Azərbaycan: rəqabətli insan kapitalı və müasir innovasiyalar məkanı

Azərbaycan dövlətinin 2030-cu ilə qədər qarşıya qoyduğu milli inkişaf prioritetlərindən biri də rəqabətli insan kapitalı və müasir innovasiyalar məkanı olmaqdır. Digər milli inkişaf prioritetləri sırasında bu istiqamətin də özünə mühüm yer tutması qətiyyən təsadüfi deyil.

Son onilliklərdə dünya iqtisadiyyatında böyük texnoloji dəyişikliklər müşahidə olunur. Ölkələr arasında rəqabət getdikcə güclənir. Rəqəmsal həllər həyatımızın ayrılmaz tərkib hissəsinə çevrilir. Getdikcə əksəriyyət fərqindədir ki, yaxın gələcəkdə perspektiv həyat dərin rəqəmsallaşma, yeni texnologiyaların aktiv tətbiqi və insan iştirakı olmadan ən müasir sahələrin sürətli inkişafı ilə xarakterik olacaq. Ona görə də gələcəyi indidən görməyi bacaran ölkələr, bu ölkələrin liderləri dünyada artan rəqabətə hazırlıq üçün yüksəksəviyyəli insan kapitalının formalaşdırılması barədə düşünürlər. Müasir təhsil, innovasiyaları təşviq edən münbit şərait və insanların sağlamlığı isə bu məsələdə ən başlıca şərtlərdəndir. Azərbaycan dövləti də 2030-cu ilə qədər bu istiqamətdəki strateji hədəflərə nail olmaqdan ötrü əsrimizin tələblərinə uyğun təhsil sisteminin formalaşdırılmasını, yaradıcı və innovativ cəmiyyət quruculuğunu, vətəndaşların sağlam həyat tərzinin təmin edilməsini qarşıya məqsəd qoyur.

50 ildən sonra yenidən Bakıda

Gələcək dövrdə ən müasir texnoloji sahələri və innovasiyaları dəstəkləyən rəqəmsal cəmiyyətin inkişafın aparıcı qüvvəsinə çevriləcəyini nəzərə alaraq dövlətimiz ölkəni rəqabətdə irəli aparmaq üçün onun innovativliyini stimullaşdıran ekosistemin yaradılmasına çalışır. Bu ekosistemin iqtisadiyyatın texnoloji tutumluluğunun artırılmasına yönləndirilməsi üçün müvafiq tədbirlər həyata keçirilir. Dünyada gedən sürətli texnoloji tərəqqiyə çevik uyğunlaşmaq, texnoloji ixrac məkanına çevrilmək üçün perspektivlər yaradılır. Bu məqsədlə emal sənayesinin inkişafının dərinləşdirilməsi, elmtutumlu və yüksək gəlir yaradan orta və yüksək texnoloji sahələrin inkişafı istiqamətində addımlar atılır. Nəticəyönümlü elmi tədqiqatların təşviqi üçün rəqabətli maliyyələşdirmə mexanizmlərinin formalaşdırılmasına səy göstərilir.

İnsan kapitalı və müasir innovasiyalar məkanına çevrilmək, yaradıcı və innovativ cəmiyyət qurmaq istiqamətində aparılan proseslərdə Azərbaycanın bu hədəflərin əldə olunmasına dəstək verən tədbirlərə evsahibliyi də mühüm yer tutur. Ötən il 74-cü Beynəlxalq Astronavtika Konqresinin Bakıda keçirilməsi bu baxımdan əlamətdar oldu. Xatırladaq ki, konqres 50 il əvvəl, 1973-cü ildə də Azərbaycanda təşkil olunmuşdu. Kosmonavtikanın dünyada, demək olar ki, ən populyar sahə sayıldığı həmin illərdə sovet Azərbaycanının belə bir tədbirə evsahibliyi, dünyanın ən məşhur simalarının Bakıda toplaşması, o dövrdə ölkəmizə rəhbərlik edən Ümummilli Lider Heydər Əliyevin uzaqgörənliyinin, müdrikliyinin təzahürü idi.

