Əl əməyindən innovativ iqtisadiyyata qədər yol gələn Azərbaycan sənayesi

İndi bu sənaye özünün dördüncü inqilabı ərəfəsindədir

Son 300 ildə əl əməyindən dəzgaha, manufakturadan fabrikə qədər uzun bir inkişaf yolu keçmiş sənayeni iqtisadi inkişafın mühərriki də adlandırırlar. Sənayeləşmə təkcə maşın və avadanlıqların iqtisadiyyata tətbiqi ilə istehsalın sürətli artımına yox, insanların rifahının yüksəlməsinə də səbəb olur.

Dünyanın əksər ölkələrində olduğu kimi, Azərbaycanda da sənayeləşmə iqtisadi siyasətin prioritetlərindəndir və bu sahədə ölkəmiz zəngin ənənələrə malikdir. Hələ 1848-ci ildə dünyada ilk dəfə Bakıda sənaye üsulu ilə neft çıxarılıb. Bu, həm də Azərbaycanda sənayeləşmənin başlanğıcı hesab olunur. Dünyada ilk neftayırma zavodu və neft tankeri də Azərbaycanda istifadəyə verilib. 1900-cü ildə Azərbaycan neft hasilatına görə dünyada birinci olub və Bakı neft mərkəzi kimi tarixə düşüb. İkinci Dünya müharibəsində Azərbaycan SSRİ-nin neft və neft emalı məhsullarının 70 faizdən çoxunu təmin edirdi. Bu, o demək idi ki, Azərbaycan sənayesi sürətli addımlarla irəliləyir. Belə irəliləyişə təkan verən addımlardan biri də rayonlarda sənaye obyektlərinin tikilib istifadəyə verilməsi idi. Müharibədən sonra respublikamızda sənaye şəhərləri olan Mingəçevir və Sumqayıtın əsası qoyuldu. Həmin dövrdə Daşkəsəndə filizsaflaşdırma, Gəncə və Sumqayıtda alüminium istehsalı, Qaradağda sement istehsalı müəssisələri fəaliyyətə başladı. Bakıda istehsal olunan sənaye məhsullarının siyahısı üçünsə bir qəzet sayı da az olardı.

Müstəqillikdən sonra müharibə şəraitinin mövcudluğuna baxmayaraq, ölkənin hər yerində yeni istehsal sahələri yaradılır, sənaye potensialını gücləndirmək üçün ardıcıl tədbirlər həyata keçirilirdi. Eləcə də sahibkarlığa dövlət dəstəyinin gücləndirilməsi hesabına ölkədə qeyri-neft sektorunun inkişafı sürətlənirdi. Çox keçmədi ki, sənayenin modernləşdirilməsi, onun innovasiyalar əsasında inkişafı və qeyri-neft sənayesinin şaxələndirilməsi əsas istiqamətlər kimi qəbul olundu və 2014-cü il "Sənaye ili" elan edildi. Qeyd edək ki, bu münasibət və diqqət iqtisadiyyatın aparıcı sahələrindən olan sənayenin inkişafına xüsusi impuls verdi. Müasir texnologiyalara və qabaqcıl təcrübəyə əsaslanan müəssisələrin yaradılması nəticəsində istehsal məhsullarının çeşidi sürətlə artdı. İndi müəssisələrimizdə ərzaq məhsulları, müxtəlif tikinti materialları, avtomobil, kompüter, günəş batareyaları, elektrik avadanlıqları, mebel və s. istehsal olunur. Bir çox sənaye məhsulları üzrə Azərbaycan həm özünü təmin edir, həm də onları xarici bazara çıxarır. Rəqabətədavamlı məhsul istehsalı, beynəlxalq standartlara cavab verən markalanma və qablaşdırma ixracın genişlənməsi üçün yeni imkanlar yaradır.

