Tibb elminin görkəmli şəxsiyyəti

Dünya şöhrətli uroloq-cərrah, Dövlət mükafatları laureatı, AMEA-nın akademiki, Rusiya Tibb Elmləri Akademiyasının müxbir üzvü, Beynəlxalq və Avropa Uroloqlar Cəmiyyətinin həqiqi üzvü Mirməmməd Cavad oğlu Cavadzadənin dünyasını dəyişməsindən bir il ötür. Xalqımızın daim qürur və iftixarla xatırladığı M.Cavadzadənin Azərbaycanda urologiya və operativ nefrologiyanın inkişafında misilsiz xidmətləri olmuşdur.

Akademik M.Cavadzadə 18 may 1927-ci ildə Lənkəran şəhərində doğulmuşdu. 1943-1948-ci illərdə Azərbaycan Tibb İnstitutunda təhsil almış, 1951-ci ilə kimi Lənkəran rayonlararası xəstəxananın baş həkimi və cərrah vəzifələrində çalışmışdır. 1951-ci ildən İ.Piroqov adına Moskva Tibb İnstitutunun Urologiya kafedrasına aspirant qəbul olunmuş, 1954-cü ildə namizədlik dissertasiyasını müdafiə etmiş, 1954-1957-ci illərdə Krım Tibb İnstitutunun cərrahiyyə kafedrasında çalışmış və həmin vilayətin baş uroloqu təyin edilmişdi. 1957-ci ildə İ.Piroqov adına II Moskva Tibb İnstitutunun Urologiya kafedrasına dəvət almış və 1962-ci ilə qədər orada fəaliyyət göstərmişdir. 1962-ci ildə doktorluq dissertasiyasını müdafiə etmiş və 1963-cü ildə Əziz Əliyev adına Azərbaycan Dövlət Həkimləri Təkmilləşdirmə İnstitutunun Urologiya kafedrasının müdiri seçilmişdir. Tanınmış cərrah çoxşaxəli fəaliyyəti ilə Azərbaycanın tibb elminə böyük töhfələr vermiş, urologiya və operativ nefrologiya sahələrində misilsiz uğurlar qazanmışdır.

O, keçən əsrin 50-ci illərində anesteziologiya probleminə xüsusi diqqət yetirmiş, urologiyanın inkişafını anesteziologiya-reanimatologiya ilə əlaqələndirərək bu sahədə elmi-tədqiqat işlərinin aparılmasını önəmli hesab etmişdi.

M.Cavadzadə prostat vəzisi və sidik kisəsində cərrahi əməliyyat zamanı çanaq sümükdaxili anesteziya tətbiq etmişdir. Alim uroloji əməliyyat vaxtı ümumi ağrısızlaşdırma məsələlərinin həllinə çox ciddi yanaşırdı. Çoxsaylı axtarışlardan sonra cərrah belə nəticəyə gəlmişdi ki, uroloji əməliyyatların geniş spektrinə daimi seçilmiş anestezioloji təminatın olması mümkün deyil. Bununla əlaqədar sonralar "Böyrək polikistozlu xəstələrdə cərrahi əməliyyat zamanı ağrısızlaşdırma" adlı elmi əsərini çap etdirmişdir.

1960-cı illərdə M.Cavadzadənin təşəbbüsü və rəhbərliyi ilə ilk dəfə Bakıda Respublika Klinik Uroloji Xəstəxana açılmışdır. Alim cərrahiyyə əməliyyatında xəstənin təhlükəsizliyini təmin edən anesteziologiya-reanimatologiyanın yeni üsulları və xeyli iqtisadi səmərə verən autohemotransfuziya ilə bağlı ideyalarını həmin uroloji xəstəxanada uğurla həyata keçirmişdir.

Orqanların köçürülməsi təbabətin ən öndə olan problemlərindən biri idi. Dünyanın qabaqcıl təcrübələrinə yiyələnən M.Cavadzadə tibb elminin bu sahəsini də fəth etmişdir. O, 1971-ci ildə Zaqafqaziyada ilk dəfə böyrəkköçürmə əməliyyatını həyata keçirmiş və bundan sonra bu iş Respublika Klinik Uroloji Xəstəxanasında yüksək səviyyədə davam etdirilmişdir.

