Böyük mütəfəkkir
Abbasqulu Ağa Bakıxanov tərəfindən 1835-ci ildə təməli
qoyulan "Gülüstan" adlı ədəbi məclis
Quba ədəbi mühitinin başlanğıcı oldu. Bu məclisin
əhatə dairəsi A.Bakıxanovun rəhbərliyi
altında inkişaf edərək Rusiyadan tutmuş bir sıra
Avropa ölkələrinə qədər genişlənmişdi.
Bu əlaqələrin nəticəsi nəinki Azərbaycanda,
eləcə də bütün Şərqdə ilk dramaturq
qadın Səkinə xanım Axundzadənin, Mirzə Möhsün
Xəyalinin, Xaltanlı Tağının, Xınalıqlı Əminin,
Baba Buduqinin, Hacı Qubalının, Yetim Eminin, Süleyman
Stalskinin və digər saz-söz ustalarının yetişməsinə
gətirib çıxarmış, milli ədəbiyyatın və
mədəniyyətin zənginləşdirilməsinə
böyük töhfələr vermişdi.
Ədəbiyyat və mədəniyyət
tariximizin bir sıra mənalı və maraqlı səhifələri
bilavasitə Quba ilə bağlıdır. 1830-cu ildə
Tiflisdə Azərbaycan türkcəsində 300 nüsxə ilə
çap olunan "Tatar-əxbari" qəzetinin Qubada 30-dan
artıq abunəçisi vardı. Bu qəzetin bölgədə
yayılmasına Qafqaz canişinliyinin dəftərxanasında
tərcüməçi işləyən Abbasqulu Ağa
Bakıxanov şəxsən kömək göstərirdi. 1873-cü
ildə qubalı mülkədar Abdulla Ağa (A.Bakıxanovun
qardaşı) Həsən bəy Zərdabiyə "Əkinçi"
qəzetini nəşr etdirmək üçün 1000 manat pul
göndərmişdi.
Azərbaycan
Yazıçılar Birliyinin Quba bölməsinin sədri,
şair Ramiz Qusarçaylı ilə apardığımız
söhbətdə də məhz bu bölgənin ədəbi
mühitinin tarixinə və bugününə toxunuldu. Bəllidir
ki, 1500 ildən artıq tarixi olan Qubanın zəngin mədəniyyəti,
əsrarəngiz təbiəti, ecazkar coğrafi mövqeyi var. Şahdağdan
Xəzərədək uzanan bir ərazidə məskunlaşan
zəhmət adamları yerüstü və yeraltı sərvətlərə,
Fətəli xan cəngavərliyinə, A.Bakıxanov mütəfəkkirliyinə
malikliyi ilə fərqlənmiş, ən başlıcası
isə, qədim təfəkkür mərkəzlərindən
biri olması bölgədə yeni bir ədəbi qurumun
yaranmasını zərurətə çevirmişdi. Bölgə
yazarlarına düzgün və sağlam istiqamət vermək,
onların qayğısına qalıb yaratdıqları ədəbi
nümunələri respublika mətbuatında, efirdə
işıqlandırmaq, bir sözlə, saf və ədəbi ədəbiyyat
düşərgəsi yaratmağın məqamı gəlib
çatmışdı. Bu səbəbdən də 1993-cü
ildə Qubada Ramiz Qusarçaylının təşəbbüsü
və rəhbərliyi ilə "Ay işığı" ədəbi
məclisi yaradıldı. Quba, Qusar, Xaçmaz, Dəvəçi,
Siyəzən və Dəmirqapı Dərbəndi təmsil edən
istedadlı qələm sahibləri bu işığa üz
tutdu və onun nuruna bürünərək maraqlı əsərlər
yaratdılar. Məhz bu məclisin yaradılması sayəsində
bölgə yazarları bir araya gələrək ədəbi
əlaqələrin coğrafiyasını günbəgün
genişləndirməyə nail oldular. Nəticədə
bölgə yazarlarının imzası tezliklə
respublikanın jurnal və qəzetlərində
göründü, yaradıcılıqları efirdə səsləndi.
"Ay
işığı"nın şöləsi getdikcə
daha da gurlaşırdı. Azərbaycanın görkəmli sənət
və elm xadimləri, şairləri tez-tez buraya dəvət
olunur, bölgə yazarları ilə görüşləri
keçirilirdi. Bəxtiyar Vahabzadə, Məmməd Araz, Nəbi
Xəzri, Söhrab Tahir, Şahmar Əkbərzadə, Zəlimxan
Yaqub, Ələkbər Salahzadə və başqaları
tez-tez "Ay işığı"nın qonağı
olurdular. Bu yaradıcılıq ünsiyyətinin nəticəsi
həqiqətən çox uğurlu oldu. Məclisin
yaratdığı təzə səs, təzə nəfəs
Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin Natəvan klubunda
keçirilən görüşə qədər yol gəldi.
