Şamaxı Astrofizika Rəsədxanasında
yenidənqurma işləri
davam etdirilir
Məlum olduğu kimi,
Prezident İlham Əliyev Azərbaycan Milli Elmlər
Akademiyasının N.Tusi adına Şamaxı Astrofizika Rəsədxanasının
yenidən qurulması, maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsi
və ətraf mühitinin sağlamlaşdırılması
ilə bağlı Prezidentin Ehtiyat Fondundan 5 milyon manat
ayrılması üçün keçən il sentyabrın
5-də sərəncam imzalamışdır.
Ötən 11 ay ərzində
xeyli iş görülsə də, dövlət
başçısının bu günlərdə
imzaladığı yeni bir sərəncamla Şamaxı
Astrofizika Rəsədxanasına Prezidentin Ehtiyat Fondundan daha 3
milyon manat vəsait ayrılmışdır. Bununla
bağlı görülmüş və görüləcək
işlərdən danışmazdan öncə AMEA
Şamaxı Astrofizika Rəsədxanasının direktoru,
AMEA-nın müxbir üzvü Əyyub Quliyevdən rəsədxananın
yaranma tarixi barədə məlumat verməsini xahiş etdik. O dedi:
- AMEA-nın N.Tusi
adına Şamaxı Astrofizika Rəsədxanası Azərbaycan
SSR Nazirlər Sovetinin qərarı ilə 1959-cu ildə
yaradılmışdır. Məqsəd Azərbaycanda qədim
ənənələrə və köklərə malik
astronomiya elminin dirçəlişi, Azərbaycan
Respublikasının intellektual potensialının strateji kosmik
tədqiqatlara cəlb edilməsi olmuşdur. Azərbaycanda
böyük rəsədxana yaradılması təşəbbüsünün
irəli sürülməsində və əsaslandırılmasında,
tikiləcək elm ocağı üçün yer seçilməsində
akademiklər Həsən Əliyevin və Yusif Məmmədəliyevin
böyük rolu olmuşdur. 1960-1970-ci illərdə teleskoplar
alınmış, kadr hazırlığı, müvafiq
infrastrukturun yaradılması istiqamətində mühüm
işlər görülmüşdür. Həmin dövrdə
Şamaxı Astrofizika Rəsədxanası keçmiş
SSRİ-nin ən böyük üç rəsədxanasından
birinə çevrilmişdir. 1976-cı ildə ulu öndər
Heydər Əliyevin göstərişi ilə Bakı Dövlət
Universitetində rəsədxana üçün kadrlar
hazırlayan astrofizika kafedrası yaradılmış və rəsədxana
əməkdaşlarının yaşaması
üçün beşmərtəbəli yaşayış
binası inşa edilmişdir.
Şamaxı Astrofizika Rəsədxanası
dəniz səviyyəsindən 1500 metr hündürlükdə
yerləşir və dünyanın bir sıra astronomik rəsədxanalarını
qabaqlayır. Onun yerləşdiyi nöqtənin coğrafi
enliyi 40 dərəcə təşkil edir. Rəsədxana
çətin müşahidə edilən cənub
göyünün öyrənilməsində müəyyən
üstünlüklərə malikdir. Burada aydın gecələrin
sayı 190-200 təşkil edir. Bu baxımdan da dünya rəsədxanalarının
əksəriyyətini üstələyir.
- Fəaliyyəti
dövründə rəsədxananın elmi nailiyyətləri
barədə nə deyə bilərsiniz?
- Burada minlərlə səma
cisimlərinin xassələri öyrənilmiş, rəsədxana
bir sıra kosmik proqramlarda bilavasitə iştirak etmişdir. Əməkdaşların
aldığı elmi nəticələr dünya alimləri tərəfindən
layiqincə qiymətləndirilmiş, 20-dək əməkdaş
bir sıra nüfuzlu beynəlxalq elmi təşkilatlara üzv
seçilmişdir. Marsda və Ayda bir neçə krater
Şamaxı Astrofizika Rəsədxanası əməkdaşlarının
adı ilə adlandırılmışdır. Azərbaycan
astronomlarının qazandığı nüfuz sayəsində
Beynəlxalq Astronomiya İttifaqı tərəfindən bir
sıra kiçik planetlərə Azərbaycan adlı
verilmişdir. 2007-ci ilin sentyabrında ABŞ rəsədxanalarında
kəşf olunmuş daha bir kiçik planetə AMEA-nın
müxbir üzvü Əyyub Quliyevin adı verilmişdir.
