Dünyanın müqəddəs məbədlərindən
biri
Uzaq məmləkətlərdən
gələn karvan böyük İpək yolu ilə min
kilometrlərlə məsafəni
qət edərək Xəzəryanı ərazilərə
çatanda artıq qaş qaralmış, ətrafa qaranlıq çökmüşdü. Axşamın
qəribə sakitliyində
qarşıdakı qumsallıqlarda
sanki düşərgah
salınmış kimi
neçə-neçə tonqal
alovlanırdı. Sarvan
heyrətamiz mənzərə
qarşısında bir
anlıq çaşdı,
əlinə doladığı
ovsarı bərk-bərk
çəkib dəvəsini
dayandırdı, yerə
enib möcüzəyə
daha yaxından baxmağa başladı. Burada nəinki torpaq, kiçik su hövzələri də yanaraq şölələnirdi...
Tacirlər öz
el-obalarına qayıtdıqdan
sonra ölkəmizdə
şahidi olduqları bir çox mətləblər, xüsusən
yerdən çıxan
təbii alov dilimləri barədə də söhbət açdılar. Nəticədə
əbədi odun, atəşin sorağı
bütün Şərqə,
dünyaya yayıldı
- hər yandan inanclı insanlar, zəvvarlar, oda tapınanlar axışıb
gəlməyə başladılar.
Artıq Bakı-Suraxanı
onlar üçün
müqəddəsləşmişdi, qutsal əhəmiyyətə
malik idi. Burada müxtəlif dini təlimlərin ardıcılları - zərdüştilər,
hinduistlər və siqhlər ibadətə toplaşardılar. Atəşgah
abidə kompleksi 1713-cü
ildə inşa olunsa da, məbədin
özü daha qədimdir - tikiliş tarixi II, III əsrlərə
gedib çıxır
- ilkin quruluşunu dövrümüzə qədər
saxlayıb. Müxtəlif
diyarlardan, o cümlədən
də Hindistandan gələn atəşpərəstlər
burada alova sitayiş edirdilər. Tanınmış hind alimi Mode yazırdı ki, Azərbaycanda - Suraxanıda dünyanın
ən müqəddəs
məbədlərindən biri
yerləşir.
Atəşgah Qərb
mütəfəkkirlərinin də daim diqqət
mərkəzində olub.
Zaman-zaman müxtəlif
dünyagörüşlü insanlar, o cümlədən
səyyahlar, yazarlar, alimlər məbədin ziyarətinə gəliblər.
Onların arasında Düma, Kenfr, Villot, Berezin və başqaları vardı. XVIII əsrdə
İngiltərənin görkəmli
ictimai xadimi, səyyah və publisist Conas Hanuey (1744) Bakı ətrafında ayrı-ayrı
dövrlərdə tikilən
müxtəlif tipli qədim od məbədlərinin
tam komplekslərinin mövcudluğu haqqında
xəbər verirdi. Məşhur yazıçı
Aleksandr Düma "Qafqaz səfəri" əsərində yazırdı:
"Nahar qurtaran kimi qapıda hazır dayanan faytonlara minib məşhur Atəşgaha
getdik. Bakı Atəşgahı, az səyahət edən fransızlar istisna olmaqla, bütün aləmə bəllidir. Biz tamamilə alova bürünmüş
qapıdan həyətə
girdik. Böyük dördkünc həyətin
ortasında günbəzli
səcdəgah ucalır.
Səcdəgahın tən
ortasında əbədi
alov şölələnir".
Məbəd D.Mendeleyevin
də diqqətini çəkmişdi. Tacir Konerevin 1855-ci ildə Atəşgah yaxınlığında
tikdirdiyi kerosin zavodunda tədqiqatları üzrə çalışan
böyük rus kimyaçısı həyat
yoldaşına məktubunda
bunun çox maraqlı məbəd olduğunu və indiyədək beləsini
görmədiyini bildirirdi.
Şərqşünas İlya
Berezinin fikirləri də maraqlıdır:
"Rusiyanın cənub
qurtaracağında yerləşən
Bakı şəhəri
hər növ turistlərin tam və dərin marağına layiq bir çox möcüzələrdən ibarətdir;
lakin heç şübhəsiz ki, sönməyən odlar özünə görə
yeganə bir hadisədir, səyyahların
nəzərini hər
şeydən cox cəlb edir".
VII əsrdə Azərbayçanda
islam dininin qəbulu ilə bağlı oda sitayiş məkanları tədricən unuduldu və sıradan çıxdı. "Atəşgah
məbədi" bir də XVI-XVII əsrlərdə
ikinci həyatına qədəm qoydu. Hansı ki elmi
intibah və beynəlxalq ticarət əlaqələrinin canlanması
səbəbindən Azərbaycandan
keçən məşhur
İpək yolu da xeyli fəallaşmış,
ekspedisiyalar, karvan səfərləri intensivləşmişdi.
Yenidən səsi-sorağı
aləmə yayılan
ziyarətgaha üz tutan atəşpərəstlər
hücrələrdə məskunlaşırdılar.
