Bakıda birləşən yollar

Əlverişli coğrafi-geosiyasi məkanda yerləşən Azərbaycanın son illərdə Cənubi Qafqazın lokomotiv dövlətinə çevrilərək dünyanın fövqəlgüc mərkəzlərinin strateji maraq dairəsinə daxil olması, balanslı, sabit və ardıcıl xarici siyasət strategiyası ilə regionda toqquşan maraqları optimal şəkildə uzlaşdırması heç də yalnız respublikanın zəngin təbii sərvətləri ilə şərtlənmir. Analoji tərəqqi yolu keçmiş bir sıra Qərb dövlətlərində olduğu kimi, Azərbaycanda da zəngin təbii potensialın milli mənafelərə uyğun reallaşdırılması, respublikamızın regional və qlobal miqyasda təsir edən proseslərə geniş nüfuz imkanları qazanması məhz milli lider amili ilə şərtlənir. Ulu öndər Heydər Əliyevin balanslaşdırılmış xarici siyasət kursunu keyfiyyətcə yeni mərhələdə uğurla davam etdirən və yeni çalarla təkmilləşdirən Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev praqmatizmə, əməli fəaliyyətə və konstruktivizmə əsaslanan çevik siyasətə üstünlük vermiş, respublikamız qlobal iqtisadi əməkdaşlıq təşəbbüslərinin əsas mərkəzinə çevrilmişdir.

Xarici siyasətin dəyişməz hədəfləri

Dinamik inkişaf və tərəqqi yolunda olan Azərbaycanın qarşısında duran əsas vəzifələrdən biri də milli mənafeləri bəşəri miqyasda müdafiə edə bilən praqmatik, çevik, təmkinli və səriştəli xarici siyasətin yeridilməsidir. Eyni zamanda, dünyanın bütün dövlətləri ilə bərabərhüquqlu, qarşılıqlı faydalı əlaqələr yaratmaq və inkişaf etdirməklə, ölkənin beynəlxalq mövqelərini möhkəmləndirmək, iqtisadiyyatını, elmini, mədəniyyətini inkişaf etdirmək ən ümumi vəzifələr sırasındadır. Bu reallıqlara nəzərən dövlət başçısı İlham Əliyevin xarici siyasətdə üstünlük verdiyi strategiya nəinki milli maraqların maksimum dərəcədə qorunmasını, eyni zamanda, Azərbaycanın heç bir dövlətdən asılı olmadan - tam müstəqil siyasət yeritməsini təmin etmişdir. Bu gün ərazi və əhali baxımından o qədər də böyük olmayan, dünya neft ehtiyatlarının cəmi 1 faizinə sahiblik edən Azərbaycan məhz düşünülmüş xarici siyasəti, əlverişli geopolitik mövqeyi, nəqliyyat-kommunikasiya və tranzit imkanları, iqtisadi inkişaf dinamikası və tolerantlığı ilə Avrasiya qitəsinin ən cəlbedici məkanlarından birinə çevrilmiş, eləcə də ayrı-ayrı dövlətlərin bölgədə toqquşan maraqlarının optimal balansına nail ola bilmişdir.

Uzunmüddətli xarici siyasət strategiyası konkret zaman, məkan və şəraitə uyğun olaraq dövlətlərin cari xarici siyasət proqramının hazırlanmasını, yürüdüləcək siyasətin, görüləcək işlərin prioritetlərinin müəyyənləşdirilməsini tələb edir. Əslində, xarici siyasət sahəsindəki prioritetlər dövlətin uzunmüddətli diplomatik fəaliyyət proqramı, qarşısında duran vəzifələrin daha dəqiqləşdirilmiş, qruplaşdırılmış, təsnifatlaşdırılmış, mövcud zaman və məkan çərçivəsində önə çıxarılmış hissəsidir. Rəsmi Bakı regionda və bütövlükdə beynəlxalq münasibətlər sistemində cərəyan edən proseslərin mahiyyətinə adekvat olaraq xarici siyasətdə müəyyən reveranslar etsə də, dövlət müstəqilliyinin hər cür təhdiddən qorunması, ərazi bütövlüyünün, suverenliyinin bərpası, beynəlxalq hüquq normaları əsasında ikitərəfli və çoxtərəfli əməkdaşlıq münasibətlərinin qurulması, müstəqil xarici siyasətin həyata keçirilməsi, səmərəli iqtisadi layihələrin dəstəklənməsi, ərazilərin Ermənistanın işğalından azad edilməsi kimi prioritetlər dəyişməz qalır.

