Ermənistana işğal etdiyi ərazilərdən çıxması üçün beynəlxalq təzyiqlər güclənir

Beynəlxalq miqyasda Azərbaycanın diplomatik mövqelərinin kifayət qədər güclənməsi Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin mümkün qədər tez həll edilməsi üçün Ermənistana təzyiqlərin daha da artmasına səbəb olub. Artıq beynəlxalq ictimaiyyət, eləcə də münaqişənin həllində vasitəçilik edən dövlətlər problemin mərhələli şəkildə həllinə nail olmaq məqsədilə Ermənistanın konstruktiv mövqe nümayiş etdirməli olduğunu bilavasitə Yerevanın özündə açıq bəyan edirlər.

Bu mənada avqustun 7-də regiona növbəti səfərə çıxan ATƏT-in Minsk qrupunun ABŞ-dan olan həmsədri Mətyu Brayzənin Yerevanda verdiyi açıqlamalar, onun "Euroforum" adlı konfrans çərçivəsində avropalı və erməni tələbələrlə görüşdə səsləndirdiyi fikirlər xüsusi diqqət cəlb edir. Həmsədrin sözlərinə görə, Ermənistan tərəfi Dağlıq Qarabağ ətrafındakı yeddi rayonu Azərbaycana qaytarmalıdır: "Beş rayon dərhal, iki rayon isə müəyyən zaman ərzində qaytarılmaldır. Bu, beş ilədək uzana bilər. Həmçinin münaqişə zonasına beynəlxalq sülhməramlı qüvvələr yerləşdirilməlidir. Onların tərkibini tərəflərin özləri müəyyənləşdirəcəklər".

Amerikalı həmsədrin sözlərinə görə, tərəflər hansısa ölkənin sülhməramlı qüvvələrdə iştirakına veto hüququna malik olacaqlar: "Sülhməramlılar özlərini hücumdan müdafiə etmək üçün yalnız şəxsi silahlara malik olacaq. Sülhməramlıların sayını Ermənistan və Azərbaycan müəyyən edəcək. Onlar sülhün dəstəklənməsində hansı ölkələrin iştirak edəcəyinə də qərar verəcəklər.

Biz həmsədrlər kimi təklif edirik ki, sülhməramlılar silahlı olmasınlar, müşahidəçi funksiyasını yerinə yetirsinlər". Həmsədr qeyd edib ki, bu məsələ ilə bağlı danışıqlar davam edir: "Kosovo və Bosniya təcrübəsi göstərdi ki, əgər tərəflərdən biri bunu istəmirsə, sülhməramlı qüvvələr hərbi münaqişənin qarşısını ala bilmir".

Münaqişənin həllinin mümkünlüyü barədə danışan amerikalı diplomat bəyan edib ki, Madrid sənədinə əsasən, Dağlıq Qarabağ əhalisinin təhlükəsizliyi təmin edilməli, referendum keçirilənədək isə müvəqqəti status verilməlidir.

Brayzə qeyd edir ki, Ermənistanla Dağlıq Qarabağı birləşdirən dəhlizin olması nəzərdə tutulub. Azərbaycanla işğal olunmuş ərazilər arasında olan minalı ərazilər isə təmizlənəcək. Nitqinin sonunda amerikalı həmsədr deyib ki, qeyd olunan məsələlərin reallaşdırılması regionda demokratiya, inkişaf və stabilliyin bərqərar olmasına xidmət edəcək. Amerikalı diplomat onu da vurğulayıb ki, Ermənistan-Azərbaycan və Ermənistan-Türkiyə münasibətlərini yoluna qoymaq, regionda sülh və sabitliyi bərpa etmək üçün tarixi imkanlar var. Onun sözlərinə görə, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həll olunmaması regionda iqtisadi inkişafı əngəlləyir və enerji layihələrinə mənfi təsir göstərir.

Beləliklə, Mətyu Brayzənın açıqlamalarından aydın görünür ki, Ermənistan mərhələli şəkildə işğal etdiyi Azərbaycan ərazilərini azad etməlidir və bu, hazırda danışıqların əsas müzakirə mövzusunu təşkil edir. Münaqişənin həllində digər vasitəçi ölkə olan Rusiya da bu problemin mümkün qədər tez həllinin vacibliyini bildirir.