Hazırda dünya rəsədxanalarının
sayı artıq 1000-i keçmişdir. Buna baxmayaraq, bu rəsədxana
öz teleskoplarının sayına ( rəsədxanada 7
teleskop var), çeşidinə, gücünə və bir
sıra parametrlərə görə dünyanın
böyük rəsədxanalarından sayılır.
Hazırda rəsədxana
AMEA tərəfindən təsdiq olunmuş elmi proqram əsasında
fəaliyyət göstərir. Proqram dünya elminin ən
qabaqcıl və prioritet problemləri ilə
uzlaşdırılmışdır. Bu fəaliyyət çərçivəsində
qalaktikaların, ulduzların, planetar dumanlıqların,
günəşin, planetlərin və kometlərin
müşahidəsi aparılır. Günəş-Yer əlaqələri
çərçivəsində respublikanın səhiyyə,
energetika strukturları ilə birgə işlər
görülür, rəsədxananın bu sahədə
gündəlik məlumatları respublika KİV-ində
çap olunur və praktiki məsələlərdə istifadə
edilir. Mərasim və bayramların dəqiq vaxtları
müvafiq dövlət strukturlarına və əhaliyə
çatdırılır. Rəsədxana Azərbaycan elminin təbliğində
önəmli fəaliyyət göstərir. Buraya hər il
minlərlə turist, məktəbli, xarici qonaqlar, o cümlədən
Bakıda fəaliyyət göstərən diplomatik korpusun
nümayəndələri gəlir. Onların hamısı
yüksək səviyyədə qarşılanır və
bütövlükdə Azərbaycan elmi barədə zəruri
informasiya ilə təmin olunur.
- Prezident İlham Əliyev
Şamaxı Astrofizika Rəsədxanasının fəaliyyətinə
böyük diqqət və qayğı göstərir. 8 ay ərzində
dövlət başçısı 2 dəfə sərəncam
imzalayıb. Həmin sərəncamlara əsasən, Prezidentin
Ehtiyat Fondundan rəsədxanaya birinci dəfə 5 milyon, ikinci
dəfə isə 3 milyon manat vəsait
ayrılmışdır. İndiyədək görülmüş
və nəzərdə tutulan işlər barədə nə
deyərdiniz?
- Diqqət və
qayğıya görə möhtərəm Prezidentimiz
İlham Əliyevə kollektivimiz adından dərin təşəkkürümüzü
bildirirəm.
İlk sərəncamdan
sonra rəsədxanada xeyli iş görülmüşdür.
İnzibati və laboratoriya binasının təmiri və
yenidən qurulması işləri başa çatmaq üzrədir.
Binada telefon və kompüter şəbəkəsi, su, istilik
və kanalizasiya sistemi tamamilə yeniləşdirilmiş,
binanın üst qatı dəyişdirilmişdir. İstilik xətti
təzədən qurulmuş, yeni ocaqxana tikilmişdir. Rəsədxanada
yeni konfrans zalı və tarix muzeyinin tikintisi davam edir. Qırxbulaq
yaylağından rəsədxanaya gələn su xətti dəyişdirilmişdir.
Bundan başqa, enerji təminatının
yaxşılaşdırılması və qaz çəkilməsi
üzrə layihə-smeta sənədləri də işlənib
hazırlanmışdır. 2 metrlik teleskopun idarəetmə
sisteminin modernləşdirilməsi üzrə Çexiya
mütəxəssisləri ilə danışıqlar
aparılmış və ilkin razılıq əldə
olunmuşdur. Rəsədxana hasarının yenidən
qurulması işlərinə də
başlanılmışdır.
Prezidentin sərəncamı
ilə ayrılmış 3 milyon manat vəsait yeni kotteclərin,
yeməkxananın tikilməsinə, teleskop binalarında təmir-tikinti
işlərinin aparılmasına sərf olunacaqdır.
Telman NƏZƏRLİ
Azərbaycan.- 2009.- 9 avqust.-
S. 6.