Milli Məclis Konstitusiya islahatları ilə bağlı referenduma razılıq verdi

Dekabrın 26-da Milli Məclisin növbəti iclası keçirildi. Parlamentin Sədri Oqtay Əsədov gündəliyə təklif olunan məsələlər barədə məlumat verdikdən sonra müzakirələr başlandı.

Milli Məclisin deputatları cari məsələlərlə bağlı fikirlərini bildirdikdən sonra "Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında əlavələr və dəyişikliklər edilməsi haqqında" Referendum Aktı layihəsi müzakirəyə çıxarıldı. Xatırladaq ki, parlament qanun layihəsini Konstitusiya Məhkəməsinə rəyə göndərmiş və məsələ ilə bağlı Konstitusiya Məhkəməsinin plenumu müvafiq qərar qəbul etmişdir. Qərarda qeyd olunur ki, Referendum Aktı layihəsində göstərilən təkliflər xalq hakimiyyəti və dövlətin əsaslarına dair Konstitusiyanın ümumi müddəaları ilə ziddiyyət yaratmadığından və 155-ci maddəsinin tələblərinə uyğun olduğundan ümumxalq səsverməsinə - referenduma çıxarıla bilər.

Deputat Nizami Xudiyev Referendum Aktı layihəsinin xalqın mütləq əksəriyyəti tərəfindən müsbət qarşılandığını bildirdi. Deputat qeyd etdi ki, bütövlükdə Konstitusiyanın 29 maddəsinə 41 dəyişiklik təklif olunub. 32-ci maddəyə edilən əlavəyə əsasən, qanunla müəyyən olunmuş hallar istisna olmaqla, heç kəs onun xəbəri olmadan və ya etirazına baxmadan izlənilə, video və ya foto çəkilişinə, səs yazısına və digər bu cür hərəkətlərə məruz qoyula bilməz. Layihədə, həmçinin Milli Bankın Mərkəzi Bank, Prezidentin İcra Aparatı sözünün isə Prezident Administrasiyası sözü ilə əvəzlənməsi təqdir edilə bilər. Konstitusiyada edilən dəyişikliklər zamanı dünya təcrübəsinə də istinad edilmişdir. Deputat bildirdi ki, Prezidentin iki dəfədən artıq seçilməsinə qoyulan məhdudiyyətin aradan qaldırılması demokratik prinsiplərə və xalqın maraqlarına tam cavab verir.

Konstitusiyada edilən əlavə və dəyişikliklərə müsbət münasibət bildirən deputat Qüdrət Həsənquliyev layihənin cəmiyyət tərəfindən geniş müzakirə edildiyini bildirdi. Sənəddə insan hüquq və azadlıqlarının qorunması ilə bağlı mütərəqqi dəyişikliklər var. Deputat cəmiyyətdə mülki, siyasi hüquqlarla bağlı debatların aparılacağını qeyd etdi. "1995-ci ildə qəbul edilmiş Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına zamanın tələbinə uyğun dəyişikliklərin edilməsi zəruri idi" - deyən deputat Astan Şahverdiyev ölkəmizin sürətli siyasi, iqtisadi inkişafına adekvat olaraq belə bir mütərəqqi dəyişikliklərin edildiyini bildirdi. Layihənin 50-ci maddəsinə edilən əlavəyə görə, hər kəsin hüquqlarını pozan və ya mənafelərinə xələl gətirən, kütləvi informasiya vasitələrində dərc edilən məlumatı təkzib etmək və ya ona cavab verməmək hüququna təminat verilir. Bu, çox müsbət məqamdır.

Deputat Yevda Abramov Konstitusiyada edilən əlavə və dəyişikliklərin cəmiyyətin sosial sifarişi olduğunu bildirdi. Bəzi müxalif dairələrin Prezidentin iki dəfədən artıq seçilməsinə qoyulan məhdudiyyətin aradan qaldırılmasına mənfi münasibətini düzgün saymayan deputat qeyd etdi ki, xalqın inamını doğruldan Prezidentin növbəti dəfə seçilməsinə qadağa qoyulmasının özü antidemokratik addımdır. Xalqın iradəsinin əleyhinə heç bir addım atılmamalıdır. 48-ci maddəyə edilən əlavəyə əsasən, heç kəs öz dini etiqadını və əqidəsini ifadə etməyə, dini mərasimləri yerinə yetirməyə və ya dini mərasimlərdə iştirak etməyə məcbur edilə bilməz.