Xatırlatmaq lazımdır ki, hələ ulu öndər Heydər Əliyevin rəhbərliyi altında hazırlanaraq 1995-ci ilin 12 noyabrında ümumxalq səsverməsi yolu ilə qəbul edilmiş ilk milli Konstitusiyada respublikamızın xarici siyasətinin konseptual əsasları, məqsədi, prinsip və başlıca xüsusiyyətləri öz əksini tapmışdır. Əsas Qanunun 10-cu maddəsində göstərilir ki, Azərbaycan başqa dövlətlərlə və beynəlxalq aləmlə münasibətlərini beynəlxalq hüquq normaları və ölkənin maraqlarını nəzərdə tutan prinsiplər əsasında qurur. Dövlət başçısı İlham Əliyev də məhz bu tələblərdən çıxış edərək hər bir konkret zaman, məkan və şərait çərçivəsində xarici siyasət prioritetlərini müəyyənləşdirir, onun həyata keçirilməsini təmin edir. Beynəlxalq münasibətlər sisteminin yeni düzəni, dövlətlərarası əlaqələrin prinsipləri, beynəlxalq hüququn təsir gücü və dairəsi, beynəlxalq təşkilatların Azərbaycanla bağlı yürütdüyü siyasətin mahiyyəti xarici siyasətdə ciddiliklə nəzərə alınır. Şəffaflıq və öncədən müəyyənləşdirmə, habelə öhdəliklərə sadiqlik respublikamızın xarici siyasətinin fundamental prinsipləri olaraq qalır. İstər qonşu, istərsə də digər dövlətlərlə səmərəli ikitərəfli və çoxtərəfli əlaqələri inkişaf etdirən Azərbaycan regionda və onun sərhədlərindən kənarda sülh içində birgə yaşama və mehriban qonşuluq prinsiplərini təşviq edir.

Balanslaşdırılmış xarici siyasət nəticəsində Azərbaycan nəinki beynəlxalq mövqelərini möhkəmləndirə bilmiş, həm də qlobal məkanda cərəyan edən proseslərin istiqamətverici subyektinə çevrilməyə nail olmuşdur. Bu gün respublikamız regionda yeritdiyi konstruktiv xarici siyasət nəticəsində eyni zamanda həm ABŞ, həm Rusiya, həm İran, həm də İsraillə sıx əməkdaşlıq edir. Bu və digər dövlətlərin ziddiyyət təşkil edən maraqları fonunda Azərbaycanın müstəqilliyini möhkəmləndirmək, əks qütblərin hər biri ilə münasibətləri strateji tərəfdaşlıq səviyyəsində davam etdirmək çətin məsələdir. Cənab İlham Əliyev bu vəzifənin öhdəsindən uğurla gələrək bütövlükdə dünya siyasətində bütün siyasi qütblərin hesablaşdığı və rəğbət bəslədiyi fenomenal siyasi liderə çevrilmişdir.

Respublikamız beynəlxalq hüququn norma və prinsiplərinə əsaslanan xarici siyasət həyata keçirməklə, bütün dövlətlərin suverenliyi və ərazi bütövlüyünü əsas tutur, bir dövlətin digərinin daxili işlərinə müdaxiləsini yolverilməz sayır. Azərbaycanın geosiyasi rəqabət və çəkişmə meydanına çevrilməsinə heç zaman yol verməyəcəyini dəfələrlə bəyan etmiş dövlət başçısı İlham Əliyev, eyni zamanda, rəsmi Bakı ilə ultimatum və təzyiq dilində danışmağın da mənasızlığını qətiyyətli və prinsipial addımları ilə sübuta yetirmişdir.

Şərqdən Qərbə körpü

Azərbaycan son illərdə yeritdiyi tarazlaşdırılmış xarici siyasətlə bölgədə maraqları toqquşan bütün dövlətlərlə münasibətlərini bərabərhüquqlu tərəfdaş səviyyəsində quraraq hətta hegemon dövlətləri belə, özü ilə hesablaşmaq məcburiyyətində qoymuş, beynəlxalq miqyasda sülh və əməkdaşlıq mərkəzinə çevrilmişdir. Rəsmi Bakı respublikanın milli maraqlarının hərtərəfli təminatı, habelə regional və qlobal mövqelərinin möhkəmləndirilməsi üçün iqtisadi, siyasi imkanlarından, karbohidrogen ehtiyatlarından maksimum səmərəli istifadə edir.

Dövlət başçısı İlham Əliyevin dəfələrlə vurğuladığı kimi, Azərbaycan bütün regional məsələlərdə əsas oyunçulardan biridir, regiondakı strateji əhəmiyyətli heç bir layihə Azərbaycansız gerçəkləşə bilməz: "Bu gün Azərbaycan bölgədə, dünyada cərəyan edən prosesləri, sadəcə, müşahidə etməklə kifayətlənmir. Biz proseslərin fəal iştirakçısıyıq, bizim mövqeyimizdən, sözümüzdən çox şey asılıdır. Azərbaycan regionda sülh və əməkdaşlıq mərkəzinə çevrilməkdədir. Bizimlə hesablaşırlar, məsləhətləşirlər və bizim mövqeyimiz, bəzi hallarda birmənalı bəyanatlarımız başqaları üçün də ciddi əsas yaradır".

