Çətin həyat yolu keçən rəssam

 

XX əsr Azərbaycan təsviri sənət tarixində öz uğurlu yaradıcılıq fəaliyyəti ilə seçilən qadın rəssamlarımız çox olub. Onlardan Qeysər Kaşıyeva, Maral Rəhmanzadə, Elmira Şahtaxtinskaya, Bədurə Əfqanlı, Güllü Mustafayeva, Xalidə Səfərova, Vəcihə Səmədova, İzzət Seyidova, Bəyim Hacızadə, Elmira Hüseynova, Həyat Abdullayeva, Zivər Məmmədova, Münəvvər Rzayeva başqaları diqqəti cəlb edən gözəl əsərlər yaratmışlar. Bu əsərlərdəki əlvan rəng qamması, kompozisiya quruluşu, ifadəlilik ünsürü, dekorativ-plastik ritm, rənglərdən bacarıqla istifadə insanların zövqünü həmişə oxşayıb. Belə sənətkarlardan biri bu il 105 illik yubileyini qeyd edəcəyimiz Xalq rəssamı Güllü Hacı Naim Mustafa qızı Mustafayevadır.

G.Mustafayeva əslən Şamaxıdan olsa da, Türkmənistanın Cərco şəhərində anadan olmuşdu. Onun atası Mirzə Ələkbər Sabirin qohumu, anası isə Seyid Əzim Şirvaninin nəslindən idi. Mürəkkəb çətin həyat yolu keçmiş G.Mustafayeva ixtisas təhsilini Ə.Əzimzadə adına Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq Texnikumunda almışdı. 1938-ci ildə məktəbi bitirən Güllü həmin ildən müstəqil bədii yaradıcılıq fəaliyyətinə başlamışdır. Rəssam yaradıcılığı boyu süjetli tablo, portret, mənzərə natürmort janrlarında diqqəti cəlb edən əsərlər qalereyası yaratmışdı. G.Mustafayeva Macarıstan, Fransa, Tunis ölkələrində yaradıcılıq ezamiyyətində olmuş öz yaradıcılıq manerasını zənginləşdirmişdi. Onun Bakıda  əsərlərindən ibarət fərdi sərgiləri təşkil olunmuşdu (1960, 1962, 1965, 1971, 1975, 1979). Rəssamın  əsərləri  ölkəmizdə Milli İncəsənət Muzeyi, N.Gəncəvi adına Ədəbiyyat Muzeyi, Dövlət Rəsm Qalereyasında saxlanılır. Sənətkarın bədii yaradıcılıq fəaliyyəti dövlətimiz tərəfindən yüksək qiymətləndirilib. O, Əməkdar rəssam Xalq rəssamı fəxri adlarına layiq görülüb.

G.Mustafayevanın ərsəyə gətirdiyi süjetli tablo portret əsərləri arasında "Mirzə Fətəli Axundovun evində axtarış" (1938), "Balaca musiqiçi" (1938), "Nizmi qoca aşığı dinləyir" (1941), "Leyli Məcnun mədrəsədə" (1941), "Məhsəti Gəncəvinin portreti" (1947), "Pambıqçı Bəsti Bağırovanın portreti" (1950), "Məcnunun Leylinin məzarı üzərində ölməsi" (1952), "Professor, oftalmoloq Umnisə Musabəyovanın portreti" (1957), "Rəssam Səttar Bəhlulzadənin portreti" (1963, 1970), "Professor, nevropatoloq Zəhra Salayevanın portreti" (1965), "Ceyran Bayramovanın portreti" (1970), "Rəssam Maral Rəhmanzadənin portreti" (1970), "Yazıçı Süleyman Rəhimovun portreti" (1970), "Yazıçı Abdulla Şaiqin portreti" (1971), "Mənim anam" (1977)  başqalarını qeyd etmək olar. Rəssamın yaratdığı portretlər qalereyasına nəzər yetirdikdə  incəsənət xadimlərinin, tibb alimlərinin, müxtəlif peşə sahiblərinin yaddaqalan bədii surətlər qalereyasını görmək olar. Rəssam XII əsrdə yaşamış, məşhur rübailər ustadı, şair Məhsəti Gəncəvinin portretini son dərəcə ustalıqla işləyib. O, axtarışlar apararaq, obrazı yaradarkən ən incə detallara varmış, sonda uğurlu bədii təsir qüvvəsinə malik əsər yaratmışdır. Şairin mənalı obrazı, dövrü mühiti,  memarlıq geyim üslubu tabloda müvəffəqiyyətlə əks olunub. Bu əsər rəssamın ən uğurlu işlərindən hesab olunur.