Xalq yazıçısı Anar öz
çıxışında dedi: "Bu ədəbi məclisin
üzvlərinin əksəriyyəti Azərbaycan
Yazıçılar Birliyinə qəbul olunmağa layiqdir. Odur
ki, onlar yavaş-yavaş bizim sıralarımıza
qatılacaqlar".
Bölgədə ədəbi
mühitin bu şəkildə canlanması Azərbaycan
Yazıçılar Birliyinin Quba bölməsinin təşkil
edilməsinə gətirib çıxardı. 1994-cü ildə
AYB rəhbəri Anarın xeyir-duası və bilavasitə rəhbərliyi
ilə "Ay işığı" ədəbi məclisinin
bazası üstə birliyin bölgə bölməsi
yaradıldı. Yeni quruma sədr şair Yusif Həsənbəy
təyin edildi. Bölmənin fəaliyyəti uğurla davam
etdi. Şimal bölgəsində yaşayan istedadlı
yazıçıların üzə
çıxarılmasında, onların əsərlərinin
müzakirə edilərək çap olunmasında səmərəli
işlər görüldü. Eləcə də Dərbənd
yazıçıları ilə ünsiyyət, ardıcıl
əlaqələr daha da genişləndi. Xalq şairi
Söhrab Tahir çıxışlarının birində
demişdi: "Qubada ədəbi mühitin səviyyəsi o qədər
yüksəkdir ki, burada fəaliyyət göstərən qələmdaşların
sorağı Dərbənddən, Bakıdan və qonşu
Türkiyədən gəlir. Ədəbi qüvvələrin
daha da mükəmməl fəaliyyət göstərmələri
üçün onların bir yerə toplaşaraq müxtəlif
janrlar üzrə müzakirələr aparmaları
üçün müxtəlif ədəbi dərnəklər
də yaradılaraq inkişaf etdirildi. İlk misrasını
pıçıldayan 6 yaşlı Orxan Xalid oğlundan
tutmuş 75 yaşlı Şövkət Tacibəyə kimi
qubalı yazarların hamısı onlara göstərilən
diqqətdən ruhlanaraq ədəbi mühitin daha da parlaq
olmasına çalışdılar. Onların imzaları təkcə
qəzet və jurnal səhifələrində
görünmürdü. Həm də "Quba" Xeyriyyə
Cəmiyyətinin sədri professor Vaqif Arzumanlının
yaxından köməyi sayəsində dörd toplu
işıq üzü gördü. Bu toplularda Dərbənd,
Xaçmaz, Dəvəçi, Qusar, Siyəzən və Qubada
yaşayan ədəbi qüvvələrin
yaradıcılığı geniş şəkildə əks
olundu. Qubalı ziyalılar milli ədəbiyyatımızın
zənginləşməsində, öyrənilməsində və
təbliğində öz xidmətlərini bu gün də
davam etdirirlər.
Azərbaycan MEA-nın
müxbir üzvü, professor Azad Nəbiyevin Qubanın folklor
nümunələrinin toplanıb yayılmasında,
professorlardan V.Arzumanlının, N.Qəhrəmanlının,
Ş.Fazilin, T.Mustafazadənin, T.Rüstəmovun, Q.Cavadovun,
Q.Qeybullayevin, C.Xəlilovun, İ.Babayevin, V.Piriyevin və
başqalarının Quba ədəbi mühitinin və tarixi
keçmişinin incəliklərinə qədər təhlil
edilib gələcək nəslə
çatdırılmasında gördükləri iş təqdirəlayiqdir.
2002-ci ildə AYB sədri
Anar və xalq şairi Qabil bölmənin qonağı oldular.
Onların bu gəlişi həqiqətən də Quba ədəbi
mühitinə yeni bir ruh gətirdi. Bu dəfə keçirilən
yığıncaqda Ramiz Qusarçaylı Azərbaycan
Yazıçılar Birliyinin Quba bölməsinə sədr
seçildi. Bölmədə Qubadan Dərbəndə qədər
bir ərazidə yaşayan soydaşlarımız arasında
boy göstərən ədəbi istedadlar üzə
çıxarılır, onların yaradıcılıq
nümunələri toplanılaraq çap etdirilir. İmzası
respublika oxucularına tanınan Bəxtiyar Ərşad, Zakir Məmməd,
Zərifə, Məhbubə Hidayətqızı, Cəlaləddin,
Şövkət Tacibəy, Kərim Dünyamalı, Naməddin
Mirzəxanlı, Mixail Yaqubov AYB-yə üzv qəbul olundular.