Son illər Bakıda müxtəlif səviyyəli beynəlxalq və regional tədbirlərin keçirilməsi bir tərəfdən respublikamızın qlobal miqyasda artan nüfuzu, digər tərəfdənsə əlverişli coğrafi-geosiyasi mövqeyi, habelə potensial imkanları ilə şərtlənir. Azərbaycan bu gün Şərqlə Qərbi birləşdirən bütün optimal nəqliyyat-kommunikasiya xətlərinin, habelə neft-qaz boru kəmərlərinin keçdiyi əlverişli tranzit məkan kimi təkcə Avropa üçün deyil, həm də Uzaq Şərq üçün strateji əhəmiyyət kəsb edir. Qərbin etimadsız yanaşdığı Rusiya və İran kimi dövlətlərin arasında yerləşən respublikamız bir növ Şərqlə Qərb arasında əlverişli körpü rolunu oynayır. Coğrafi baxımdan Qərblə Şərqi qovuşduran Azərbaycan Avropa ölkələrindən mal və xidmətlərin Asiya bazarlarına və yaxud əksinə daşınması üçün təbii keçid imkanını təmin edir. Bu mənada Orta Şərq və Asiya ölkələri ilə əlaqələr Azərbaycanın xarici siyasətində vacib yer tutur. Yaranmaqda olan siyasi güc mərkəzləri və sürətlə artan iqtisadiyyatlara malik bu regionlar iqtisadi, telekommunikasiya və digər sahələrdə qarşılıqlı faydalı əməkdaşlıq üçün perspektivlər açır.

Cənubi Qafqaz regionu ərazisindən beynəlxalq əhəmiyyətli nəqliyyat və kommunikasiya dəhlizlərinin reallaşdırılması Azərbaycanın tranzit imkanlarını əhəmiyyətli dərəcədə genişləndirir. Üstəlik, Mərkəzi Asiya dövlətlərinin malik olduğu zəngin karbohidrogen ehtiyatlarının Qərbə daşınması üçün ən optimal marşrutlar da məhz Azərbaycandan keçir. Qazaxıstan neft ehtiyatlarının bir qismini məhz Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft kəməri ilə Qərb bazarlarına nəql etmək barədə mövqeyini qətiləşdirib. Yaranmaqda olan Şərq-Qərb və Şimal-Cənub nəqliyyat və enerji dəhlizi üzərində - böyük ticarət yollarının kəsişməsində yerləşməsi respublikamıza eyni zamanda enerji və infrastruktur mərkəzinə çevrilmək imkanı yaradır. Azərbaycan Avropa-Qafqaz-Asiya Nəqliyyat Dəhlizinin (TRASECA), habelə Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizinin həyata keçirilməsində də əsas iştirakçılardan biridir. Üstəlik, Azərbaycan Türkiyə və Gürcüstanla Qərb üçün geostrateji əhəmiyyət kəsb edən Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu xəttinin çəkilişi istiqamətində sıx əməkdaşlıq edir. Bu layihənin gerçəkləşdirilməsi regional əməkdaşlığın sürətləndirilməsi baxımından da müstəsna əhəmiyyət daşıyır.

Azərbaycanın Qərb və Avropa üçün müstəsna əhəmiyyət kəsb edən dövlətə çevrilməsi heç də sırf respublikamızın malik olduğu zəngin karbohidrogen ehtiyatları ilə şərtlənmir. Küveyt, Nigeriya, Venesuela, İran və Türkmənistan qədər nəhəng neft-qaz ehtiyatlarına malik olmayan Azərbaycan daha çox demokratikləşmə yolunu prioritet seçərək Avratlantik məkana fəal surətdə inteqrasiya edən etibarlı tərəfdaş kimi böyük etimad qazanmışdır. Qərb dövlətləri, o cümlədən Avropanın nüfuzlu enerji şirkətləri, nəhəng biznes qurumları demokratiyanı və azad bazar iqtisadiyyatını prioritet inkişaf yolu kimi qəbul etməyən hər hansı dövlətlə əməkdaşlığı kifayət qədər riskli və perspektivsiz sayırlar.

Azərbaycan isə Qərbdə yalnız zəngin neft-qaz ehtiyatları ilə deyil, həm də demokratiyaya, liberal dəyərlərə, insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarına sadiqliyi ilə tanınmaq əzmini konkret addımları ilə sübuta yetirmişdir. Avropa Şurasının tamhüquqlu üzvü olan respublikamızın avrostrukturlara inteqrasiya prosesində ATƏT, Avropa Birliyi, NATO kimi nüfuzlu təşkilatlarla sıx əməkdaşlığı hüquqi dövlət və vətəndaş cəmiyyəti quruculuğu prosesinin dönməzliyinə etibarlı təminat kimi qiymətləndirilir. Respublikamızın milli inkişaf və tərəqqi baxımından demokratikləşmə xəttinə səmimi bağlılığı da indi Qərb mühitində hansısa şübhə və yaxud tərəddüd doğurmur. Demokratik islahatlar yolunda olan, iqtisadi inkişaf potensialı yüksək dəyərləndirilən, dünya enerji təhlükəsizliyi sistemindəki rolu və çəkisi durmadan artan Azərbaycan Avropa dövlətləri üçün də strateji əhəmiyyətli dövlətə çevrilir. Azərbaycanın NATO-nun "Fərdi əməkdaşlıq üzrə əməliyyat planı"na, habelə Avropa Birliyinin "Şərq tərəfdaşlığı" layihəsinə cəlb olunması da məhz bu marağın təzahürüdür. Sonuncu layihə Azərbaycanla Avropa Birliyi arasında siyasi dialoqu gücləndirir, siyasi, iqtisadi və institusional əməkdaşlığı inkişaf etdirir, eləcə də əməkdaşlığın keyfiyyətcə yeni səviyyəyə qaldırılması üçün ciddi əsaslar yaradır.

