Milli ədliyyə
sisteminin inkişafına
xidmət edən mükəmməl konsepsiya
İnkişaf etmiş dövlətlərin
təcrübəsi göstərir
ki, hüquqi dövlətin qurulması
möhkəm ədliyyə
sisteminin formalaşdırılması
ilə sıx bağlıdır. Möhkəm ədliyyə sisteminin
əsas məqsədi
insanların bütün
hüquqlarına hörmətlə
yanaşılan açıq
vətəndaş cəmiyyətinin
yaradılması və
inkişafına xidmətdən
ibarətdir. Əsl mənada,
möhkəm ədliyyə
sistemi olan dövlətdə vətəndaşların
hüquq və azadlıqları, hər bir insanın qanun qarşısında bərabərliyi, ən başlıcası isə
hüququn aliliyi bütün səviyyələrdə
təmin olunur.
Son 15 ildə
bu məqsədlə Ədliyyə Nazirliyində
yeni dövrün tələblərindən irəli
gələn islahatların
aparılması, ədliyyə
orqanlarının iş
üsul və vasitələrinin təkmilləşdirilməsi,
vətəndaşlara göstərilən
hüquqi yardımın
səviyyəsinin yüksəldilməsi,
qanunvericiliyin təkmilləşdirilməsi
və ədalət mühakiməsinin səmərəliliyinin
artırılması, habelə
ədliyyə fəaliyyətinin
digər müxtəlif
sahələri üzrə
zəruri tədbirlər
həyata keçirilmişdir.
Bu sahədə tədbirlər sistemini inamla davam etdirən
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev hüquqi dövlət quruculuğu prosesində müstəsna xidmətləri
olan Ədliyyə Nazirliyinin fəaliyyət dairəsinin, statusunun, cəmiyyətdəki rolunun
və mövqeyinin əhəmiyyətli dərəcədə
yüksəlməsini təmin
etmişdir.
Nazirliyin fəaliyyətinin
normativ-hüquqi əsaslarının
təkmilləşdirilməsi məqsədi ilə 18 aprel 2006-cı il
tarixdə təsdiq edilmiş "Azərbaycan
Respublikasının Ədliyyə
Nazirliyi haqqında Əsasnamə" xüsusi
əhəmiyyət daşıyır.
Buna uyğun olaraq nazirlik vahid dövlət siyasətinin
formalaşmasında fəal
iştirak etməklə,
fəaliyyət istiqamətlərinə
dair qanunvericilik aktlarının layihələrini
hazırlayır, layihələrə
hüquqi rəylər
verir, normativ hüquqi aktların və normativ xarakterli aktların hüquqi ekspertizasını,
onların dövlət
qeydiyyatını və
uçotunu aparır,
vətəndaşlıq vəziyyəti
aktlarının dövlət
qeydiyyatını və
notariat orqanlarının
fəaliyyətini, qeyri-kommersiya
hüquqi şəxslərin
dövlət qeydiyyatını
və dövlət reyestrini təşkil edir. Habelə nazirlik məhkəmə
qərarlarının icrasını
təmin edir, penitensiar müəssisələrin
fəaliyyətini təşkil
edir və onlara nəzarəti həyata keçirir.
Bələdiyyələrin işinin təşkilinə
kömək göstərir,
onlara metodoloji yardım edir, yerli özünüidarəetmə
orqanlarının fəaliyyətinə
inzibati nəzarəti
həyata keçirir,
məhkəmə ekspertizalarının
aparılmasını təşkil
edir, müəyyən
kateqoriyalı cinayətlər
üzrə ibtidai istintaq aparır, qanunvericiliklə müəyyən
edilmiş digər istiqamətlər üzrə
fəaliyyət göstərir.
Azərbaycan Respublikası
Milli Məclisinin 26
may 2006-cı il tarixli iclasında qəbul edilən "Ədliyyə orqanlarında
qulluq keçmə haqqında" Azərbaycan
Respublikasının Qanunu
isə ədliyyə orqanlarında, idarələrində
və təşkilatlarında,
penitensiar xidmətdə
qulluqkeçmə qaydalarını
və şərtlərini,
bu orqanların işçilərinin hüquqi
vəziyyətinin əsaslarını
müəyyən etmişdir.
Qanunda ədliyyə işçilərinin
əsas hüquqları
genişləndirilmiş, vəzifələri
dəqiqləşdirilməklə məsuliyyətləri artırılmışdır.
Qanunda ədliyyə işçilərinin
sosial müdafiəsinin
gücləndirilməsi, maddi
təminatlarının möhkəmləndirilməsi
kimi vacib məqamlar da əksini tapmışdır.
