ABŞ-da qondarma "erməni soyqırımı"na daha bir zərbə

Diplomatik cəbhədə Ermənistanın, eləcə də erməni lobbisinin Azərbaycana, onun starteji tərəfdaşı olan Türkiyəyə indi daha böyük fərqlə uduzmağa başlaması işğalçı ölkədə ciddi ajiotaj yaratmaqdadır. Ermənistanın "Aykakan Jamanak" qəzetinin yazdığına görə, bir vaxtlar güclü mövqeyi ilə öyünməyi xoşlayan erməni diasporu artıq diplomatik cəbhədə Azərbaycana, Türkiyəyə ciddi itkilər verməkdədir. Qəzet buna sübut kimi bir müddət əvvəl ABŞ Senatı tərəfindən Dağlıq Qarabağda yaradılan separatçı rejimə maliyyə yardımı ayrılmasına dair qanun layihəsinin rədd edilməsini, həmçinin ABŞ Konqresində Azərbaycanı dəstəkləyən konqresmenlərin sayının artmasını, qondarma "erməni soyqırımı"nın ABŞ tərəfindən rəsmən tanınmamasını göstərir.

Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ətrafında cərəyan edən hadisələr və ATƏT-in Minsk qrupunda ABŞ-ı təmsil etmiş Mətyu Brayzənin fəaliyyəti də ABŞ-da məskunlaşan erməni diasporunun ciddi narahatlığına yol açıb. Bunu Amerika Erməni Milli Komitəsinin (ANCA) sədri Ken Haçikyanın Mətyu Brayzənin son bəyanatları ilə bağlı dövlət katibi Hillari Klintona göndərdiyi şikayət məktubu da təsdiq edir. Məktubda Haçikyan amerikalı diplomatın Azərbaycanın tərəfində olduğunu, uzun müddətdir qondarma "erməni soyqırımı"nı inkar edən Türkiyənin mövqeyini dəstəklədiyini bildirib. Məktubda son zamanlar ABŞ-ın Ermənistana yardımlarının azalması da vurğulanıb.

ANCA sədrinin məktubunda, ümumiyyətlə Barak Obama administrasiyasının Ermənistan siyasətindən açıq narazılıq ifadə olunur: "Barak Obama və Cozef Bayden administrasiyasının öz işinə başlamasından sonra keçən 7 ay ərzində erməni məsələsi, Türkiyə ilə bağlı götürdüyü öhdəliklərdən geri çəkilməsindən ciddi şəkildə narahat olmağa başlamışıq. Çünki Ermənistanla bağlı qəbul edilən bütün qərarlar Türkiyənin diktəsi altında həyata keçirilir".

ANCA sədrinin məktubunda qeyd olunan bu fikirlər bir daha ABŞ-da erməni lobbisinin mövqelərinin kifayət qədər zəiflədiyini göstərməklə yanaşı, həmçinin onların Vaşinqton administrasiyasını ittiham etməkdən belə çəkinmədiklərini göstərir. Əslində seçkiqabağı kampaniya zamanı istər Prezident Barak Obama, istərsə də vitse-prezident Cozef Bayden ermənilər qarşısında heç bir öhdəlik götürməyib, həmçinin sözügedən şəxslər hakimiyyətə gəldikdən sonra qondarma "erməni soyqırımı"nı tanıyacaqlarına dair də konkret vədlər verməyiblər.

ATƏT-in Minsk qrupunda ABŞ-ı təmsil etdiyi müddət ərzində Mətyu Brayzənin tutduğu mövqe, xüsusən də onun son açıqlamalarından ermənilərin narahatlıq ifadə etməsi də heç bir məntiqə sığmır. İlk növbədə ona görə ki, Mətyu Brayzə açıqlamalarında daim birmənalı şəkildə Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpa edilməsinin zəruriliyini, Ermənistanın öz silahlı qüvvələrini işğal edilmiş ərazilərdən çıxarmalı olduğunu bildirib və həm Yerevanda, həm də Bakıda keçirdiyi son görüşlər zamanı bunu yenidən təkrar edib. Brayzənin bu açıqlamaları Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanıyan ABŞ-ın rəsmi mövqeyini əks etdirir. Bu mənada ANCA sədri Ken Haçikyanın Mətyu Brayzənin son bəyanatlarından nəyə görə şikayətlənməsi heç bir məntiqə sığmır.

Digər tərəfdən ABŞ-ın Ermənistanla bağlı qərarlarını Türkiyənin diktəsi altında qəbul etməsinə dair ANCA sədrinin söylədiyi fikirlər də gülünc görünür. İlk növbədə ona görə ki, dünyanın fövqəldövlət statusunu daşıyan ABŞ administrasiyasının hər hansı kənar ölkənin təsiri altında qərar qəbul etməsi sadəcə mümkün deyil. İkinci bir tərəfdən ABŞ-ın tarixdə olmayan qondarma "erməni soyqırımı"nı tanımaqdan imtina etməsi heç də o demək deyil ki, bu məsələdə Vaşinqton administrasiyasına Türkiyə təsir göstərir. Əksinə, bu məsələdə ABŞ daha çox tarixi faktlara, reallıqlara əsaslanır və olmayan bir hadisəyə görə əsas tərəfdaşlarından biri olan Türkiyə ilə münasibətlərinin gərginləşməsinə heç bir lüzum görməz.