Dövlət başçısı İlham Əliyev neft və qazın hasilatı, nəqli kimi məsələlərdə hər zaman şəffaflıq və ədalət prinsiplərinə riayət olunmasının vacibliyini önə çəkmiş, təbii sərvətlərin iqtisadiyyatı inkişaf etdirmək üçün əlverişli vasitə olduğunu dəfələrlə vurğulamışdır. Hələ 2004-cü ildə Böyük Britaniyanın keçmiş Baş naziri Toni Bleyerin "Mədən sənayesində şəffaflıq təşəbbüsü"nə qoşulduğunu bəyan etmiş Azərbaycan neft gəlirlərinin toplandığı Dövlət Neft Fondunun da maksimum şəffaflığa və hesabatlılığa əsaslanan fəaliyyətini təmin etmişdir.

İqtisadiyyatı cəlbedici ölkə

Dünya təcrübəsi göstərir ki, təbii sərvətlərin zənginliyi bəzi hallarda dövlətlərə və xalqlara rifah, səadət və inkişaf deyil, əksinə, böyük faciələr, ağlasığmaz problemlər gətirir. Neftdən səmərəsiz istifadə nəticəsində bir çox ölkəni acınacaqlı vəziyyətə salmış "Holland sindromu" kimi arzuolunmaz presedent mövcuddur. Azərbaycan isə təbii sərvətlərindən maksimum səmərəli və məqsədyönlü istifadə etməklə, ilk növbədə, çoxşaxəli iqtisadi inkişafa nail olmuş, eləcə də əhalinin sosial rifah halının yüksəldilməsi istiqamətində uğurlu nəticələr qazanmışdır. "Neft bizim üçün məqsəd deyil, iqtisadiyyatı inkişaf etdirmək üçün vasitədir" - deyən dövlət başçısı İlham Əliyevin yeritdiyi məqsədyönlü strategiya nəticəsində 2009-cu ildə ölkənin qeyri-neft sektoru yüksək dinamizmlə - 14 faiz artmışdır. Maliyyə böhranı şəraitində qeyri-neft sektorunda artımın milli inkişaf tarixində ilk dəfə olaraq neft sektorunda artımı üstələməsi hökumətin fəaliyyətinin yüksək səmərəlilik əmsalı kimi xüsusi vurğulanmalıdır.

2009-cu ildən daha qabarıq hiss olunan qlobal maliyyə böhranına rəğmən, Azərbaycan iqtisadiyyatı bu destruktiv prosesə ciddi müqavimət göstərərək inkişaf tempini qoruyub saxlayır. Neftin qiymətlərinin 3-4 dəfəyədək aşağı düşməsinə rəğmən, cari ildə ümumi daxili məhsulun 14 faizlik artımı respublikada iqtisadiyyatın şaxələndirilməsi, neft amilindən asılılığın azaldılması istiqamətində həyata keçirilən siyasətin praktik nəticəsindən xəbər verir. Hazırda dünya ölkələrini iflic edən qlobal iqtisadi böhranın Azərbaycana ciddi təsir göstərməməsi də məhz hökumət səviyyəsində qeyri-neft sektoruna göstərilən yüksək qayğının nəticəsidir. İqtisadiyyatın şaxələndirilməsi və qeyri-neft sektorunun inkişafı istiqamətində həyata keçirilmiş əməli tədbirlər nəticəsində son beş ildə qeyri-neft sektoruna qoyulan investisiyalar beş ildə 6,2 dəfə artmış, onun xüsusi çəkisi 2003-cü ildəki 26,8 faizdən 2008-ci ildə 69 faizə yüksəlmişdir.

Qlobal böhranın Azərbaycana ciddi sirayət etməməsinin əsas səbəblərindən biri də regionlarda əlverişli biznes və investisiya mühitinin formalaşması, iş adamlarının fəaliyyət imkanlarının genişlənməsi, bölgələrin istehsal potensialının səmərəli realizəsi, daxili istehsalın təşviq edilməsidir. Daxili investisiya qoyuluşlarının həcminin əhəmiyyətli dərəcədə artması, xaricdən maliyyə asılılığının minimuma endirilməsi, real sektorun, istehsalla məşğul olan müəssisələrin hərtərəfli dəstəklənməsi, daxili bazarın qorunması bu baxımdan xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Ümumilikdə respublikada iqtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsi prosesi tamamilə demokratik prinsiplərə söykənməklə yanaşı, respublikada makroiqtisadi sabitliyin qorunub saxlanılmasına, real sektorun dinamik inkişafına, onun maliyyə təminatının möhkəmləndirilməsinə xidmət edir.

