Qubadlının tarixini yaşadan məkan

Şanlı-şöhrətli tarixi keçmişimizi yaşadan, dünənimizdə baş verən hadisələri unudulmağa qoymayan, obyektiv gerçəklikləri gələcək nəsillərə çatdıran məkanlardan biri də muzeylərimizdir. Dövlət rəhbərliyi vacib və əhəmiyyətli missiyanı yerinə yetirən bu mədəniyyət müəssisəsindən diqqət və qayğısını heç zaman əsirgəməyib. Tarixin danışan dili olan belə muzeylərdən biri də Qubadlı Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyidir.

Qədim oğuz-türk yurdu olan Zəngəzurun Qubadlı rayonu çoxsaylı tarixi abidələr və yaşayış məskənləri ilə zəngindir. Bunların içərisində qədim qəbiristanlıqlar, mağaralar, məbədlər, qalalar, türbələr, tağlı körpülər xüsusi yer tutur.

Qubadlı 1993-cü il avqustun 31-də Ermənistan hərbi birləşmələri tərəfindən işğal olunmuşdu. Rayonun işğalını təəssüf hissi ilə qarşılayan Ümummilli Lider Heydər Əliyev Azərbaycan Respublikasının adıçəkilən bölgəsinə və buranın sakinlərinə münasibətini belə ifadə edərək bildirmişdir: "O torpaqlar əməksevər insanların qeyrət, bərəkət ünvanı idi . Qubadlılılar Qarabağa, Laçına, Kəlbəcərə Ermənistandan gələn yolun üstündə möhtəşəm qala kimi dayanmışdılar. Onun işğalından bərk sarsıldım".

Qubadlı Rayon Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyi də Ulu Öndərimizin sərəncamı ilə 1980-ci il mayın 6-da təsis olunub. Muzeyə qısa müddətdə minlərlə tarixi əşya toplanıb, hədiyyə edilib. Muzey qədim dövr, sovet dövrü, fauna və flora və s. bölmələrdən ibarət idi. Burada 5000-ə yaxın eksponat vardı. İşğal nəticəsində Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyi də erməni qəsbkarları tərəfindən dağıdılmış, eksponatları, muzey əşyaları tamamilə məhv olmuş, oğurlanmış və talan edilmişdir.

Məcburi köçkünlük dövründə yaranan məkan problemi, əməkhaqqı, muzey işçilərinin dağınıq, fərqli şəhərlərdə məskunlaşmalarına baxmayaraq, onlar əsl vətənpərvərlik və cəfakeşlik nümunəsi göstərmişdilər. Öz işlərindən ayrılmamış, yeni əşyalar toplayaraq muzeyin fəaliyyətini bərpa etmək arzularını bildirmişdilər. Qubadlı Rayon İcra Hakimiyyətinin təşəbbüsü ilə muzey 2013-cü ildə Sumqayıt şəhərində yerləşən icra hakimiyyətinin binasında müasir və geniş, işıqlı otağa köçürülmüşdür.

Elə muzeyin kiçik kollektivi və eksponatları ilə də orada tanış olduq. Onlar yaradılan şəraitə görə minnətdarlıqlarını bildirdilər, daim dövlətçiliyə sədaqətlərini, mədəniyyət siyasətinin icrasına hazır olduqlarını söylədilər. Muzeyin direktoru vəzifəsini müvəqqəti icra edən Xatın Ağayeva bildirdi ki, Azərbaycan əraziləri zaman-zaman yadellilərin təcavüzlərinə və işğallarına məruz qaldıqda xalqımız toparlanaraq doğma vətənini müdafiə etmişdir: "Bu baxımdan Zəngəzur həmişə Azərbaycan xalqının alınmaz qalası olub. Zəngəzur, o cümlədən Qubadlı strateji cəhətdən və relyefinə görə ən əlverişli coğrafi mövqeli, müdafiə qabiliyyətli qədim torpaqlarımızdır. Bütün bu tarixi faktların mühüm məxəzi olan muzeyimiz də ilk olaraq 1968-ci ildə Qubadlı rayon Mədəniyyət Şöbəsinin müdiri Süleyman Rüstəmovun zəhməti ilə yaradılıb və Mərkəzi Kitabxanadakı kiçik bir otaqda yerləşdirilib".

Qubadlı Rayon Tarix -Diyarşünaslıq Muzeyinin kiçik elmi işçisi Günel Quluzadə hazırda muzeyin fondunda əsasən XX əsri əhatə edən 1091 eksponatın qorunduğunu söylədi: "Bunların içərisində mis, saxsı qablar, keramika, toxuculuq məmulatları, əslən Qubadlı rayonundan olan yazıçıların, elm, mədəniyyət xadimlərinin kitabları, fotoları, Xalq qəhrəmanı Qaçaq Nəbidən bu günə qədər -1993-cü il Qarabağ müharibəsində, 2016-cı il Aprel döyüşlərində, həmçinin 2020-ci il 44 günlük Vətən müharibəsində canını fəda edən Milli qəhrəmanlara, şəhidlərə həsr edilmiş guşə və stendlər təşkil edilib. Muzeyin ən qədim eksponatı XIX əsrə aiddir".

Muzey hazırda 4 əməkdaşla fəaliyyət göstərir. Fond nəzarətçisi Tərlan Əsədova və başqaları işlərinə böyük məsuliyyətlə, eksponatlara qayğı ilə yanaşırlar.

Ermənistanın hərbi təcavüzü nəticəsində 30 ilə yaxın işğal altında qalmış əzəli tarixi torpaqlarımız 44 günlük Vətən müharibəsində hərbi-siyasi yolla işğaldan azad olundu və şanlı Zəfərə aparan hər bir gün Azərbaycan tarixinə qızıl hərflərlə yazıldı. İşğaldan azad edilmiş Qubadlı rayonunda - doğma yurdumuzda Tarix Diyarşünaslıq Muzeyinin yenidən bərpası hər bir sakinin arzusudur.

Qurban MƏMMƏDOV,

Azərbaycan.-2024.- 29 sentyabr (№ 213).- S.15.