Bu il türk dünyasının
nadir şəxsiyyətlərindən
olan, məşhur alim, pediatr, maarifçi, xeyriyyəçi,
Azərbaycanın böyük
dostu doktor, professor İhsan Doğramacının 110 illiyidir.
İhsan Əli
Paşa oğlu Doğramacı 1915-ci il aprelin 3-də, o vaxt Osmanlı imperiyasının
tərkibində olmuş
İraqın və bütövlükdə Yer
kürəsinin ən
qədim şəhərlərindən
biri, özülünü
şumerlərin qoyduğu
ehtimal edilən Ərbildə həm maddi, həm də mənəvi cəhətdən zəngin
bir ailədə dünyaya gəlmişdir.
İhsan bəyin atası Ərbil bələdiyyəsinin rəisi
olmuşdur. Anası İsmət xanım isə Osmanlı imperiyasının Məclisi-məbusanının
(Parlamentinin) Kərkükdən
olan üzvü Mehmet Əli Bəy Kırdarın qızı idi. Ərbildə türk dilində ibtidai təhsil aldıqdan, xüsusi müəllimlərin
köməyi ilə ingilis dilini orta səviyyədə öyrəndikdən sonra İhsan 1930-cu ildə Beyruta gedərək oradakı Amerika kollecinə qəbul olunmuş, proqramı vaxtından əvvəl yerinə yetirmişdir.
Həmin dövr
haqqında İ.Doğramacı
yazmışdır: "Arzum
həkim olmaq idi. O vaxtlar İstanbul Şehremeni (bələdiyyə rəisi)
Salih Salim Paşanın oğlu Vahid ilə dostluq edirdim. Ən yaxşı tibb təhsilinin Vyanada və Şotlandiyada - Edinburqda olduğunu Vahiddən öyrənmişdim. Braziliya
vətəndaşı, almanəsilli
bir müəllimdən
alman dili dərsləri aldım. Bir də Edinburq
Universitetinə müraciət
etdim. Oradan verilən məlumata görə, bu universitetin xarici tələbə kontenjanı
dolmuşdu, ancaq üç il sonra açılacaqdı.
Digər tərəfdən,
universitetin Bağdadda
öz proqramlarını
tətbiq etdiyi bir Tibb fakültəsi
olduğunu və üç il sonra Edinburq Tibb fakültəsinə alına biləcəyimi mənə bildirdilər. Bağdad Tibb fakültəsinə müraciət
üçün 18 yaşında
olmaq lazım idi. Halbuki mənim
17 yaşım vardı.
Bu bir ili
Beyrut Amerika Universitetinin Ədəbiyyat
fakültəsində keçirdim...
1933-cü ildə Bağdad
Tibb fakültəsinə
yazıldım".
1936-cı ildə buranı
bitirdikdən sonra tibb təhsilini Edinburqda deyil, doğma yurdda - İstanbul Universitetinin Tibb fakültəsində davam etdirmək qərarına gələn
İhsanı imtahandan
sonra birbaşa 5-ci kursa qəbul edirlər. Bir il tələbə, bir il isə
təcrübədə olaraq
ali təhsilli həkim diplomu alan İhsan Doğramacı İstanbul
Universitetinin Tibb fakültəsini bitirdikdən
sonra (1938) asistent vəzifəsində əmək
fəaliyyətinə başlayır.
Sonra Harvard Universitetində
pediatriya üzrə təhsilini tamamlayır və Türkiyənin Ankara Nümunə Xəstəxanasında çalışır
(1947), Ankara Universitetinin
professoru (1954) elmi adına layiq görülür.
İ.Doğramacı Almaniyadakı Leopoldina Naturforit Elmlər Akademiyasının, ABŞ-dəki
Pediatrlar Akademiyasının,
Hindistan Milli Tibb Akademiyasının, İngiltərədəki Krallıq
Tibb Kollecinin həqiqi üzvü, Paris
Milli Akademiyasının
müxbir üzvü olmuşdur. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (2005) və
dünyanın 25-ə qədər
ölkəsinin, o cümlədən
ABŞ, Argentina, Almaniya,
Fransa, İngiltərə,
İspaniya, İsveç,
Avstriya, Bolqarıstan,
Finlandiya, Meksika, Polşa, Tunisin Milli Pediatrlar assosiasiyalarının, eləcə
də Ümumdünya
Səhiyyə Təşkilatının
fəxri üzvü və doktoru seçilən böyük
alim 25 il Dünya Pediatrlar Cəmiyyətinin sədri
vəzifəsində çalışmış,
türkdilli ölkələr
üzrə region qurumlarını yaratmış,
Uşaq Sağlamlıq
İnstitutunun, Hacəttəpə
Universitetinin Hacəttəpə
Tibb və Səhiyyə Elmləri fakültəsinin təşkilində
müstəsna xidmətlər
göstərmiş, Ankara
Universitetinin rektoru
(1963-1965), Orta Doğu
Texniki Universitetinin heyət rəhbəri
(1965-1967), Hacəttəpə Universitetinin rektoru
(1967-1975), Paris Universite tində
Pediatriya professoru vəzifəsində (1975) işləmişdir.