Hökumətin paralel olaraq infrastruktur layihələrinə ciddi əhəmiyyət verməsi yerli və xarici sahibkarlığın dinamik inkişafı, respublikanın investisiya cəlbediciliyinin yüksəldilməsi baxımından son dərəcə vacib əhəmiyyət daşıyır. Əgər 2006-cı ilin dövlət büdcəsində investisiya layihələrinin maliyyələşdirilməsinə 600 milyon manat ayrılmışdısa, 2009-cu ildə bu rəqəm 5,6 milyard manat təşkil edir. Bir tərəfdən makroiqtisadi sabitlik, digər tərəfdənsə əlverişli biznes mühiti respublikamızın Qərb şirkətləri üçün cəlbediciliyini daha da artırır. Bundan başqa, biznes subyektlərinin qeydiyyat sisteminin sadələşdirilərək "vahid pəncərə" sistemi əsasında aparılması, "Xüsusi iqtisadi zonalar haqqında" qanunun qəbulu da ölkəyə xarici investisiyaların cəlbi baxımından vacib əhəmiyyət kəsb edir. Son beş ildə Azərbaycan iqtisadiyyatına 44 milyard dollar məbləğində sərmayənin yatırılması da deyilənlərin əyani təsdiqidir.

Respublikada əlverişli biznes mühitinin mövcudluğunu şərtləndirən ən başlıca amil xarici investisiyalara hökumət səviyyəsində ciddi təminatın verilməsi, eyni zamanda iri neft və qaz müqavilələrinin Milli Məclis tərəfindən ratifikasiya edilməsidir. Bir sözlə, Qərbin köməyi və davamlı dəstəyi ilə iqtisadiyyata struktur islahatlarını müvəffəqiyyətlə başa çatdırmaq, dünyanın liberal ticarət-biznes məkanına daxil olmaq üçün əlverişli beynəlxalq dəstək almaq və dinamik inkişaf yoluna çıxmaq xarici siyasətin mühüm prioritetlərindən biri olaraq qalır.

Dövlət başçısı İlham Əliyevin neft amilini insan kapitalına çevirmək istiqamətində həyata keçirdiyi məqsədyönlü strategiya da Qərb dövlətlərində maraqla qarşılanır. Cənab İlham Əliyev xüsusi vurğulayır ki, intellektual potensial əhəmiyyətinə və gətirdiyi dividendlərə görə bu gün hətta zəngin təbii sərvətləri belə üstələyir. Yeni dünya nizamında elmi-informativ biliklər inkişafın mühüm katalizatoruna, innovasion yeniliklərin başlıca təminatına çevrilmişdir. Elmtutumlu informasiyanın yaradılması, əldə edilməsi, tətbiqi sosial-iqtisadi inkişafın, qlobal rəqabətin mühüm amilləridir.

Avropa təhsil sisteminə fəal inteqrasiyanı nəzərdə tutan Bolonya prosesinə qoşulmuş Azərbaycan da perspektiv inkişafını təbii sərvətlərdə deyil, məhz elm və təhsildə, informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının inkişafında görür.

Sivilizasiyaların qovuşduğu tolerant məkan

Sivilizasiyaların dialoqu və tolerant düşüncə tərzi, cəmiyyətin tarixi inkişafının nəticəsi, müxtəlif mədəniyyət və lokal insan birliklərinin birgəyaşayışı nəticəsində əldə olunmuş tarixi nailiyyət olaraq, demokratik cəmiyyətin, mədəniyyətlərarası münasibətlərin təməl prinsiplərindəndir. Tarixən başqa millətlərə və səmavi dinlərə, fərqli mədəniyyətlərə dözümlü yanaşması ilə seçilən Azərbaycanda tolerantlıq xalqımızın milli-mənəvi dəyərlər sistemindən, düşüncə sistemindən qaynaqlanır. Geostrateji mövqeyinə görə çeşidli dünyagörüşü və həyat tərzinin, mədəni-mənəvi dəyərlərin, dini konfessiyaların qovuşduğu bu torpaq milli-etnik tərkibi ilə dünyanın nadir mədəni sivilizasiyalarından birinə çevrilmişdir. Belə bir məkanda yaşayan insanlar bu təmasın təkcə coğrafi deyil, həm də mənəvi təzahürünü, Qərb və Şərq mədəniyyətinin dialoqunu da öz gündəlik həyatında hiss edir. Bəzən dünyanın ən müxtəlif qübtlərində siyasi qarşıdurmalara çevrilən bu dialoq Azərbaycan mədəniyyətində hər hansı çatışmazlıqlara səbəb olmamış, əksinə, bu məmləkətdə bənzərsiz mədəni mühit formalaşdırmışdır. Ümummilli lider Heydər Əliyevin dediyi kimi, "Yönümüz Şərqə olsa da, yolumuz Qərbədir".