Son illərin nümunəsi olan sənaye parkları Azərbaycan iqtisadiyyatının, xüsusilə qeyri-neft sektorunun inkişafını sürətləndirmişdir. Bu zonalarda yerli və xarici investorlar üçün əlverişli şərait yaradılmışdır. Hazırda ölkə ərazisində 7 sənaye parkı (Sumqayıt Kimya, Balaxanı, Mingəçevir, Qaradağ, Pirallahı, Ağdam və Cəbrayıl rayonunda "Araz Vadisi İqtisadi Zonası") və Neftçala, Masallı, Hacıqabul, Sabirabad və Şərurda 5 sənaye məhəlləsi fəaliyyət göstərir. Adıçəkilən sənaye zonalarında istehsal olunan məhsullar dünyanın 50-dən çox ölkəsinə, o cümlədən Kanada, ABŞ, BƏƏ, Çin, Hindistan, İsrail, İspaniya, İtaliya, Avstriya, İngiltərə, Brazilyaya ixrac edilir. Son məlumata görə, sənaye zonalarında indiyədək ümumilikdə 11,1 milyard manatlıq məhsul istehsal edilib və onun 3,6 milyard manatlığı xarici bazarlarda satılıb.

Məlumdur ki, böyük zəfərdən sonra işğaldan azad edilmiş ərazilərdə altı əsas - aqrar biznes, ərzaq sənayesi, dağ-mədən sənayesi, "yaşıl enerji", nəqliyyat-logistika və turizm istiqamətlərində işə başlanılıb. Hazırda Qarabağın və Şərqi Zəngəzurun bərpası, dirçəldilməsi və sənaye potensialının inkişaf etdirilməsi məqsədilə 190 hektar ərazidə Ağdam Sənaye Parkı, 200 hektar ərazidə isə Araz Vadisi İqtisadi Zonası Sənaye Parkı yaradılır. Ağdam Sənaye Parkının əsas istiqamətləri kimi tikinti materiallarının istehsalı, kənd təsərrüfatı məhsullarının qablaşdırılması, meyvə-tərəvəz konservləri, ət və süd məhsulları, yem, gübrə istehsalı və emalı, eyni zamanda, xidmət sahələrinin, soyuducu kameraların və s. təşkili müəyyənləşdirilib. Cəbrayıl rayonu ərazisində yaradılan Araz Vadisi İqtisadi Zonası Sənaye Parkında isə logistika və ticarət mərkəzi, anbar kompleksləri, topdan və pərakəndə satış obyektləri, TIR parkı, gömrük, yanacaqdoldurma, avtomobil və digər texnikaların təmiri məntəqələrinin yaradılması planlaşdırılıb.

Hər iki sənaye parkında işləmək istəyən şirkətlərin sayı kifayət qədərdir. Artıq onlardan rezident kimi qeydiyyata alınanlar da var. Elə hökumət də həmin parklarda infrastruktur sarıdan öhdəsinə düşən işləri sürətlə görür. Bir sözlə, çox çəkməyəcək bu sənaye zonaları istehsal etdikləri məhsullarla, göstərdikləri xidmətlərlə ölkə iqtisadiyyatına əlavə güc qatacaq.

Qeyri-neft sektorundakı mütərəqqi modellərdən biri də aqroparklardır. Aqropark kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalını, emalını, logistikasını və digər xidmətlərini əhatə edən zənciri özündə ehtiva edən bir təsərrüfat sistemidir. Ölkə ərazisində 2014-cü ildən yaradılmağa başlayan aqroparkların sayının tezliklə 51-ə çatacağı gözlənilir. Onlardan 46-sı artlq fəaliyyətə başlayıb, digərlərində isə layihələndirmə və tkinti işlərti aparılır. Həmin aqroparkların yaradılmasına indiyədək sahibkarlar tərəfindən 1,5 milyard manatdan çox investisiya qoyulub. İnnovativ texnologiyaların tətbiqi nəticəsində aqroparklarda hər hektara düşən orta məhsuldarlıq ölkə üzrə orta göstəricini təqribən 2 dəfə üstələyir. Aqroparklar həm məhsuldarlığın artırılmasını və saxlama şəraitinə görə itkilərin azaldılmasını, həm də "Made in Azerbaijan" brendi ilə xarici bazarlara çıxışı təmin edirlər. Ərzaq təhlükəsizliyinin təmin edilməsi baxımından da böyük əhəmiyyətə malik olan belə parkların yaradılması həmçinin yeni iş yerlərinin açılması baxımından səmərəlidir.

Züleyxa ƏLİYEVA,

Azərbaycan.-2024.- 30 yanvar, № 19.- S.8.