Bir hücrədə
4-5 nəfər qalırdı.
Başqa ölkələrdən
gələn tacirlər
də müqəddəs
yer kimi mütləq Atəşgaha
baş çəkirdilər.
Onlar tərəfindən
atəşpərəstlərə, zərdüştlərə maliyyə
vəsaiti də ayrılırdı.
Memarlıq kompleksi
beşguşəli çıxıntılı
və iri giriş yerinə malik müdafiə divarları, eləcə də ərazinin mərkəzində yerləşən
dördguşəli altar
- alov məbədindən
ibarətdir. Giriş üzərində Şirvan-Abşeron
memarlıq məktəbi
üçün xarakterik
olan qonaq otaqları - balaxana inşa edilmişdir. Alov altarı Azərbaycan ərazisində
hələ Midiya dövründən yayılmış
qədim altar inşası ənənələrini
özündə yaşadır.
Atəşgah 26 hücrə
və mərkəzi ibadətxananı birləşdirir.
Mərkəzi ibadətxana
ən müqəddəs
yer sayılırdı.
Ora ancaq baş kahinlər keçə bilər və sitayiş edərdilər. Məbəddə
hücrələrin üstündə
yerləşdirilmiş 20 qiymətli
daş kitabə var. Birini Zərdüşt,
19-nu isə atəşpərəstlər
qoymuşlar. Onlardan
19-u hind, biri fars dilində yazılıb.
"Atəşgah məbədi"
əvvəllər "Şirvanşahlar
Sarayı Kompleksi Dövlət Tarix-Memarlıq
Qoruq Muzeyinin filialı kimi fəaliyyət göstərirdi.
Onun unikallığını,
özünəməxsusluğunu və UNESCO-nun Dünya İrsinin ilkin siyahısına daxil edilməsini nəzərə alan dövlətimizin başçısı
19 dekabr 2007-ci ildə
"Bakı şəhəri
Suraxanı rayonunda Atəşgah məbədi
ərazisinin "Atəşgah
məbədi" Dövlət
Tarix-Memarlıq Qoruğu
elan edilməsi haqqında" sərəncam
imzalayıb.
Hər il muzeyi
orta hesabla 130-140 min nəfər ziyarət edir. 2009-cu ildə
Bakının islam mədəniyyəti paytaxtı elan
olunması münasibətilə burada "Sönməyən
alovlar" fotosərgisi və başqa maraqlı tədbirlər
keçirilib. Həmin il iyulun 1-də Prezident İlham
Əliyev "Atəşgah məbədi" Dövlət
Tarix-Memarlıq Qoruğunun mühafizəsinin təkmilləşdirilməsi
və onun maddi-texniki təminatının
yaxşılaşdırılması məqsədilə sərəncam
verib.
"Atəşgah
məbədi" Dövlət Tarix-Memarlıq Qoruğunun
direktoru Ramin Quliyev deyir: "2012-ci ildə Heydər Əliyev
Fondunun dəstəyi ilə məbəddə bərpa işləri
aparılaraq ətraf ərazilər
abadlaşdırılmış və açıq səma
altında muzey yaradılmışdır. Dövlətimizin
turizm sektorunda apardığı uğurlu siyasət Azərbaycanın
hər bir turizm obyektlərində olduğu kimi, "Atəşgah
məbədində də öz əksini tapır. Təqribi
hesablamaya görə, Atəşgah memarlıq qoruğunu hər
ay mindən çox turist ziyarət edir. Turistlər, əsasən,
Pakistan, Hindistan, Rusiya, Avropa və ərəb ölkələrindən
olur".
Bəli, Azərbaycan
torpağında minlərlə belə ocaq yanır. İstər
möhtəşəm məbədlərdə, istərsə
də səcdəgahlarda səndəl və şümşad
ağaclarının ətrini ətrafa yayan "müqəddəs
od" alovlanır. İnsanlar ta uzaq keçmişdən bədbəxtlik
və zülmdən müdafiə axtarışında,
xoşbəxtlik və əmin-amanlıq haqqında dualarla oda
ibadət edirdilər. "Atəşgah"ın tarixi
taleyində xalqımızın çoxəsrlik ənənələri,
qəhrəmanlıq hadisələri, dünya sivilizasiyası
xəzinəsinə töhfələri, tolerant, multikultural dəyərləri
ilə zəngin böyük mərhələləri - keçmişi
və bu günü bir-birinə qovuşmuşdur. Və beləcə,
qədim əbədi alovlara görə də Vətənimiz
"Odlar yurdu" adını almışdı. Həmin
qığılcımlar, közərtilər nəzərləri
cəlb edərək, əsən meh istiqamətində
haçalanan təbii alov dilimlərinin həyəcanlandırıcı
gözəlliyi ilə bəşər övladlarını
ovsunladılar.
Qurban MƏMMƏDOV
Azərbaycan.-2024.-
9 yanvar, № 2.- S.7.