Azərbaycanın həm Qərb, həm də Şərq mədəniyyətinə məxsus olması ilə bağlı nadir xüsusiyyəti ona dini məlumatsızlığın və dözümsüzlüyün aradan qaldırılması üçün dinlərarası dialoqda mühüm rol oynamaq üçün imkanlar yaradır. Eyni zamanda, respublikamız dərin tarixi köklərə malik, etnik və dini dözümlülük baxımından nadir dünyəvi müsəlman ölkəsidir. Hazırda Azərbaycanda mövcud olan etnik-dini tolerantlıq bəzi inkişaf etmiş ölkələrə də örnək göstərilə bilər. Əsrlərin sınağından çıxmış mədəniyyətini, mənəvi dəyərlərini, adət-ənənələrini hifz etməyi bacaran Azərbaycan xalqı ümumbəşəri mütərəqqi dəyərlərə tolerant münasibət bəsləməklə müasirliyə və yeniliyə can atmaqdadır. Xalqlararası və mədəniyyətlərarası dialoqu müasir qloballaşma dövründə daha da inkişaf etdirmək, ona dəstək vermək, bütün insanların gələcəyi naminə mədəniyyətlərin və dinlərin qarşılıqlı dialoquna nail olmaq bu gün də dövlət siyasətinin mühüm tərkib hissəsidir. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev ilk gündən azsaylı xalqlara, milli-dini azlıqların nümayəndələrinə həssaslıqla yanaşır, onların problemlərinin həlli üçün bütün lazımi tədbirləri həyata keçirir. Dövlət başçısı haqlı olaraq vurğulayır ki, demokratik prinsiplərlə yaşamaq, bu yönümdə inkişaf etmək arzusunda olan hər bir dövlət ölkəsində cəmiyyətdaxili tolerantlığın bərqərar olmasını təmin etməlidir. Və bu, regionda, sonda isə bütün dünyada tolerant durumun formalaşmasına olan xidmətdir. Dövlət başçısı respublikamızda bütün milli və dini azlıqların birgə yaşayışı üçün kifayət qədər tolerant mühitin olduğunu məmnunluqla bildirir: "Azərbaycanda müxtəlif dinlərə mənsub olan insanlar vahid ailə kimi yaşayırlar. Bu, bizim ən böyük sərvətimizdir və xalqımızın gündəlik həyatıdır. Biz fəxr edirik ki, Azərbaycanda müxtəlif millətlərdən olan insanlar arasında qarşılıqlı anlaşma mövcuddur. Başqa dövlətlər də Azərbaycanın bu təcrübəsindən faydalana bilərlər".

Müxtəlif xalqların dinc yanaşı şəraitdə yaşaması, habelə vicdan azadlığının maksimum səviyyədə təmin olunması Azərbaycanın Qərb mühitində nüfuzunu və regiondakı xüsusi çəkisini daha da artırır. Mədəniyyətlər arasında körpü rolunu oynayan Azərbaycan beynəlxalq birliyin mənafeyi naminə bu dəyərləri təşviq etmək məsuliyyətini hiss edir. 2007-ci ildə İslam Konfransı Təşkilatının Xarici İşlər Nazirləri Şurasının sədri kimi Azərbaycan İslam Konfransı Təşkilatının strukturlarının və funksiyalarının daha da gücləndirilməsi və Avropa təşkilatları ilə əməkdaşlıq mexanizmlərinin yaradılması istiqamətində səylər göstərmişdir. 2009-cu ildə Bakı şəhərinin "İslam mədəniyyətinin paytaxtı" elan olunması da İKT-nin respublikamızla humanitar sahədə əməkdaşlığa yüksək önəm verdiyini təsdiqləyir.

Cənab İlham Əliyevin bəyan etdiyi kimi, bu gün Azərbaycan yüksək tolerantlığı, zəngin mədəniyyəti ilə yaşamaq üçün də əlverişli ölkədir. Dini tolerantlıqla yanaşı, ölkədə mövcud olan ictimai-siyasi sabitlik, təhlükəsizlik kimi amillər də ölkəyə xarici miqrasiyanı şərtləndirən amillər sırasındadır. "Azərbaycanda əcnəbilər müxtəlif sahələrdə işləyirlər. Onlar yüksək maaş alan mütəxəssislərdir, enerji sektorunda, xidmət sektorunda çalışanlardır. Ancaq bununla bərabər, fəhlələr də kifayət qədər çoxdur və onların sayı getdikcə artır. Bir daha demək istəyirəm ki, bu, iqtisadi inkişafın çox vacib göstəricisidir. İkincisi, bu onu göstərir ki, Azərbaycan yaşamaq üçün çox gözəl ölkədir. Biz onsuz da bunu bilirik. İndi isə bütün dünya bunu bilir" - deyə dövlət başçısı bildirir.

Enerji sektorunda etibarlı tərəfdaş

Azərbaycanın xarici siyasətinin hazırkı arxitekturasına təsir edən mühüm amillərdən biri də respublikanın zəngin neft-qaz resurslarına malik olmasıdır və bu reallığı heç bir halda istisna etmək olmaz. Respublikamız özünün Avrasiya məkanındakı əhəmiyyətli geosiyasi vəziyyətini və zəngin enerji resurslarını Qərbə lazımi səviyyədə təqdim etməklə, bölgədə lider statusunu təmin etmişdir. Azərbaycanın zəngin təbii sərvətlərə malik olması nəinki xalqın rifahına xidmət edir, eyni zamanda, bu, milli təhlükəsizliyin və siyasi müstəqilliyin möhkəmləndirilməsi baxımından da vacib amildir. Xəzərin zəngin karbohidrogen ehtiyatlarının hasilatı və təhlükəsiz marşrutlarla dünya bazarlarına nəqli Azərbaycanın enerji strategiyası adı altında xarici siyasətdə prioritet istiqamətlərdən birini təşkil edir. Bu strategiyanın əsas mahiyyəti Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorunda mövcud karbohidrogen ehtiyatlarının qabaqcıl Qərb texnologiyası və investisiya imkanlarından səmərəli istifadə yolu ilə dövriyyəyə buraxılması, təhlükəsiz yollarla dünya bazarına çıxarılması, satışından əldə edilən vəsaitin ölkənin digər sahələrinin, qeyri-neft sektorunun inkişafına yönəldilməsi, ən başlıcası, bugünkü və gələcək nəsillərin firavan həyatının təmin edilməsidir.