"Ədliyyə
orqanlarının inkişafı
haqqında" 17 avqust
2006-cı il tarixli fərman yeni dövrdə Azərbaycan ədliyyəsinin
qarşısında duran
vacib məsələlərin
həllinə geniş
imkanlar açmışdır.
Bu təkmil sənəddən
irəli gələn vəzifələrin icrası
ilə bağlı ötən dövrdə konkret işlər görülmüş, o cümlədən
normativ sənədlərin
hazırlanması üzrə
təcrübəli ədliyyə
işçilərindən ibarət xüsusi işçi qrup yaradılmışdır. Mərkəzi aparatın yeni
strukturu, onun tərkibinə daxil olan baş idarə
və idarələrin
əsasnamələri təsdiq
edilmiş, ədliyyə
orqanlarının ştat
sayı xeyli artırılmış, müvafiq
əmrlə həmin ştat vahidlərinin aidiyyəti xidmətləri
üzrə bölgüsü
aparılmışdır. Regional ədliyyə şöbələrinin yaradılması
da bu istiqamətdə
həyata keçirilən
mühüm tədbirlərdəndir.
"Azərbaycan ədliyyəsinin
inkişafına dair
2009-2013-cü illər üçün
Dövlət Proqramı"
isə milli ədliyyə sisteminin müasirləşdirilməsi və
fəaliyyətinin daha
da təkmilləşdirilməsi
istiqamətində indiyədək
həyata keçirilmiş
məqsədyönlü və
ardıcıl tədbirlər
sisteminin uğurlu davamıdır. Dövlət proqramı aktuallığına,
əhatə etdiyi məsələlərin miqyasına,
ədliyyə sahəsində
həllini gözləyən
problemlərə kompleks
yanaşma mexanizmlərinə
görə fərqlənir.
Dövlət proqramının
preambula hissəsində
vurğulandığı kimi,
ölkəmizdə hüquq
sisteminin müasirləşdirilməsi,
məhkəmə-hüquq islahatlarının
davam etdirilməsi ədliyyə orqanlarının
və məhkəmələrin
fəaliyyətinin son dövrün
tələbləri səviyyəsində
qurulmasını, ədalət
mühakiməsinin səmərəliliyinin
artırılmasını, vətəndaşların məhkəmələrə
və ədliyyə orqanlarına müraciət
etmək imkanlarının
asanlaşdırılmasını, regionlarda hüquq infrastrukturunun genişləndirilməsini,
yeni nəsil hüquqşünasların formalaşdırılmasını,
cəza-icra siyasətinin
humanistləşdirilməsini zəruri edir.
"Azərbaycan ədliyyəsinin
inkişafına dair
2009-2013-cü illər üçün
Dövlət Proqramı"
ədliyyə sahəsində
daha sürətli inkişafı təmin etmək üçün əsas vəzifələri,
istiqamətləri və
yerinə yetirilməli
olan hüquqi tədbirləri müəyyən
edir. Dövlət proqramının məqsədi Azərbaycan
Respublikasının ədliyyə
sahəsində dövlət
siyasətinin daha uğurla həyata keçirilməsini, ölkədə
aparılan məhkəmə-hüquq
islahatlarının davam
etdirilməsini, ədliyyə
orqanlarının və
məhkəmələrin dinamik
inkişafını təmin
etməkdən ibarətdir.
Proqramın əsas vəzifələri sırasına
isə ədliyyə sahəsində islahatların
davam etdirilməsi və bu sahədə
inkişafın təmin
edilməsi; ədliyyə
sistemində və məhkəmələrdə yeni
informasiya və kommunikasiya texnologiyalarının
tətbiq edilməsi işinin sürətləndirilməsi,
müasir tələblərə
cavab verən yeni iş prosesinin
təşkil edilməsi;
cəzaçəkmə müəssisələrinin
fəaliyyətinin müasirləşdirilməsi;
ədliyyə sisteminin
və məhkəmələrin
infrastrukturunun yeniləşdirilməsi
və maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsi;
vətəndaşların ədliyyə
orqanlarına və məhkəmələrə müraciət
etmək imkanlarının
genişləndirilməsi və
digər məsələlər
daxildir.