O həmçinin Avropa
Rektorlar Konfransı idarə heyətinin üzvü (1964-1973), 1981-ci ildən
ömrünün sonuna
qədər Millətlərarası
Beynəlxalq Ali Təhsil Konfransında idarə heyətinin üzvü, sədri olmuşdur. İ.Doğramacı
1976-1981-ci illərdə Dünya
Sağlamlıq Cəmiyyəti
sədrinin müavini seçilmişdir.
Ümumdünya Səhiyyə
Təşkilatı isə
1985-ci ildə "İhsan
Doğramacı ailə
sağlamlığı mükafatı"
təsis etmiş və bu mükafat
hər üç ildən bir müvafiq ünvanlara təqdim olunur. İhsan Doğramacının
tibb təhsili, xüsusilə də uşaq və xalq sağlamlığı
problemlərinə həsr
olunmuş 100-ə yaxın
elmi əsəri müxtəlif ölkələrdə
çap olunmuşdur.
Onun "Yenidoğulmuşlara
qulluq" adlı əsəri 14 dəfə
nəşr edilmiş,
"Ananın kitabı"
əsəri isə müxtəlif dillərə
tərcümə olunmuşdur.
Alim böyük
elmi məktəb yaratmışdır və
onun yetirmələri bu gün müxtəlif
ölkələrdə uğurla
çalışırlar. İ.Doğramacı
Filadelfiyanın "Kliniki
pediatriya", ABŞ-nin
"Beynəlxalq uşaq
sağlamlığı", Türkiyədə çap
olunan "Pediatriya"
jurnallarının redaktoru
olmuşdur. O, dünyanın
200-dən çox beynəlxalq
mükafatı və ordeni, o cümlədən
Azərbaycanın "İstiqlal"
ordeni (2000) ilə təltif olunmuşdur.
2005-ci ildə isə Prezident İlham Əliyev professor İhsan Doğramacını
Azərbaycanın ən
ali mükafatı olan Heydər Əliyev ordeni ilə mükafatlandırmışdır.
1995, 2000, 2005-ci illərdə yüksək səviyyədə
İhsan Doğramacının
Bakıda yubileyləri
keçirilmişdir.
İhsan Doğramacı
bu diqqəti başda Ulu Öndər Heydər Əliyev və Prezident İlham Əliyev olmaqla Azərbaycan xalqının
ona olan sevgisi kimi dəyərləndirmişdir.
Təvazökar insan olan Hocabəy Ulu Öndər Heydər Əliyevin, Prezident İlham Əliyevin ona olan hörmətini, sevgisini evinə gələn xarici və türkiyəli ziyarətçilərə nümayiş
etdirməkdən böyük
zövq alırdı.
Onun iqamətgahında
ailəsindən miras qalmış unikal və çox qiymətli tarixi sənət əsərləri
vardı. Lakin Hocabəy qonaqlarına milyonlarla dəyəri olan sənət əsərlərini deyil, Azərbaycanın dövlət
başçısının onun şərəfinə
keçirdiyi təntənəli
yubiley mərasimlərinin
video-yazılarını göstərməyi
xoşlayırdı. İhsan
Doğramacı Azərbaycanı
özünün iki vətənindən biri hesab edir və
bunu dəfələrlə
bildirirdi.
Böyük insan
və alim Azərbaycan dilini, ədəbiyyatını, incəsənətini
çox gözəl bilirdi. O, Azərbaycana ilk dəfə 1992-ci ildə gəlmişdir. Onun təşəbbüsü
ilə Azərbaycan-Türkiyə
Ali Məktəb Rektorlar Şurası yaradılmışdır. Şuranın
sədri Türkiyə
tərəfindən İhsan
Doğramacı, Azərbaycan
tərəfindən isə
mən idim.
İhsan Doğramacı
Ulu Öndərin çox yaxın dostu idi. Heydər
Əliyev ona böyük dəyər verirdi. Biz İhsan
Doğramacını hələ
Moskvadan tanıyırdıq.
O, Moskvaya Dünya Pediatrlarının qurultayına
gəlmişdi və qurultayın sədri idi. Onunla orada
görüşmüşdük. Sonra Türkiyə səfərində yenidən
görüşdük. 1992-ci ildə Heydər Əliyev hələ Naxçıvanda olanda İhsan Doğramacının
dəvəti ilə Türkiyədə, Bilkənd
Universitetində, professorun
evində onun şərəfinə böyük
ziyafət verilmişdi.
İhsan Doğramacı
həmişə deyirdi
ki, türk dünyasının iki böyük oğlu var - onlardan biri Atatürk, digəri isə Heydər Əliyevdir.
İhsan Doğramacı Azərbaycan
Tibb Universitetinin ilk fəxri doktorudur. O, Azərbaycan üçün
yüksəkixtisaslı mütəxəssislərin
yetişdirilməsində, onların
Türkiyədə təhsil
almalarına ciddi dəstək vermişdir.
Əhliman ƏMİRASLANOV,
Milli Məclisin Səhiyyə komitəsinin sədri, akademik
Azərbaycan.-2025.-
10 aprel (№69).- S.1