Dünya miqyasında əsas enerji mənbələrinə nəzarət uğrunda rəqabətin gücləndiyi, enerji təhlükəsizliyi məsələsinin ciddiliklə gündəmə gəldiyi hazırkı şəraitdə respublikamızın bu sahədə öncül mövqelərə çıxması faktı danılmaz reallıq kimi diqqəti çəkir. Azərbaycanın Avropanın enerji təhlükəsizliyində rolu və mövqeyi kifayət qədər yüksək dəyərləndirilir. Bu, ilk növbədə, enerji təhlükəsizliyi məsələsinin Rusiya ilə Qərb arasında gərginlik mənbəyi olaraq qalması ilə bağlıdır. Xüsusən də Gürcüstanla Rusiya arasında ötən ilin avqust ayında baş vermiş hərbi toqquşmadan sonra Qərb dövlətləri hər zaman Rusiyanın "enerji sınağı"na məruz qala biləcəklərindən ehtiyatlanırlar.

Rəsmi Moskvanın bu zəif nöqtədən tutmaqla bir sıra nüfuzlu Avropa dövlətlərinə təsir imkanı əldə etmək cəhdləri Qərbdə təlaşla qarşılanır və bütövlükdə bu coğrafi arealda enerji təhlükəsizliyi sisteminə potensial təhdid kimi dəyərləndirilir. Son illər Rusiyadan yan keçməklə Xəzər regionunun karbohidrogen ehtiyatlarının Avropa bazarlarına çatdırılmasını nəzərdə tutan alternativ neft və qaz borularının çəkilməsi ətrafında müzakirələrin intensivləşməsi də məhz bu amillə şərtlənir. Bu müzakirələrin bilavasitə Azərbaycanın iştirakı ilə aparılması isə respublikamızın bütövlükdə regionun enerji təhlükəsizliyində artan rolu və imkanları ilə bağlıdır. Bir neçə gün əvvəl Türkiyədə Azərbaycanın da iştirakı ilə "Nabucco" qaz kəmərinin gerçəkləşdirilməsi ilə bağlı hökumətlərarası sazişin imzalanması deyilənləri bir daha təsdiqləyir.

Azərbaycanın karbohidrogen ehtiyatları ölkəni əhəmiyyətli enerji mənbəyinə və beynəlxalq təchizat sisteminin vacib tərkib hissəsinə çevirir. Yalnız enerji istehsalçısı və ixracçısı kimi deyil, eyni zamanda, vacib tranzit ölkəsi kimi Azərbaycan regionun mərkəzi oyunçusuna çevrilir. Respublikamızın coğrafi yerləşməsi ölkənin dünya bazarlarına enerji nəqlini şaxələndirmək imkanı verir.

Son dövrlər müxtəlif dövlətlərin Azərbaycana marağının kəskin şəkildə artması da məhz respublikanın enerji sahəsində etibarlı və öhdəliklərinə sadiq tərəfdaş olması ilə şərtlənir. Təkcə 2009-cu ilin müvafiq dövründə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Macarıstanda, İçveçrədə, Çexiyada, Belçikada, o cümlədən 3 dəfə Rusiyada işgüzar səfərdə olmuş, enerji məsələlərilə bağlı intensiv müzakirələr aparmışdır. Dövlət başçısının bu il ərzində Küveytə, İrana və Böyük Britaniyaya gerçəkləşən rəsmi səfərləri, o cümlədən Yunanıstana dövlət səfəri zamanı da Azərbaycanla bu dövlətlər arasında enerji sektorunda əməkdaşlığın gələcək perspektivləri müzakirə edilmişdir. Bundan əlavə, 2009-cu ildə Ukrayna, Gürcüstan, İsrail, Rusiya, Suriya və Polşa prezidentləri, habelə Türkiyənin Baş naziri Azərbaycanda səfərdə olmuş, müxtəlif sahələrdə əməkdaşlığın prioritetləri, habelə enerji təhlükəsizliyi məsələsi ətrafında qarşılıqlı faydalı müzakirələr aparılmışdır.

Təkcə son iki ayda İsrail, Rusiya, Polşa və Suriyanın dövlət rəhbərlərinin Azərbaycana səfər etməsi, eyni zamanda, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin Böyük Britaniyada, daha sonra Rusiyada olması respublikamızın xarici siyasətinin çevik və praqmatik mahiyyət daşıdığını bir daha təsdiqləyir. Təcavüzkar siyasətindən əl çəkməyən, Rusiyanın forpostuna çevrilən, Qərb üçün heç bir maraq kəsb etməyən Ermənistandan fərqli olaraq Azərbaycan sanballı iqtisadi tərəfdaş kimi qəbul edilir. Respublikamıza intensivləşən səfərlər, eyni zamanda, Azərbaycanın regionda artan nüfuzunun, proseslərə əsaslı təsir imkanlarının nəticələri kimi diqqəti çəkir.

