Azərbaycanın teatr
rəssamlığı sənətində
onun xüsusi xidmətləri olub. Əməkdar incəsənət
xadimi İzzət Seyidova ölkəmizin ilk teatr rəssamı
ixtisası üzrə
alitəhsilli qadın
ziyalılarımızdan olub.
O, 1939-cu ildə yaradılan
Azərbaycan Rəssamlar
İttifaqının təşkilat
komitəsinin yeddi üzvündən biri idi. Bu il
İ.Seyidovanın anadan olmasının 115 illik yubileyi tamam olur.
İzzət Əli qızı Seyidova Ukraynanın Xarkov şəhərində dünyaya
gəlmişdir. Atası
Əlibəy Mirseyfəddin
oğlu və anası Olqa Yakovlevna Xarkovda tibb universitetində bir yerdə təhsil almışdılar.
İ.Seyidovanın babası Mirseyfəddin zamanında Tiflisdə yaşamış, müəllimlik
və tərcüməçilik
etmişdi. İzzət
Seyidova əvvəlcə
Bakıda yeddiillik rus məktəblərindən
birini bitirmişdir. İxtisas təhsilini isə Ə.Əzimzadə
adına Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq
Texnikumunda (1927-1931), daha
sonra ali təhsilini teatr rəssamlığı ixtisası
üzrə Leninqrad Rəngkarlıq, Heykəltaraşlıq
və Memarlıq İnstitutunda almışdır
(1931-1938). Gənc qız
tanınmış rəssamlar
Y.Y.Lansere, R.R.Frents, A.A.Osmerkin və M.P.Bobışevdən
teatr rəssamlığı
sənətinin incəliklərini
öyrənmişdir. İ.Seyidova özünün
diplom işində Çaykovskinin "Yevgeni Onegin"
operasının əsas
obrazlarının geyim
eskizləri və səhnə dekorasiyalarını
yaratmışdır.
İzzət xanımın
ali təhsil illəri heç də asan keçməmişdir.
Rəssam özü bu barədə demişdir: "Akademiyada təhsili başa vurmağa az qalırdı. Bir gün məni dekanlığa çağırıb dedilər:
"Siz akademiyadan xaric edilirsiniz. Yığışın qayıdın
evinizə". Səbəbini
soruşanda dedilər
ki, direktorun əmri var:
valideynləri fəhlə
və kəndli olmayanlara etibar edilmir və onlar institutdan xaric olunurlar. Direktorun qəbuluna getdim, ağlayıb göz yaşı tökdüm, dedim ki, atam da, anam da həkimdir, dövlət xəstəxanasında qulluq
edirlər. Kömək
eləmədi. Qovuldum.
Əlacsız qalıb
Moskvaya yollandım. Xeyli əziyyətdən,
get-gəldən sonra axır ki, instituta qaytarıldım".
İ.Seyidova ölkəmizin
ilk peşəkar qadın
teatr rəssamı olmuşdur. Lakin bununla bərabər o, dəzgah rəssamlığı sahəsində
də bədii yaradıcılığını davam etdirmişdir. 1940-cı
ildən sərgilərdə
iştirak etməyə
başlamışdır. Ömrünü
1938-ci ildən Azərbaycan
Dövlət Akademik
Opera və Balet Teatrına bağlayan rəssam burada uğurlu yaradıcılıq
fəaliyyəti göstərmişdir.
İ.Seyidovanın səhnə tərtibatı
və geyim eskizlərini hazırladığı
opera və balet tamaşaları öz peşəkar bədii həlli, əsərin ruhuna uyğun dekorasiya işləmələri,
mükəmməl görüntüləri
ilə tamaşaçıların
və sənət ustalarının hər
zaman diqqət və marağına səbəb
olmuşdur. "Seviliya
bərbəri" (1938, 1943, C.Rossini), "Qaratoxmaq qadın" (1941, P.Çaykovski),
"Vətən" (1945, 1961, Q.Qarayev və C.Hacıyev), "Maskarad",
(1945, B.Zeydman), "Şeytan"
(1949, A.Rubinşteyn), "Sevil"
(1953, F.Əmirov), "Şah
İsmayıl" (1955, M.Maqomayev),
"Leyli və Məcnun" (1958, Ü.Hacıbəyov),
"Koroğlu" (1959, Ü.Hacıbəyov),
"Vaqif" (1960, R.Mustafayev),
"İldırımlı yollarla" (1963 Q.Qarayev),
"İki inadkar"
(1966, N.Hikmət) və
digər opera və balet tamaşalarına uğurlu bədii səhnə tərtibatı
- dekorasiyalar və geyim eskizləri hazırladığını qeyd
etmək olar.
Sənətşünas alim Mürsəl
Nəcəfovun İzzət
Seyidovanın həyat
və yaradıcılığı
haqqında 1965-ci ildə
Moskvada kitabı nəşr olunmuşdur.
Alim rəssam haqqında
yazırdı: "Azərbaycan
teatrında İzzət
Seyidovadan əvvəl
peşəkar rəssam,
həm də teatr-dekorasiya sənəti
üzrə alitəhsilli
rəssam çalışmayıb".
Lakin teatr tərtibatında
uzun illər fəaliyyət göstərən
istedadlı rəssamlar
olub.
İ.Seyidova dəzgah
rəngkarlığı sahəsində
portret janrında bir sıra əsərlər
yaratmışdır. Onlardan
"Pioner qızın
portreti" (1940). "Şairə
Mirvarid Dilbazi" (1946),
"Aktyor Sidqi Ruhulla", "Həyat yoldaşının portreti",
"Çılpaq qadın"
adlı əsərləri
qeyd etmək olar. İzzət xanımın əsərləri
Azərbaycan Milli İncəsənət
Muzeyi və Azərbaycan Dövlət Teatr Muzeyində saxlanılır. Görkəmli
incəsənət xadimi
Ə.Əzimzadə adına Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq
Texnikumunda pedaqoji fəaliyyətlə də
məşğul olmuşdur.
Onun şagirdləri arasında
tanınmış rəssamlar
- Kamil Nəcəfzadə, Tələt
Şıxəliyev, Asəf
Cəfərov kimi sənətkatlar olmuşlar.
Bu il 115 illik yubileyi tamam olan, ölkəmizin
teatr rəssamlığı
sahəsində xüsusi
xidmətlər göstərmiş,
tanınmış rəssam,
Əməkdar incəsənət
xadimi İzzət Seyidovanın adı Azərbaycan rəssamlıq
sənəti tarixində
həmişə yaşayacaqdır.
Əsəd QULİYEV,
Rəssamlar İttifaqının
üzvü
Azərbaycan.-2025.- 20 aprel
(№ 78).- S.10.