50 ildən sonra paytaxtımızda yenidən təşkil olunan Beynəlxalq Astronavtika Konqresinə 100-dən artıq ölkəni təmsil edən 5000-dən çox iştirakçı qatılmışdı. Bu konqresin əsas məqsədlərindən biri də aparılan faydalı müzakirələrdən başqa, qonaqlara Azərbaycanı, xalqımızı, tariximizi, mədəniyyətimizi daha yaxından tanımaq imkanı da qazandırdı.

Beynəlxalq konqresin açılış mərasimində son illərdə gücləndirilən əməkdaşlıq əlaqələrindən, milli-mədəni irsimizdən, qazanılan uğurlardan geniş danışıldı. Qeyd olundu ki, ölkəmizin qitələrarası körpü olması cəmiyyətimizin inkişafında mühüm rol oynamışdır. Azərbaycan əsrlər boyu çoxmədəniyyətli və çoxkonfessiyalı cəmiyyətə malik olmuşdur. Otuz ildən artıq müstəqillik dövründə biz həyat tərzimizin bu faktorunu gücləndirmişik. Bu, sabitliyin, proqnozlaşdırmanın və Azərbaycanda yaşayan bütün etnik qrupların və bütün dini konfessiyaların dinc birgə yaşayışı üçün əhəmiyyətli faktordur. "BMT Azərbaycanın multikulturalizmin təşviqi sahəsindəki səylərini tam dəstəkləyir. ...Ölkəmizin təşəbbüsü ilə mütəmadi olaraq keçirilən Ümumdünya Mədəniyyətlərarası Dialoq Forumu müxtəlif sivilizasiyaların nümayəndələri arasında təmasların daha nəticəyönümlü olması üçün unikal platformadır. Azərbaycan on ildən çoxdur ki, Bakı Prosesinin təşəbbüskarıdır". Mərasimdə o da qeyd olundu ki, müstəqilliyimizin əvvəlində üzləşdiyimiz böyük çağırışlardan biri yoxsulluq idi. 20 il əvvəl yoxsulluq şəraitində yaşayan insanların sayı 50 faizə yaxın idi. Hazırda isə yoxsulluq 5,5 faiz təşkil edir və bu, o deməkdir ki, hasil etdiyimiz və beynəlxalq bazarlara çıxardığımız təbii sərvətlər lazımi qaydada idarə olunur. Ölkə dayanıqlı vəziyyətdədir. Siyasi, iqtisadi və sosial sabitlik inkişafımızın mühüm meyarıdır.

Çıxışlarda üç il əvvəl təxminən 30 il ərzində pozulmuş ərazi bütövlüyümüzün bərpasına da geniş yer verildi. Xüsusi vurğulandı ki, 1990-cı illərin əvvəlində torpaqlarımız işğal olunanda bir milyondan çox azərbaycanlı qaçqın və məcburi köçkün vəziyyətinə düşdü və o vaxt əhalimizin sayı 8 milyon idi. Bu rəqəm hər hansı ölkə ilə müqayisədə, bəlkə də adambaşına olan ən yüksək qaçqın sayı idi. Həmin vaxt, respublika yoxsulluq şəraitində idi. Təbii sərvətlərimizin istismarına hələ başlanmamışdı.

Lakin xalqımız güclü siyasi iradəsini nümayiş etdirdi. Bu, konqresdə də səsləndi: "Biz uzun illər münaqişənin sülh yolu ilə həllini tapmağa və işğala dinc yolla son qoymağa çalışdıq. 28 il ərzində biz danışıqlar prosesinə qəti surətdə sadiq qaldıq, lakin əfsuslar ki, biz anladıq: bunu sülh yolu ilə etmək mümkünsüzdür. Biz özünümüdafiə hüququmuzdan istifadə etdik. BMT nizamnaməsinin hər bir ölkəyə verdiyi hüquqdan, özünümüdafiə hüququndan istifadə etdik və üç il əvvəl öz ərazilərimizi azad edərək işğala son qoyduq. ...Ölkəmizin suverenliyini tam bərpa etdik". Zorakılıqla üzləşdiyimiz münaqişəyə son qoyduq. Bugünkü gündəliyimiz Qafqazda sülhün, əməkdaşlığın qurulmasıdır.