Xüsusi vurğulamaq lazımdır ki, bir vaxtlar Azərbaycanın müstəqil siyasət yeritməsini həzm edə bilməyən Rusiya Federasiyası son illərdə respublikamızla bərabərhüquqlu əməkdaşlığı möhkəmləndirmək istiqamətində ciddi səylər göstərir. Rusiyanın gənc və enerjili dövlət başçısı Dmitri Medvedevin son bir ildə Azərbaycanda iki dəfə səfərdə olması (Rusiya Prezidentinin ilk rəsmi səfər etdiyi dövlətlərdən biri məhz Azərbaycan olmuşdu - X.N.) faktı özlüyündə çox mətləblərdən xəbər verir. Aşkar görünür ki, Rusiyanın dövlət başçısı respublikamızın Cənubi Qafqazdakı strateji yerini və rolunu düzgün qiymətləndirir.

Cənab Dmitri Medvedevin Bakıya iyulun əvvəllərində gerçəkləşən işgüzar səfəri zamanı Azərbaycan qazının Rusiyaya satışı ilə bağlı aparılan danışıqlar uğurla yekunlaşmış, hər iki ölkənin dövlət başçıları bununla əlaqədar Bakıda saziş imzalamışlar. Sazişə əsasən, Azərbaycan Rusiyaya hər 1000 kubmetri 350 ABŞ dolları olmaqla, ildə 500 milyon kubmetr mavi yanacaq ixrac etməlidir. 5 illik müqavilənin rəsmi Bakının maraqlarına cavab verən şərtlər əsasında imzalanması göstərir ki, respublikamız istənilən məsələdə, o cümlədən təbii sərvətlərindən səmərəli istifadədə ilk növbədə xalqın milli mənafeyini əsas götürür. Enerji sahəsində əməkdaşlığın sivil kommersiya prinsiplərinə, beynəlxalq normalara əsaslanması vacibliyini dəfələrlə bəyan etmiş Azərbaycan iqtidarı təbii sərvətlərin satışı zamanı ədalətli qiymət faktorunu da xüsusi diqqətə çəkir.

Azərbaycan regionun iri neft və qaz hasilatçısı olaraq bütün iqtisadi və siyasi öhdəliklərə əməl olunmasını qarşılıqlı faydalı əməkdaşlıqda vacib amillərdən biri kimi dəyərləndirir. Rəsmi Bakı siyasi və iqtisadi öhdəliklərinə daim sadiq qalaraq qiymət mübahisələrinin baş verməməsinə, istehsalçı, istehlakçı və tranzit dövlətlər arasında sivil və işgüzar münasibətlərin qurulmasına çalışır. Dövlət başçısı İlham Əliyev neftin, qazın idxalı və ixracı məsələlərinin siyasiləşdirilməsinin əleyhinə olduğunu vurğulamaqla yanaşı, enerji təhlükəsizliyinin təmini işində istehsalçılar, istehlakçılar və tranzit ölkələr arasında əməkdaşlığı da vacib sayır. Praqmatik və realist siyasətçi kimi daim vurğulayır ki, enerji təhlükəsizliyi təkcə istehlakçılar üçün yox, eyni zamanda istehsalçılar üçün, tranzit ölkələr üçün təhlükəsizlik deməkdir. Bu üç tərəf arasında əməkdaşlıq şəffaf, beynəlxalq təcrübəyə uyğun olmalı, bazar iqtisadiyyatı, sağlam rəqabət prinsipləri əsasında qurulmalıdır. İstehsalçı, istehlakçı və tranzit ölkələr arasında əməkdaşlığın sivil normalara əsaslanması, alqı-satqı məsələlərində qiymətlərin ədalət prinsipi ilə razılaşdırılması isə uzunmüddətli əməkdaşlığın vacib şərtlərindəndir. Rusiyaya mavi yanacağın nəqli ilə bağlı danışıqlar prosesində bunu bir daha əməli işilə sübuta yetirən rəsmi Bakı hansısa dövlətə neftin, yaxud qazın nəqli məsələsində optimal kommersiya şərtlərini əsas götürür, siyasi mülahizələrə yol vermir. Əldə olunmuş razılaşma da göstərir ki, Rusiyaya təbii qazın satışı zamanı Azərbaycan xalqının və dövlətinin iqtisadi mənafeyi maksimum dərəcədə önə çəkilmişdir.

Bir sözlə, bu gün Azərbaycanın istər xarici, istərsə də daxili siyasəti regional liderliyi çoxdan qazanmış respublikamızı daha geniş geosiyasi arealda sülh, tərəqqi və sabitlik, iqtisadi əməkdaşlıq mərkəzinə çevirir. Rəsmi Bakının yeritdiyi praqmatik, çevik, milli maraqların prioritetliyinə əsaslanan diplomatiya Azərbaycanı bütövlükdə Avropa məkanında strateji önəmi birmənalı etiraf olunan dövlətə çevirir. Ən başlıcası, indi Avropanın aparıcı dövlətləri və təşkilatları Azərbaycanı sadəcə neft istehsalçısı və ixracatçısı kimi deyil, demokratik inkişaf və tərəqqi yoluna, sivil Qərb dəyərlərinə sadiq ölkə kimi qəbul edirlər.

Xalid NİYAZOV

Azərbaycan.- 2009.- 8 avqust.- S. 3.