Azərbaycan
şaxələndirilmiş neft-qaz ixrac infrastrukturu yaradıb
Bu gün Azərbaycan özünün
zəngin yataqlarından
hasil etdiyi karbohidrogenləri dünya bazarlarına çatdırmaq
üçün şaxələndirilmiş
ixrac marşrutlarına malikdir.
Önəmlisi odur ki, bu ən
müasir nəql infrastrukturu son onilliklərin, bəziləri isə son bir neçə
ilin nailiyyətidir.
"Əsrin müqaviləsi"nin
ilk neftini daşıyan
829 kilometrlik Qərb
İxrac Boru Kəməri (Bakı-Supsa
marşrutu) 1998-ci ildən
fəaliyyət göstərir. Ölkəmizin
ərazisində Heydər
Əliyev adına Bakı-Tbilisi-Ceyhan (BTC) əsas
ixrac neft kəməri ilə eyni dəhliz boyu uzanan Cənubi Qafqaz Boru Kəməri (CQBK) isə 2006-cı ilin sonlarında istismara daxil olaraq "Şahdəniz" qazını
Gürcüstana çatdırıb.
"Cənub qaz dəhlizi"nin birinci seqmentini təşkil edən genişləndirilmiş
CQBK-nin isə əsas hissəsi - 420 kilometri Azərbaycandan keçir.
Üçüncü minilliyin nəhəng mühəndis qurğusu, regionun neft ixracı
arteriyası - BTC 1768 kilometr
məsafə boyu torpağın altı ilə uzanaraq ahəngdar və təhlükəsiz
fəaliyyət göstərən,
ətraf mühitə
ziyan vurmadan, insanlara narahatlıq gətirmədən yükünü
səssiz-səmirsiz daşıyan
boru xəttidir. Kəmərin təməli
2002-ci il sentyabrın 18-də Səngəçal
terminalında qoyulub.
2005-ci il mayın 25-də
isə buradan xəttə ilk neft vurulub. 2006-cı il iyulun 13-də Türkiyənin Ceyhan şəhərində kəmər
tam sistem kimi istifadəyə verilib.
BTC respublikamızın 13 rayonundan - Qaradağ, Abşeron, Hacıqabul, Ağsu, Kürdəmir, Ucar, Ağdaş, Yevlax, Goranboy, Samux, Şəmkir, Tovuz və Ağstafadan
keçir. Kəmərin
Azərbaycan hissəsinin
uzunluğu 443 kilometrdir.
Qalan 249 kilometr Gürcüstanın, 1076 kilometr
isə Türkiyənin
ərazisindən keçir.
BTC təkcə Azərbaycana
deyil, bütün regiona xeyir-bərəkət
gətirən bir kəmərdir. Bu kəmərin əhəmiyyəti
həm də ondadır ki, o özündən sonra neçə-neçə mühüm
layihənin gerçəkləşməsinə
yol açıb.
BTC-nin ardınca
Bakı-Tbilisi-Ərzurum (BTƏ) kəməri istifadəyə
verilib. Bu boru xətti Bakı yaxınlığındakı
Səngəçal terminalından
başlayaraq ölkəmizin
və Gürcüstanın
ərazisindən keçməklə
Azərbaycan qazını
Türkiyəyə nəql
edir.
Azərbaycan qazı
Türkiyədən bir
qədər əvvəl
Cənubi Qafqaz Boru Kəməri ilə Gürcüstana çatdırılmışdı. Belə ki, CQBK Bakı-Tbilisi-Ərzurum kəmərinin
ön hissəsini təşkil edir. Ümumi uzunluğu 691 kilometr olan CQBK-nin Azərbaycan hissəsi 443, Gürcüstan
hissəsi 248 kilometrdir.
Gürcüstan-Türkiyə sərhədində CQBK-yə
280 kilometrlik boru kəməri birləşir.
Səngəçal-Ərzurum marşrutu ilə uzanan bu xətt
bütövlükdə Bakı-Tbilisi-Ərzurum
kəməri adlanır.
2007-ci il iyulun 3-də
tam istifadəyə verilərək BTƏ Azərbaycanı
həm də qaz ixrac edən
ölkə kimi tanıtdı.
BTƏ-ni haqlı
olaraq "Cənub qaz dəhlizi"nin təməli adlandırırlar.
Qeyd olunduğu kimi, "Şahdəniz"
yatağının işlənməsinin
ikinci mərhələsi
çərçivəsində hasilatı qəbul etmək, həmin mavi yanacağı Türkiyəyə və Avropaya nəql etmək məqsədilə
CQBK sisteminin genişləndirilməsi
həyata keçirilib.
Hacıqabul rayonunun Muğan qəsəbəsi
yaxınlığından başlayaraq
mövcud kəmərlə
yanaşı olaraq yeni xətt tikilib. Buradan Gürcüstan sərhədinədək
çatan yeni kəmərin uzunluğu
387 kilometrdir. Onun başlanğıcında 1 ərsinləmə,
marşrutu boyunca isə 5 siyirtmə stansiyası mövcuddur.
CQBK-nin Gürcüstandakı
genişləndirmə işlərinə
isə bu ölkə ilə Türkiyənin sərhədində
yeni kəmərin qısa hissəsi, həmçinin 1 ərsinləmə,
2 kompressor stansiyası,
təzyiqi azaldan və ölçən stansiyaların tikintisi daxil idi. Nəticədə
BTƏ-nin mühüm
hissəsi olan CQBK genişləndirilərək
"Cənub qaz dəhlizi"nin güclü
bir qoluna çevrildi.