Kosmik ailənin üzvü

Azərbaycan artıq beynəlxalq kosmik ailənin üzvüdür. Ölkəmizin kosmosda öz peykinə sahib olması ilə bu statusu qazanmasından 10 ildən də çox vaxt keçir. Hazırda ikisi telekommunikasiya, biri isə Yer səthinin müşahidəsi peykinə malik dövlət kimi Azərbaycan kosmik sənayenin inkişafını davam etdirir. Bu üç peykin məhz azərbaycanlı mütəxəssislər tərəfindən idarə olunması, onların təkcə Azərbaycana deyil, 45-dən artıq ölkəyə xidmət göstərməsi böyük uğurumuzdur. Belə bir nailiyyət ölkəmizin bu sahədə lazımi kadr potensialına malik olduğunu, istedadları yetişdirərək inkişaf etdirmək əzmini göstərir. İntellektual potensial əhəmiyyətinə və gətirdiyi dividendlərə görə hətta zəngin təbii sərvətləri belə üstələyir. Müasir dünyada rəqabətə tab gətirmək üçün ilk növbədə geniş biliklərə, bacarıqlara, səriştə və vərdişlərə, informasiya texnologiyalarına, innovasiya iqtisadiyyatına arxalanmaq lazımdır. Dövlətlərin liderləri məhz bu reallıqdan çıxış edir və böyük yüksəlişin təmin olunmasına çalışırlar.

Beynəlxalq Astronavtika Konqresinin Bakıda keçirilməsi Azərbaycan dövlətinin kosmik sənayenin inkişafı istiqamətində qarşıya qoyduğu hədəflərə sadiqliyindən, qlobal səviyyədə bu prosesə töhfələrindən xəbər verirdi. Bakıda keçirilən konqres bu istiqamətdə yeni üfüqlər açdı. Ölkəmizin kosmik sənaye, müasir texnologiya və innovasiya sektorlarının inkişafı, müasirləşdirilməsi üçün yeni imkanlar yaratdı.

Coğrafiya fürsətdir

"Hesab edirəm ki, dünyanın hər bir ölkəsi üçün coğrafi yerləşmə böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bizim üçün isə coğrafiya fürsət deməkdir. Əsrlər boyu birgə yaşayış və tərəfdaşlıq tarixinə malik qonşularımız ilə yaxşı münasibətlər sayəsində biz coğrafi yerləşməmizi müsbət ssenariyə çevirə bilmişik. Bu gün biz üfüqlərimizi genişləndiririk. Bu mühüm beynəlxalq tədbirin keçirilməsinin bizə həvalə olunmasını ölkəmizə olan etimadın və fəaliyyətimizə dəstəyin göstəricisi hesab edirik" - konqresin açılış mərasimində belə bir fikrin səslənməsi Azərbaycanın geostrateji mövqeyinin, qitələrarası körpü rolunu oynamasının cəmiyyətimizin inkişafında nə qədər mühüm əhəmiyyət kəsb etdiyini bir daha göstərdi.

Beynəlxalq tədbirdə Azərbaycanda son zamanlarda əldə olunmuş nailiyyətlərə xüsusi diqqət yetirildi. Bildirildi ki son 20 il ərzində, ümumi daxili məhsul dörd dəfə artıb, büdcə gəlirlərimiz 30 dəfədən, xarici ticarət dövriyyəsi isə on dəfədən çox artıb. Xarici borcumuzun həcmi azalmış və hazırda o, ümumi daxili məhsulun təxminən 10 faizini təşkil edir. Ölkəmiz çox müsbət sərmayə mühitini nəinki enerji, o cümlədən digər sektorlarda yaratmışdır. Beləliklə, son 20 il ərzindəki sərmayələrin ümumi həcmi 300 milyard ABŞ dollarından çoxdur və onlardan 190 milyard dolları qeyri-enerji sektoruna yatırılmışdır.