Bunu, Rusiyanın Baş naziri Vladimir Putin Türkiyə səfəri zamanı növbəti dəfə bəyan edib. Qeyd edək ki, Vladimir Putinin Ankarada türkiyəli həmkarı Rəcəb Tayyib Ərdoğanla təkbətək görüşündə əsas müzakirə mövzularından biri də məhz Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı olub. Vladimir Putin bununla bağlı jurnalistlərin sualına cavab verərkən ölkəsinin münaqişənin həllində tutduğu mövqeyi belə şərh edib: "Vaxtilə bu məsələdə ən fəal şəkildə iştirak etmişəm. İndi Prezident Dmitri Medvedev bu danışıqlara qatılıb. Mütəmadi olaraq iki dövlətin prezidentləri ilə görüşür və Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli istiqamətində çox ciddi və fəal işlər görür. Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli ilə bağlı çox ciddi və müsbət irəliləyişlər var. Rusiya bu münaqişənin tezliklə həll edilməsini istəyir. Rusiya Qafqazda hər hansı münaqişənin olmasını istəmir. Çünki burada münaqişələrin olması bölgə ölkələri ilə münasibətlərimizi kölgəyə salır".

Vladimir Putin vurğulayıb ki, Rusiyanın Dağlıq Qarabağ münaqişəsindəki mövqeyi həmişə eyni olub: "Biz münaqişə tərəflərinin yerinə hərəkət edə bilmərik. Ancaq onlara kömək edə bilərik. Onlara kömək etməklə, onları münaqişənin həllinə gətirə bilərik".

Xatırladaq ki, bundan əvvəl Rusiya və Türkiyənin baş nazirləri arasında Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə dair müzakirələr Soçidə baş tutmuşdur. Məhz həmin görüşdə də Vladimir Putin bildirmişdir ki, Dağlıq Qarabağ problemi münaqişə tərəfləri olan ölkə başçılarının iradəsinə uyğun olaraq həll olunacaqdır. Rusiyanın Baş naziri münaqişənin nizamlanmasında rəsmi Moskvanın və Ankaranın dəstək verməyə hazır olduğunu bildirib: "Rusiya və Türkiyə problemin həlli ilə bağlı yaxından maraqlanır". Həmin vaxt Türkiyənin Baş naziri Rəcəb Tayyib Ərdoğan isə Rusiyanın Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllinə kömək edəcəyinə ümidvar olduğunu bildirib: "Əminəm ki, birgə səylər münaqişənin nizamlanması prosesində irəliləyişə səbəb olacaq".

Ermənistanda isə Rusiya və Türkiyə arasında Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə dair aparılan müzakirələr birmənalı qarşılanmır. Baş verənləri şərh edən erməni politoloq David Şahnazaryan qeyd edir ki, Türkiyə sözügedən münaqişə ilə bağlı daim Azərbaycanın mövqeyini dəstəkləyir: "Şübhə yoxdur ki, Vladimir Putinin Türkiyədə keçirdiyi görüşlərdə Ankara yenidən Azərbaycanın mövqeyinə dəstək verib və bu məsələdə Rusiyanın da analoji mövqedən çıxış etməsinə çalışır. Beləliklə, Ermənistanın mövqeləri münaqişə ətrafında getdikcə daha çox zəifləməkdədir".

Erməni politoloq belə düşünür ki, Azərbaycan, Türkiyə iqtisadi cəhətdən daha güclü olduqları üçün regiona maraqlı dövlətlər məhz bu ölkələrlə əməkdaşlığa can atır: "Belə vəziyyət isə istər-istəməz Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ətrafında daha güclü mövqedən çıxış etməsinə şərait yaradır və görünən odur ki, Azərbaycan bu şəraitdən məharətlə istifadə edir".

Beləliklə, proseslərin təhlili göstərir ki, Azərbaycanın apardığı uğurlu siyasət nəticəsində Ermənistanın ölkəmizin ərazilərini işğal altında saxlamağı davam etdirməsi mümkünsüzdür və beynəlxalq ictimaiyyətin Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli məqsədilə rəsmi Yerevana təzyiqləri güclənməkdədir. Hadisələrin bu səpkidə inkişafı həm də onu göstərir ki, Ermənistan münaqişənin mərhələli həll variantı ilə çözülməsinə razılıq vermək məcburiyyətindədir. Bu həll variantına uyğun olaraq Ermənistan ilk növbədə Dağlıq Qarabağ ətrafında 7 rayonu, sonra Dağlıq Qarabağın özünü işğaldan azad etməlidir.

Rasim BAYRAMOV

Azərbaycan.- 2009.- 9 avqust.- S. 1, 3.