Böyrək çatışmazlığı, onun patogenezi, kəskinləşməsi, konservativ və fəal müalicəsi məsələləri müasir nefrologiyanın qlobal problemlərindən biri idi. Təkcə onu demək kifayətdir ki, keçmiş sovetlər dövründə hemodializin birinci seansı ilk dəfə olaraq M.Cavadzadənin iştirakı ilə aparılmışdır. O, uroloji xəstəxananı yaradarkən hemodializ şöbəsinin açılması problemini qoymuş və buna nail olmuşdur. Alim 1969-cu ildə respublikada ilk radionuklid diaqnostikası şöbəsini yaratmış, eyni zamanda mühüm əhəmiyyətə malik radioizotop laboratoriyasını müasir aparatlarla təmin etmişdir.
Akademik M.Cavadzadənin başçılığı altında keçmiş İttifaqda ilk dəfə olaraq uroloji xəstəxananın nəzdində ixtisaslaşdırılmış tibbi-genetik bölmə fəaliyyətə başlamışdır. Tibb sahəsində qazanılan bu kimi nailiyyətlər nəticəsində dünyada məşhur olan Azərbaycan uroloq və nefroloqlar məktəbi yaradılmışdır. M.Cavadzadənin bilavasitə rəhbərliyi altında həmin sahələr üzrə 72 elmlər namizədi və 17 elmlər doktoru hazırlanmışdır.

M.Cavadzadə tərəfindən uşaqlarda anadangəlmə hidronefrozlu xəstəliklərin müalicəsinin taktika və diaqnostikası, operativ müdaxilə və əməliyyatdan sonrakı vəziyyəti yüksək səviyyədə işlənmişdir.

Alimin diqqətini çəkən ən vacib sahələrdən biri də uşaq urologiyası olmuşdur. Təsadüfi deyil ki, keçmiş İttifaqda ilk ixtisaslaşdırılmış uşaq urologiyası şöbəsi məhz M.Cavadzadənin klinikasında yaradılmışdır. Ölkəmizdə ilk dəfə alim tərəfindən uşaqlarda sidikliyin neyrogen disfunksiyasının kompleks müayinəsi, rekonstruktiv plastik əməliyyatlar, operativ texnikanın təkmilləşdirilməsi ilə modifikasiyaları təklif olunmuşdur. Uronefrologiya sahəsində angioqrafik, radioimmunoloji tədqiqat metodlarının, tibbi-genetik müayinələrin tətbiqi də ilk dəfə məhz onun tərəfindən aparılmışdır. Onun təşəbbüsü və rəhbərliyi altında RKUX-da litotupsiya və endocərrahiyyə şöbələri yaradılmış və müasir cihazlarla təmin edilmişdir.

Urologiyanın bütün bölmələrini əhatə edən yaradıcılıq axtarışlarının genişliyi, uzaqgörənlik, aparılan tədqiqatların aktuallığı, ciddilik və məsuliyyət M.Cavadzadənin elmi fəaliyyətinin əsas istiqamətlərindən idi. Onun elmi işləri urologiya və nefrologiya sahəsində çalışan həkimlərin gündəlik fəaliyyətinin istiqamətvericisi olmuşdur. Uroloq endocərrahiyyə və rentgen-radionuklid laboratoriya, hemodializ və böyrək köçürülməsi, anesteziologiya və intensiv terapiya, litotrupsiya, uşaq uronefroloji şöbələrini, urodinamik laboratoriya, tibbi genetik məsləhətxana təşkil etmişdir.

Cavadzadənin gərgin əməyi sayəsində bütün elmi-klinik bölmələr, aparılan elmi-tədqiqat işləri, xəstələrə göstərilən müasir müalicə xidmətləri qabaqcıl uroloji klinikalar səviyyəsinə çatmışdır. Yeni tədqiqatların nəticələri klinik praktikada tətbiq edilir, namizədlik, doktorluq dissertasiyalarının mövzusuna çevrilirdi.

Akademik M.Cavadzadənin dərin elmi axtarışları və məhsuldar fəaliyyəti sayəsində bir-birinin ardınca çap edilən, müxtəlif formalı böyrək anomaliyasının embriogenezi, klinik gedişi, diaqnostikası və müalicəsinə həsr olunmuş, "Böyrək anomaliyalarının cərrahiyyəsi" və ingilis dilində nəşr edilən "Böyrəklərin və sidik kisəsi anomaliyalarının cərrahiyyəsi" monoqrafiyaları dərin elmi tutumu ilə yanaşı, həm də praktik baxımdan müəllifinə böyük şöhrət qazandırmışdır.