Bütün bu proseslərlə, tədbirlərlə Azərbaycan qlobal əhəmiyyətini daha da gücləndirir. Dünyada baş verənlərə müsbət təsir imkanlarını genişləndirir. Tarix boyu qazanılmış nailiyyətləri qorumaqla onların formalaşdırdığı möhkəm təməllər üzərində yeni uğurlarını yaradır. Beynəlxalq Astronavtika Konqresi də bu baxımdan səciyyəvi idi. Bir tərəfdən ölkəmiz 50 ildən sonra növbəti dəfə belə bir mühüm tədbirə evsahibliyi edir, bunun tarixi hekayəsi böyük sevgi və rəğbət hissi ilə xüsusi vurğulanırdı. Eyni zamanda bütün dünya onu da görürdü ki, bu Azərbaycan 50 il əvvəlki Azərbaycan, bu Bakı 50 il əvvəlki Bakı deyil. Müstəqillik neməti 30 ildən də çox müddət ərzində bu ölkənin həyatında misilsiz inkişaf dəyişiklikləri yaradıb.

Azərbaycana daxil olan inkişaf axını

Bu gün rəqabətli insan kapitalı və müasir innovasiyalar məkanı prioriteti ilə bağlı inkişaf axınlarının mühüm bir qisminin Azərbaycana Türkiyə vasitəsilə bu qardaş ölkədən daxil olması da çox önəmlidir. Məlum olduğu kimi, Türkiyə müasir dünyamızda Avrasiyanın ticarət, enerji, nəqliyyat, siyasi mərkəzi sayılır. Böyük bir coğrafiyada bu ölkənin önəmi, rolu gündən-günə artır. Türkiyənin güclü sənayesi onun özü ilə yanaşı, bu ölkənin müttəfiqlərini, o cümlədən strateji müttəfiqi olan Azərbaycanı da gücləndirir. Türk Ordusu bu gün dünyada ən irəlidə gedən ordulardandır. Ölkənin müdafiə sənayesi bütün dünyada qəbul olunur. Onun texnologiyalar sahəsində əldə etdiyi nailiyyətlər, yaratdığı güclü təsirlər Azərbaycanda da innovativ cəmiyyətin inkişafına, ekosistemin qurulmasına böyük təkan verir.

Bu baxımdan Aviasiya, Kosmik və Texnologiya Festivalının - "TEKNOFEST"in rolunu xüsusi qeyd etmək lazımdır. Azərbaycan son onillərdə bu festivala fəal şəkildə dəstək verir. Məlum olduğu kimi, 2022-ci ildə "TEKNOFEST" Azərbaycanda keçirildi və ölkəmizin evsahibliyi etdiyi tarixi tədbirlərdən biri kimi yadda qaldı. Ötən ilin aprelində Türkiyədə keçirilən "TEKNOFEST" festivalında da Azərbaycan ən yüksək səviyyədə təmsil olundu.

Bütün bunlar Azərbaycan və Türkiyə münasibətlərini daha da yaxınlaşdırır, ölkəmizdə texnologiyalar ekosisteminin inkişafına böyük təkan verir, elmi tədqiqatlara maraq yaradır, startaplara meydan verir, xüsusilə gənc istedadları motivasiya edir, cəmiyyətimizdə texnoloji təcrübələr formalaşdırır və bütün cəhətləri ilə bizi milli hədəflərimizə yaxınlaşdırır.

İradə ƏLİYEVA,

Azərbaycan.-2024.- 27 yanvar, № 17.- S.9.