Qərib Əşkarinin, Aybəniz Əliyarın, Afaq Səmanın,
Səyyad Sərrafın, Gülarə Aydının və
başqalarının ilk kitabları işıq üzü
gördü. Onlarca qələm sahibinin şeir və hekayələri
ardıcıl olaraq mətbuat səhifələrində dərc
edilərək oxucuların ixtiyarına verildi.
AYB-nin Quba bölməsində
Səməd Vurğunun, Rəsul Rzanın, Süleyman Rüstəmin,
Hüseyn Cavidin, Mikayıl Müşfiqin, Mehdi Hüseynin,
Osman Sarıvəllinin, eləcə də xalqımızın
klassik irsini təmsil edən böyük zəka sahiblərinin
yubileyləri qeyd edilərək yerli "Qütb" və
"Xəyal" telekanallarında nümayiş etdirildi. Bölmədə
vaxtaşırı olaraq yerli müəlliflərin
kitabları və yeni yaradıcılıq uğurları
müzakirəyə çıxarılır.
Bu illər ərzində
bölgədə yaşayıb-yaradan AYB üzvlərindən
dünyasını dəyişənlər də oldu. Amma
onlardan nişanə qalan ədəbi nümunələr
unudulmadı. Bölmənin qayğısı nəticəsində
müxtəlif toplularda və kitab şəklində çap
edilərək oxuculara çatdırıldı.
Uzun illər Quba ədəbi
mühitinə nur saçmış, eləcə də
bölmənin yaradılmasında potensial ədəbi qüvvə
rolunu oynamış "Ay işığı" məclisinin
15 yaşı tamam olur. Bu münasibətlə ədəbi məclisin
yubileyinə geniş hazırlıq işləri gedir. Eləcə
də bölgə yazarlarının əsərlərindən
ibarət "Ay işığı-15" adlı almanax da
çap olunmaq üzrədir.
Həqiqətən də
AYB-nin Quba bölməsi çox fəal yaradıcılıq
axtarışındadır. Qurum azsaylı xalqların, etnik qrupların
kompakt halda yaşadığı bir ərazidə öz
yaradıcılıqları ilə dostluğa,
qardaşlığa, ən başlıcası isə
bütün azərbaycançılıq ənənələrinin
qorunmasına xidmət edir. Bölmənin rəhbəri Ramiz
Qusarçaylı özü bir neçə kitabın müəllifidir,
2009-cu il üzrə Prezident təqaüdçüsüdür.
Şeirləri Türkiyədə, Rusiyada, Ukraynada,
Dağıstanda və digər ölkələrdə dərc
edilir. Bu il 50 yaşı tamamlanan qələm
yoldaşımıza hələ 17 yaşında olarkən
xalq şairi Osman Sarıvəlli "Qusarçalyı" təxəllüsünü
vermiş, yaradıcılığı barədə mətbuatda
maraqlı məqalə ilə çıxış
etmişdir.
Bu gün böyük məhəbbət
və vətənpərvərliklə qələm
dostlarını, istedadlıları, ədəbiyyata maraq və
sevgisi olanları başına yığaraq onlara həqiqi mənada
ağsaqqallıq edən Ramiz Qusarçaylı böyük
poetik dünyaya malik, gözəl şeirlərin, poemaların
müəllifi olan söz adamıdır. Onun çapdan
çıxmış bir neçə kitabını vərəqlədikcə
şairin misralardan boylanan vətəndaşlıq ürəyinin
arzu və istəklərini duyduq. "Azərbaycan
bayrağı" adlanan şeirindən nümunə gətirdiyimiz
misralarda müəllifin kimliyi aydındır:
Sənsən Azadlıq
eşqim, sənsən Hürr, - deyəcəyəm,
Ən son nəfəsimdə
də sənə şeir deyəcəyəm,
Şuşada sən
qonduğun daşa pir deyəcəyəm,
Çəkəcəyəm
gözümə kölgən düşən torpağı
Azərbaycan
bayrağı!
Azərbaycan
bayrağı!
Flora XƏLİLZADƏ
Azərbaycan.- 2009.- 14 avqust.- S. 5.