Dövlət proqramında
2009-2013-cü illərdə ədliyyə sistemində
qanunvericilik bazasının
təkmilləşdirilməsi, ədliyyə orqanlarının
və məhkəmələrin
informasiya resurslarının
işlənməsində müasir
texnologiyaların tətbiqi,
ədliyyə orqanlarının
fəaliyyətinə zəruri
şərait yaradılması
və maddi-texniki təchizatının yaxşılaşdırılması,
ədliyyə sistemində
kadr hazırlığı
və peşəkarlıq
səviyyəsinin artırılması,
Penitensiar Xidmətin fəaliyyətinin müasirləşdirilməsi
və infrastrukturunun yaxşılaşdırılması, məhkəmə fəaliyyətinin
təkmilləşdirilməsi və müasir dövrün tələblərinə
uyğunlaşdırılması, ədliyyə orqanları işçilərinin sosial
müdafiəsinin gücləndirilməsi
əsas istiqamətlər
kimi müəyyənləşdirilmişdir.
"Azərbaycan
ədliyyəsinin inkişafına
dair 2009-2013-cü illər
üçün Dövlət
Proqramı"nın maliyyə təminatını
dövlət büdcəsindən
ayırmalar, beynəlxalq
təşkilatların maliyyə
dəstəyi, qanunvericiliklə
müəyyən edilmiş
digər mənbələr
təşkil edəcəkdir.
Ümumiyyətlə, dövlət proqramı
bir daha təsdiqləyir ki, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev insan və vətəndaş
hüquq və azadlıqlarının etibarlı
təminatı baxımından
ədliyyə və məhkəmə sistemində
islahatların bundan sonra da sistemli
şəkildə davam
etdirilməsində maraqlı
və israrlıdır.
"Azərbaycan ədliyyəsinin
inkişafına dair
2009-2013-cü illər üçün
Dövlət Proqramı"
milli ədliyyə sistemi ilə yanaşı, həm də məhkəmə orqanlarının müasirləşdirilməsi,
fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsi
istiqamətində indiyədək
həyata keçirilmiş
məqsədyönlü və
ardıcıl tədbirlər
sisteminin uğurlu davamıdır. Dövlət proqramının imzalanması ədliyyə
orqanlarının və
məhkəmələrin daha
da inkişafının
təmin edilməsi, yeni informasiya və kommunikasiya texnologiyalarının tətbiqi,
normativ-hüquqi və
maddi-texniki təminatın
yaxşılaşdırılması, kadr potensialının gücləndirilməsi məqsədi
daşıyır. Dövlət proqramının 6-cı hissəsində
məhkəmə fəaliyyətinin
təkmilləşdirilməsi və infrastrukturunun yaxşılaşdırılması sahəsində bir sıra tədbirlər nəzərdə tutulmuşdur.
2009-2013-cü illərdə məhkəmələrin fəaliyyətini
tənzimləyən normativ
hüquqi aktlar külliyatının və
onların şərhinə
dair vəsaitlərin hazırlanması, "Ədliyyə
sisteminin müasirləşdirilməsi"
layihəsi çərçivəsində
məhkəmə fəaliyyətində,
o cümlədən işlərin
qeydiyyatı və hərəkətində, məhkəmə
proseslərinin aparılmasında
yeni texnologiyaların tətbiqi, habelə məhkəmələrin maddi-texniki
bazasının yaxşılaşdırılması
və onlar üçün lazımi
iş şəraitinin
təmin edilməsi, yeni yaradılmış Bakı, Gəncə, Sumqayıt, Şirvan və Şəki apellyasiya məhkəmələrinin
inzibati binalarla təmin edilməsi nəzərdə tutulur. Ümumilikdə, dövlət proqramı
ədliyyə orqanlarının,
məhkəmələrin fəaliyyətinin
müasirləşdirilməsinə və təkmilləşdirilməsinə
yeni imkanlar açır.
Son 5 ildə
aparılan islahatlar göstərir ki, Azərbaycanda qanunun aliliyinin təminatı, məhkəmə və ədliyyə orqanlarının
dövlət idarəçilik
mexanizmində nüfuzlu
və müstəqil təsisat kimi təşəkkül tapması,
ədalət mühakiməsinin
həyata keçirilməsi
zamanı insan hüquq və azadlıqlarının müdafiəsinin
yüksək səviyyədə
təşkili, peşəkar
hakim korpusunun formalaşdırılması,
məhkəmələrin fəaliyyətində
şəffaflığın təmin edilməsi və digər konseptual məsələlərin
həlli ölkə rəhbərinin xüsusi diqqət mərkəzindədir.
Dövlət başçısının inamla həyata keçirdiyi ədliyyə
və məhkəmə
islahatları respublikamızda
qanunçuluğun, hüquq
qaydalarının daha
da möhkəmlənməsinə,
habelə Azərbaycanın
beynəlxalq arenadakı
demokratik imicinin yüksəlməsinə xidmət
edir.
Əlisəfa Azayev,
Hüquqşünas
Azərbaycan.-2009.-5 aprel.-S.3.