Deputat layihədə Milli Bankın Mərkəzi Bankla əvəzlənməsindən sonra vaxtilə dövriyyəyə buraxılmış pul kütləsinin üzərində hər hansı dəyişikliklərin aparılacağı məsələsi ilə maraqlandı. Konstitusiyada edilən əlavə və dəyişikliklərin xalq tərəfindən yüksək qarşılanacağını deyən deputat Zahid Oruc bir sıra maddələrdə edilən dəyişikliklərə də münasibətini açıqladı. Bildirdi ki, 88-ci maddəyə edilən əlavəyə görə, Milli Məclisin 83 deputatının tələb və ya Prezidentin təklifi ilə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin sessiyasının qapalı iclası keçirilə bilər. Bununla yanaşı, parlamentdə bələdiyyələrin hesabatlarının dinlənilməsi məsələsinin də layihədə əks olunması müsbət haldır. Müharibə şəraitində hərbi əməliyyatların aparılması zamanı prezident seçkiləri keçirmək mümkün olmadıqda ölkə başçısının səlahiyyət müddəti hərbi əməliyyatların sonunadək uzadılır. Bu məqamın da layihədə əks olunması müsbət qiymətləndirilə bilər.

Qanun layihəsində göstərilən təkliflərin Konstitusiyanın 155-ci maddəsinin tələblərinə uyğun olduğunu deyən deputat Gülhüseyn Əhmədov bir sıra dəyişikliklərə də münasibət bildirdi. Qanunla müəyyən edilmiş hallar istisna olmaqla, hər kəs onun haqqında toplanmış məlumatlarla tanış ola bilər. Hər kəsin onun barəsində toplanmış və həqiqətə uyğun olmayan, həmçinin qanunun tələbləri pozulmaqla əldə edilmiş məlumatların düzəldilməsini və ya çıxarılmasını tələb etmək hüququ var. Bununla yanaşı, heç kəs ətraf mühitə, təbii ehtiyatlara qanunla müəyyən edilmiş hədlərdən artıq təhlükə törədə və ya zərər vura bilməz. Bu kimi mütərəqqi dəyişikliklər vətəndaşların maraqlarına tam cavab verir.

Deputat Əli Əhmədov parlamentin əlamətdar tarixi günlərdən birini yaşadığını bildirdi. Deputat qeyd etdi ki, Referendum Aktı layihəsində göstərilən təkliflər Konstitusiya əsaslarının möhkəmləndirilməsi, insan hüquq və azadlıqlarının qorunması baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bu dəyişikliklərdən on yeddisi maddələrə yeni hissələrin və ya bəndlərin əlavə edilməsi, yeddisi maddələrdə sözlərin əvəz edilməsi, yeddisi maddələrə yeni sözün və ya sözlərin əlavə olunması, altısı maddələrə yeni cümlələrin əlavə olunması, ikisi maddənin yeni redaksiyada verilməsi, biri maddənin adının dəyişdirilməsi, daha biri isə maddədən sözün çıxarılması ilə bağlıdır. Əli Əhmədovun fikrincə, layihədə prezidentin iki dəfədən artıq seçilməsinə qoyulan məhdudiyyətin aradan qaldırılması mütərəqqi addımdır. Bir şəxsin iki müddətdən artıq Prezident seçilməsinə məhdudiyyətin qoyulması bir yandan vətəndaşın seçilmək hüququnu, digər yandan xalqın seçmək hüququnu məhdudlaşdırır. Belə məhdudiyyətin tətbiqi xalqın öz iradəsini tam şəkildə ifadə etməyə imkan vermir. Məhdudiyyətin olduğu şəraitdə xalqın, həqiqi mənada, Prezident görmək istədiyi şəxsə səs vermək imkanı olmadığından başqa bir şəxsin - xalqın dövlət başçısı kimi görmək istəmədiyi şəxsin Prezident seçilmək imkanı yaranır. Bu da xalqın və ölkənin gələcəyinin taleyin hökmünə buraxılması demək olardı. Əli Əhmədov Azərbaycan vətəndaşlarının ölkədə keçiriləcək Referendumda Konstitusiyaya edilən dəyişiklikləri dəstəkləyəcəklərinə əmin olduğunu bildirdi.