G.Mustafayevanın mənzərə əsərlərindən "Xaçmaz mənzərəsi" (1944), "Quba mənzərəsi" (1945), "Dilican. Etüd" (1945), "Şuşa mənzərəsi" (1948), "Q

usar mənzərəsi" (1952), "Quba mənzərəsi" (1957), "Buzovna. Etüd" (1968)  başqalarını qeyd etmək olar. Rəssamın mənzərə əsərlərinin adlarına diqqət yetirdikdə onun  ölkəmizin dilbər guşələrinə necə yaradıcı məhəbbətlə bağlandığını ilahinin bəxş etdiyi təbiət gözəlliklərini rənglərin sirli dili ilə təxəyyülündən süzərək tamaşaçısına çatdırmaq istədiyini duymaq olar.

G.Mustafayevanın əsərlərində xüsusi əhəmiyyət kəsb edən onun yaradıcılığının əsas leytmotivinə çevrilmiş bir istiqamət vardır. Bu, bütün yaradıcılığı boyu sevərək yaratdığı "Bizim uşaqlar" silsiləsini təşkil edən, müxtəlif yaş qruplarında olan uşaqların portretləridir. Uşaq portretini işləmək təbii ki, fərəhli olduğu qədər mürəkkəbdir. Məsum uşaqlara məxsus daxili hissləri təsvir etmək onların daxili dünyasını kətanda canlandırmaq olduqca zəhmət tələb edən işdir. O, həmçinin balaca qəhrəmanlarının daxili sərbəstlik azadlığını öz yazı manerasının köməyi ilə göstərmək istəyib. G.Mustafayevanın "Bizim uşaqlar" silsiləsinə daxil olan çoxsaylı əsərlər qalereyasından "Rahilə" (1960), "Aytən" (1964), "Ülkər" (1964), "Skripka çalan Sevinc" (1965), "Leyla" (1970), "Sevinc" (1970), "Balanisə" (1974), "Rəna" (1971), "Sevda" (1972), "Lalə" (1973), "Gülşən" (1975), "Rəna" (1982) başqalarının adlarını qeyd etmək olar.

Qeyd etdiyimiz kimi, rəssam xarici ölkələrdə yaradıcılıq ezamiyyətlərində olmuş, görüb müşahidə etdiyi hal, hadisə məkanları bədii biçimdə rəssam təxəyyülündən keçirərək kətanda canlandırmış, diqqəti cəlb edən tablolar yaratmışdır. Rəssam 1960-cı il Fransa səfərindən  "Rəssamlar meydanı", "Paris, Opera teatrı", "Eyfel qülləsi", "Meton şəhəri", 1961-ci il Tunis səfərindən  "Ərəb qızı Lətifə", "Tunisli məktəbli", "Qabesalı qadın", "Qoca", "Kasıb ərəb", 1962-ci il Macarıstan səfərindən "Budapeştdə küçə", "Macar aktrisası", "Budapeştli qız", "Dunay sahillərində" başqa əsərlərini yaratmışdır.

G.Mustafayeva gərgin yaradıcılıq ömür yolu keçib. O, hələ rəssamlıq məktəbində tanış olduğu, gələcəyin tanınmış rəssamı olacaq Həsən Haqverdiyevlə ailə həyatı qurub. Həyat yoldaşı sürgün olunan rəssam məcburiyyət qarşısında qalaraq ondan boşanıb. Bir daha həyat yoldaşının qayıtmayacağını düşünən G.Mustafayeva tanınmış rəssam Nəcəfqulu İsmayılovla ailə həyatı qurub. Sonradan bəraət alıb qayıdan H.Haqverdiyevlə bir daha həyat yolları bağlanmayıb. beləcə bir şəhərdə binada - rəssamlar evində bu iki rəssam öz ikinci həyatlarını yaşayıblar.

Bu il həmçinin G.Mustafayevanın dünyasını dəyişməsindən 30 il ötür.

 

Əsəd QULİYEV,

sənətşünas