Alim 1982-ci ildə "Anadangəlmə böyrək və sidik yolları orqanlarının anomaliyalarının müalicəsində diaqnostik və orijinal rekonstruktiv əməliyyatların müasir üsullarla kliniki təcrübədə işlənilməsi və tətbiqi" işinə görə SSRİ Dövlət mükafatı laureatı adına layiq görülmüşdür.

Akademik M.Cavadzadə 1975-ci ildə ulu öndər Heydər Əliyevin göstərişi ilə Ə.Əiyev adına Azərbaycan Dövlət Həkimləri Təkmilləşdirmə İnstitutunun rektoru təyin edilmişdir. Bununla institutun bütün sahələrində dəyişikliklərlə müşayiət olunan yeni dövr başlanmışdır. Həmin illərdə akademik M.Cavadzadə bütün səy və bacarığını institutun sosial və maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsinə, elmi və elmi-pedaqoji kadrlarla təminatına, yeni həkimlər nəslinin daha da təkmilləşdirilməsinə, professor-müəllim heyətinin yaradıcılıq fəaliyyəti üçün şəraitin yaradılmasına, istedadlı gənc kadrların bacarıqlarının üzə çıxarılmasına sərf etmişdir. Azərbaycan Dövlət Həkimləri Təkmilləşdirmə İnstitutunun onlarca gənc müəllimi alimin təşəbbüsü və ümummilli lider Heydər Əliyevin xeyir-duası ilə Moskva, Sankt-Peterburq və digər elmi mərkəzlərin doktorantura və aspiranturasına göndərilmişlər. Hazırda institutun kafedra müdirlərinin və professor-müəllim heyətinin əsas hissəsini həmin alimlər təşkil edir.

M.Cavadzadənin gərgin əməyi sayəsində qısa müddətdə institut keçmiş sovetlər miqyasında ən qabaqcıl və aparıcı mövqeyə çıxmışdı. Onun rəhbərliyi altında bütün kafedraların fəaliyyəti güclənmiş, yeni kafedra və laboratoriyalar yaradılmışdır. Akademikin təşəbbüsü ilə Anesteziologiya və reanimatologiya kafedrasının açılması respublikada bu sahənin sonrakı inkişafına təkan vermişdir. Kafedrada aparılan elmi və pedaqoji işlər ölkədə anesteziologiya xidmətinin keyfiyyətinin yüksəlməsinə böyük təsir göstərmişdir.

Dünya şöhrətli uroloq-alim institutda elmi-pedaqoji kadrların hazırlanmasına son dərəcə həssas yanaşırdı. Akademikin 34 ildən yuxarı rektorluq fəaliyyəti dövründə 51 elmlər doktoru və 152 elmlər namizədi hazırlanmışdır. Bunun nəticəsi olaraq institutun professor-müəllim heyətinin bir çoxu Azərbaycanın, Rusiyanın və digər xarici ölkələrin elmlər akademiyalarının həqiqi, müxbir və fəxri üzvüdür, bir çoxu əməkdar elm xadimi, əməkdar həkim və müəllimidir.

Alim 34 monoqrafiya və dərs vəsaitinin, 16 elmi-tədris filmi və 700-dən artıq elmi məqalənin müəllifidir.

M.Cavadzadə bacarıqlı uroloq-cərrah olmaqla yanaşı, yüksək insani keyfiyyətləri ilə də fərqlənirdi. Akademikin misilsiz xidmətləri dövlətimiz tərəfindən yüksək qiymətləndirilmişdir. O, 1997-ci ildə "Şöhrət", 2007-ci ildə isə "İstiqlal" ordenləri ilə təltif edilmişdir.

Alim həyatının son gününə qədər Respublika Kliniki Uroloji Xəstəxananın və Azərbaycan Dövlət Həkimləri Təkmilləşdirmə İnstitutunun yenidən qurulması və təkmilləşdirilməsi istiqamətində yorulmadan çalışmışdır.

Artıq bir ildir ki, dünya şöhrətli uroloq-cərrah M.Cavadzadə aramızda yoxdur. Lakin onun mənalı, zəngin həyat və fəaliyyəti gələcək nəsillər üçün örnəkdir.

S.KƏRİMOV,

Ə.Əliyev adına ADHTİ-nin rektoru,

tibb elmləri doktoru

Azərbaycan.- 2009.- 7 avqust.- S. 5.