Erməni vandalizmini sübut edən kitabın Mingəçevirdə təqdimatı
keçirilib
Mingəçevirdə "Qərbi Azərbaycan irsi: Ermənistanda azərbaycanlıların maddi-mədəni
irsinin - qəbiristanlıqların
sistemli qaydada dağıdılmasının nəticələri
və beynəlxalq hüquqi məsuliyyətə
dair hesabat və materiallar" kitabının I cildinin təqdimatı keçirilib.
Şəhər icra
hakimiyyətinin və
Qərbi Azərbaycan İcmasının təşkilatçılığı
ilə Mingəçevir
Dövlət Universitetinin
akt zalında keçirilən tədbirdə
çıxış edən
ŞİH-in başçısı,
siyasi elmlər üzrə fəlsəfə
doktoru İlham İsmayılov qeyd edib ki, Azərbaycan
xalqı ötən əsrdə bir neçə dəfə ermənilər tərəfindən
öz ata-baba yurdlarından deportasiya olunmuş, müxtəlif təzyiqlərə, soyqırımlarına
məruz qalmışdır:
"Sonuncu dəfə
1988-1989-cu illərdə ermənilər
tərəfindən 200 mindən
çox soydaşımız
deportasiya olunaraq Qərbi Azərbaycandan qovulmuşlar. 1989-cu ildə
"Azərbaycan Qaçqınlar
Cəmiyyəti" İctimai
Birliyi yaranmış və etnik mənsubiyyətinə
görə Ermənistan
ərazisindən kütləvi
şəkildə deportasiya
olunmuş azərbaycanlıların
və onların varislərinin ictimai mədəni birliyinə nail olmaqla onların
hüquqlarının beynəlxalq
müstəvidə bərpasını
qarşıya məqsəd
qoymuşdur. 2022-ci il avqust ayının 3-də
ictimai birliyin keçirdiyi yığıncaqda
Qərbi Azərbaycan İcması yaradılmışdır.
İcma eyni zamanda "Azərbaycan Qaçqınlar Cəmiyyəti"nin
hüquqi varisi kimi fəaliyyətə başlamışdır. 2022-ci il dekabr ayının
24-də Prezident İlham
Əliyev icmanın inzibati binasında yaradılan şəraitlə
tanış olmuş və bir qrup
Qərbi Azərbaycandan
olan ziyalılarla görüşmüşdür. Məhz bundan sonra "Qərbi Azərbaycan İcması"
İctimai Birliyinin fəaliyyəti gücləndirilmişdir".
Natiq daha sonra bildirib ki, icmanın qarşısında duran vəzifələrdən biri
Qərbi Azərbaycanda
Azərbaycan xalqının
yaratdığı tarixi
mədəni irsin öyrənilib təbliğ
olunması və tam məhv olunmasının
qarşısının alınması,
həmin insanların öz ata-baba yurdlarına qayıtması
hüquqlarının təmin
edilməsinə nail olmaqdır: "Bu baxımdan Qərbi Azərbaycan İcmasının
rəhbəri dosent Əziz Ələkbərli
və tədqiqatçı-alim
Səbuhi Hüseynovun
müəllifliyi ilə
professor Ədalət Vəliyevin ideya müəllifi olduğu sözügedən kitabın
I cildi ərsəyə
gəlmişdir. 5 cilddən
ibarət olması nəzərdə tutulan bu tədqiqatlar seriyasının I, II, III hesabatlarında
Qərbi Azərbaycanda
Ermənistan dövləti
tərəfindən məqsədli
şəkildə dağıdılan
azərbaycanlı qəbiristanlıqları,
IV hesabatda Qərbi Azərbaycanda məhv edilən məscidlər,
V hesabatda isə Qərbi Azərbaycanda dağıdılan və məhv edilən pirlər və türbələr haqqında
məlumatlar öz əksini tapacaqdır. Bu təqdimat əsəri sanballı, elmi əsaslara söykənən araşdırmadır.
Müəlliflər gərgin
əmək sərf edərək elmi təhlillər aparmaqla gələcək nəsillərə
dəyərinin qiymətləndirilməsi
mümkün olmayan böyük bir miras qoymuşlar".