Bu arada "erməni soyqırımı" ilə bağlı ABŞ-ın Federal Apellyasiya Məhkəməsi tərəfindən ermənilər üçün daha bir sarsıdıcı qərar qəbul olunub. Belə ki, Federal Apellyasiya Məhkəməsi qondarma "erməni soyqırımı"nın "qurbanları" olmuş şəxslərin nəsil davamçılarının "soyqırıma" görə ödənilməmiş sığortaların verilməsi tələbilə xarici sığorta şirkətlərinə qarşı ərizə verməsinin qadağan olunmasına dair qərar qəbul edib. Məhkəmə bildirir ki, ABŞ rəsmən "erməni soyqırımı"nı tanımadığından belə ərizələrin verilməsi mümkünsüzdür. Xatırladaq ki, təxminən iki il əvvəl Kaliforniya ştatının dairə məhkəməsinin sədri Kristina Snayder qondarma "erməni soyqırımı"nın "qurbanları" olmuş şəxslərin nəsil davamçılarının üç alman sığorta şirkətinə qarşı ərizə vermələrinin mümkünlüyünə dair qərar qəbul etmişdi. Lakin Federal Apellyasiya Məhkəməsi bu qərarı ləğv etdiyindən artıq ermənilər yalançı "soyqırıma" görə alman sığorta şirkətlərindən pul ala bilməyəcəklər. Los-Ancelesdən olan hüquqşünas Brayan Kabatek bildirir ki, Federal Apellyasiya Məhkəməsinin qərarı "Amerka erməniləri üçün olduqca acınacaqlıdır".

Ermənistanın özündə isə bu məsələ ilə yanaşı, Türkiyə ilə olan sərhədlərin açılmamasından da ciddi narahatlıq ifadə olunur. Bəzi erməni siyasətçilər Rusiya və Türkiyə arasında son təmaslara diqqət çəkərək rəsmi Yerevana bu və digər məsələlərdə ayıq-sayıq olmağı tövsiyə edirlər. Türkoloq Akop Çakryan isə bu fonda rəsmi Ankaranı iki ölkə arasında əlaqələrin qurulmasını nəzərdə tutan "yol xəritəsinə" əməl etməməkdə ittiham edib. O, Yerevanda keçirdiyi mətbuat konfransında bildirib ki, Türkiyə bununla İsveçrədə aparılan danışıqların və əldə olunan razılaşmanın üstündən xətt çəkmiş oldu. Çakryanın sözlərinə görə, baş verənlər göstərir ki, rəsmi Ankara bu il də sərhədləri açmayacaq.

O, Ermənistan prezidentinin sərhədlər açılmayacağı təqdirdə, iki ölkənin futbol komandası arasında Türkiyədə keçiriləcək matça tamaşa etməyə getməyəcəyi barədə bəyanatını xatırladaraq deyib ki, bununla rəsmi Yerevan böyük səhvə yol vermiş olar. Onun fikrincə, Sarkisyan Türkiyəyə getməli və Prezident Abdulla Güllə yenidən danışıqlar aparmalıdır. "Daşnaksütyun" partiyasının nümayəndəsi Kiro Manoyanın fikrincə isə, artıq "futbol diplomatiyası" iflasa uğrayıb və bu mənada Sarkisyanın Türkiyəyə getməsinin heç bir əhəmiyyəti yoxdur. Daşnakları da narahat edən əsas məsələlərdən biri son vaxtlar Türkiyə ilə Rusiya arasında münasibətlərin nəzərəçarpacaq səviyyədə inkişaf etməsidir. Onlar belə hesab edirlər ki, Ankara və Moskva arasında təmasların intensivləşməsi Ermənistana müsbət heç nə vəd etmir.

Bütün bunlar bir daha Ermənistanın diplomatiya sahəsində, qondarma "erməni soyqırımı" məsələsində, eləcə də Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ətrafında cərəyan edən hadisələrdə ciddi məğlubiyyətə uğradığını göstərir. Son illərin reallıqları göstərir ki, indi ABŞ-da Ermənistanı dəstəkləyənlərin sayı azaldığı bir vaxtda Azərbaycan-Türkiyə-Amerika münasibətləri daha da güclənməkdədir. Belə vəziyyətdən isə təbii olaraq indi daha çox Ermənistan və erməni diasporu narahat olmağa başlayıb. Lakin görünən odur ki, ermənilərin bu narahatlığı qarşıdakı dövr ərzində bir qədər də artacaq. Çünki beynəlxalq arenada gedən mövqe və nüfuz savaşında Ermənistan Azərbaycana daha böyük fərqlə məğlub olmaqdadır.

Rasim BAYRAMOV

Azərbaycan.- 2009.- 27 avqust.- S. 3.