Beləliklə, CQBK "Cənub qaz dəhlizi"ni təşkil
edən üç kəmərin birincisidir.
"Şahdəniz-2" çərçivəsində
çıxarılan qaz
Türkiyəyə TANAP-la
(Trans-Anadolu Qaz Boru Kəməri) ixrac edilir. Türkiyə-Yunanıstan
sərhədində TANAP-a birləşən
TAP (Trans-Adriatik Qaz Boru Kəməri) isə Azərbaycan qazını Avropaya çatdırır.
"Cənub qaz
dəhlizi"nin açılış
mərasimi 2018-ci il mayın 29-da Bakı yaxınlığındakı Səngəçal
terminalında keçirilmişdir.
Bu, Azərbaycan qazının Avropa qitəsinə nəqlini həyata keçirən nəhəng bir layihədir. Bu dəhliz dörd mühüm seqmentdən ibarətdir. Bunlar "Şahdəniz" yatağının
ikinci mərhələsinin
işlənməsi, CQBK-nin
genişləndirilməsi, TANAP-ın və TAP-ın çəkilişidir.
İki ilk seqmentin -"Şahdəniz-2"dən qazın əldə olunması və CQBK-nin genişləndirilməsinin
başa çatdırılması
layihənin rəsmi açılışını etməyə imkan vermişdir.
Layihənin nəhəngliyini
nəzərə alsaq,
onun təməlqoyma və açılış
mərasimləri arasındakı
vaxt çox qısa olmuşdur. Cəmi 4 ilə yaxın bir vaxt ərzində qazanılan böyük uğur - "Cənub qaz dəhlizi"nin tikilib işə düşməsi Azərbaycanın
bundan əvvəl həyata keçirdiyi qlobal neft-qaz və ixrac layihələrinin
təcrübəsinə əsaslanmışdır.
"Cənub qaz
dəhlizi"nin uzunluğu
3500 kilometrdir. Dəhliz
boyu bir-birinə möhkəm "halqa"
ilə bağlanan üç kəmər üç ildən çoxdur böyük ehtiyatlara malik "Şahdəniz" yatağından
hasil olunan qazın Avropa bazarına ötürülməsini
təmin edir. Avropanın enerji xəritəsini dəyişdirən
nəhəng layihə
2020-ci ilin son günündə TAP-ın
istismara daxil olması ilə tam sona çatmışdır.
"Cənub qaz dəhlizi"nin "onurğa
sütunu" adlandırılan
TANAP-ın açılışı
isə 2018-ci il iyunun 12-də olmuşdur.
İndi zaman bu kəmərlərin genişləndirilməsi məsələsini
də gündəmə
gətirmişdir. Məlumdur
ki, Azərbaycan qazına tələbat getdikcə artır. Bu gün Azərbaycan
8 ölkəyə - Gürcüstana,
Türkiyəyə, Yunanıstana,
Bolqarıstana, İtaliyaya,
Rumıniyaya, Macarıstana
və Serbiyaya qaz ixrac edir.
Azərbaycandan qaz idxal etmək istəyən daha neçə-neçə ölkədən
müraciətlər alınır.
Yeni çağırışlar
qarşısında qaza
tələbatın artması
və bu ehtiyacın ödənilməsi
isə kompleks tədbirlərin görülməsini,
o cümlədən ixrac
infrastrukturunun şaxələndirilməsini
zərurətə çevirir.
2022-ci ildə istifadəyə
verilən Yunanıstan-Bolqarıstan
Qaz İnterkonnektoru
(IGB) da məhz bu məqsədə xidmət edir. Keçən il isə Serbiya-Bolqarıstan
qaz interkonnektoru işə başladı.
Azərbaycan qazının
Balkan ölkələrinə
nəql olunması üçün İon-Adriatik
qaz kəmərinin də tikintisi nəzərdə tutulub. Bu, TAP-ın davamı olacaq, Albaniyadan keçərək
Azərbaycan qazını
Xorvatiya, Monteneqro, Bosniya və Herseqovinaya çatdıracaq.
Kəmərin tikintisinin
2025-ci ildə başa
çatacağı gözlənilir.
Keçən il
aprelin 25-də Sofiyada
"Bulgartransgaz" (Bolqarıstan),
"Transgaz" (Rumıniya),
FGSZ (Macarıstan) və
"Eustream" (Slovakiya)
və Azərbaycan Respublikasının Dövlət
Neft Şirkəti
(SOCAR) arasında əməkdaşlığın
təşviqi ilə bağlı Anlaşma Memorandumu"nun imzalanması
mərasimi keçirilib.
Anlaşma memorandumu Azərbaycandan Avropaya əlavə qazın tədarükü üçün
bu 4 ötürücü
sistem operatoru ilə SOCAR arasında əməkdaşlığın istiqamətlərini müəyyən
edir. Əlavə qaz tədarükü
"Həmrəylik halqası"
adlandırılan Bolqarıstan,
Rumıniya, Macarıstan
və Slovakiyanın təkmilləşdirilmiş ötürücü
şəbəkə sistemləri
vasitəsilə həyata
keçiriləcək.
Azərbaycandan qaz idxal edən ölkələrin sayı
ildən-ilə çoxalır.
Buna müvafiq olaraq qaz infrastrukturu
da genişləndirilir,
təkmilləşdirilir və
şaxələndirilir.
Flora SADIQLI,
Azərbaycan.-2024.-
31 yanvar, ¹ 20.- S.7.