ŞİH-in başçısı
daha sonra Ulu
Öndər və Prezident İlham Əliyevdən sitatlar gətirib: "Ümummilli
Lider ilk dəfə indiki Ermənistanın yerləşdiyi
torpaqları tarixi Qərbi Azərbaycan ərazisi kimi təqdim edərək demişdir: "....indiki Ermənistan adlanan ərazi Qərbi Azərbaycan - İrəvan
mahalı, Göyçə
mahalı, Zəngibasar
mahalı, Zəngəzur
mahalı bunlar hamısı müsəlmanlar,
azərbaycanlılar yaşayan
diyarlar olublar". Prezident İlham Əliyev isə bu nəzəri-təcrübi
bazanı daha da zənginləşdirmişdir:
"İrəvan xanlığı,
Zəngəzur, Göyçə
mahalı bizim tarixi torpaqlarımızdır.
Biz azərbaycanlılar
o torpaqlara qayıtmalıyıq
və qayıdacağıq".
Bu gün Qərbi Azərbaycan İcmasının apardığı
işlər Ulu Öndərin dediklərinin
və cənab Prezidentin tapşırıqlarının
həyata keçirildiyinin
əyani göstəricisidir".
Qərbi Azərbaycan
irsindən bəhs edən kitab böyük monumental bir tədqiqat əsəridir. 896 səhifədən
ibarət olan kitabın hər bir vərəqi elmi tarixi faktlarla
zəngindir. Müəlliflərin
də qeyd etdiyi kimi, tədqiqatın
məqsədi Ermənistan
Respublikasında azərbaycanlılara
məxsus maddi-mədəni
irsin ən mühüm komponentlərindən
biri olan qəbiristanlıqların vəziyyətini
sənədləşdirmək, həyata keçirilən
diskriminasiya siyasətinin
qəbiristanlıqların vəziyyətinə
təsirini qiymətləndirməkdir.
Eyni zamanda baş vermiş dağıntının miqyasının
müəyyən edilməsi
və dəyən zərərin müəyyənləşdirilməsidir.
Bu tədqiqatın nəticəsində indiki
Ermənistanın 24 rayonunda
yalnız azərbaycanlıların
yaşadığı 172, qarışıq
şəkildə yaşadığı
105 yaşayış məntəqəsinin
məlumat bazası formalaşdırılmışdır. Ümumilikdə bu tədqiqatda 201 azərbaycanlı
qəbiristanlığının monitorinqi həyata keçirilmişdir. Məlum
olmuşdur ki, 157 qəbiristanlıq tamamilə
məhv edilmiş, 42 qəbiristanlıq isə ağır formada dağıntılara məruz
qalmışdır. Bunlardan
154 qəbiristanlığın məhvolma tarixini müəyyənləşdirmək mümkün olmuşdur. Aparılan tədqiqatların
nəticələri indiki
Ermənistan ərazisindəki
Azərbaycan mədəni
irsinə aid olan qəbiristanlıqların
məhv edilməsinin məqsədyönlü və
sistemli şəkildə
həyata keçirildiyini
göstərir. Bu baxımdan tədqiqatın
böyük tarixi əhəmiyyəti vardır.
Gələcək nəsil
üçün kitab,
eyni zamanda bu tədqiqatın davamı olan tədqiqatlar seriyası qiymətli bir mənbə hesab oluna bilər.
Tədbirdə Milli
Məclisin deputatı,
siyasi elmlər üzrə fəlsəfə
doktoru Aydın Mirzəzadə "İndiki
Ermənistan Respublikası
ərazisində azərbaycanlılara
məxsus qəbiristanlıqların
dağıdılması ilə
bağlı müasir
metodoloji təhlillər
və şəxsi təəssüratlar", Mingəçevir
Dövlət Universitetinin
rektoru, iqtisad üzrə fəlsəfə
doktoru Anar Eminov "Qərbi Azərbaycan irsi" kitabının yazılmasında
istifadə edilən texnoloji yeniliklər",
MDU-nun magistratura və doktorantura təhsil mərkəzinin müdiri, filologiya üzrə fəlsəfə
doktoru Vəfa Məhərrəmova "Basarkeçər
rayonunda qərbi azərbaycanlılara məxsus
qəbiristanlıqların mövcud
vəziyyəti haqqında",
Qərbi Azərbaycan İcmasının Mingəçevir
şəhəri üzrə
nümayəndəliyinin rəhbəri,
Əməkdar müəllim
Mayıl İsmayılov
"Qərbi Azərbaycanda
dağıdılmış qəbiristanlıqlarla bağlı
məlumatlar yerli və xarici mətbuat səhifələrində"
mövzularında məruzələrlə
çıxış etmişlər.
Lazım QULİYEV,
Azərbaycan.-2025.-
13 iyul (№ 142).- S.9.