Deputat Əhməd Vəliyev Konstitusiyada edilən dəyişiklikləri müsbət qiymətləndirdi. Referendum Aktının layihəsində göstərilən təkliflərin hüquqi nöqteyi-nəzərdən Konstitusiyanın bir çox normalarını təkmilləşdirməyə xidmət etdiyini bildirdi. Bələdiyyələrin Milli Məclis qarşısında hesabat verməsini, Prezidentin iki dəfədən artıq seçilməsinə məhdudiyyətin aradan qaldırılmasını demokratik prinsiplərə uyğun olduğunu qeyd etdi. Deputat Fəzail İbrahimli də Referendum Aktı layihəsini dəstəklədiyini və 29 maddədə edilən dəyişikliklərin mütərəqqi xarakter daşıdığını söylədi.

Konstitusiyaya əlavələr və dəyişikliklər edilməsinə dair referendumun keçirilməsi haqqında Milli Məclisin qərarının layihəsi parlamentin günortadan sonra keçirilən iclasında da müzakirə olundu. Milli Məclisin Sosial siyasət daimi komissiyasının sədri Hadi Rəcəbli bildirdi ki, ölkəmizin reallıqları baxımından Konstisusiya islahatlarının həyata keçirilməsi zərurətdir. Hadi Rəcəblinin sözlərinə görə, 1992-2006-cı illərdə dünyanın 36 ölkəsində Konstitusiyaya dəyişikliklər edilib. Bu onu göstərir ki, Konstitusiya mütəhərrik olmalıdır. Komissiya sədri onu da bildirdi ki, Konstitusiyaya təklif olunan əlavələrin və dəyişikliklərin böyük əksəriyyəti sosial xarakter daşıyır, insan hüquqlarının təminatına xidmət edir. Hadi Rəcəbli 101-ci maddənin 5-ci hissəsinə təklif olunan dəyişikliklə bağlı bildirdi ki, bununla əslində xalqın hüququ özünə verilir. Bu, xalqın istəyidir və cəmiyyətimiz bu dəyişikliklərə hazırdır.

Konstitusiyanın ictimai münasibətləri tənzimləyən ana qanun olduğunu deyən deputat Rafael Cəbrayılovun sözlərinə görə, zaman keçdikcə, cəmiyyət inkişaf etdikcə, Konstitusiya ictimai münasibətləri dolğun şəkildə tənzimləyə bilmir. Hazırda Konstitusiyaya təklif olunan əlavələr və dəyişikliklər həm hüquqi, həm də cəmiyyətimizin daha da demokratikləşməsi baxımından mühüm addımdır.

Konstitusiyaya nəzərdə tutulan əlavələrin və dəyişikliklərin məqsədi dövlətimizin siyasi sabitliyinin və milli təhlükəsizliyinin daha da möhkəmləndirilməsi, demokratiyanın davamlı inkişafının təmin edilməsidir. Bunu deyən Milli Məclisin İnsan hüquqları daimi komissiyasının sədri Rəbiyyət Aslanovanın sözlərinə görə, yaşadığımız XXI əsr bu dəyişiklikləri zəruri edir. Konstitusiyaya dəyişikliklərlə bağlı beynəlxalq təcrübədən misallar gətirən Rəbiyyət Aslanova dedi ki, ABŞ Konstitusiyasına indiyədək edilən 27 dəyişikliyin 17-si son 30 ildə olmuşdur. Komissiya sədri onu da bildirdi ki, Konstitusiyaya əlavə və dəyişikliklərə ciddi və hörmətlə yanaşmaq lazımdır. Çünki hər bir əlavə və dəyişiklik dövlətimizin və xalqımızın gələcəyinə yönəlib.

Deputat Siyavuş Novruzov isə bildirdi ki, müxalifətçi deputatların bu məsələyə dair fikirləri demaqogiyadan başqa bir şey deyil. 101-ci maddə ilə bağlı münasibətini ifadə edən Siyavuş Novruzovun sözlərinə görə, xalqın demokratik şəkildə öz seçimini etməsinin qarşısına sipər çəkmək olmaz. Siyavuş Novruzov Konstitusiya islahatına qarşı çıxan müxalifətin özünün müxtəlif bəhanələrlə seçkidən qaçdığını, seçki kampaniyası aparmaq üçün intellektual bazasının olmadığını, hətta 40 min seçici imzası belə toplamağa gücünün çatmadığını bildirdi.

Milli Məclisin Hüquq siyasəti və dövlət quruculuğu məsələləri daimi komissiyasının sədri Əli Hüseynov dedi ki, 1995-ci ildə ulu öndər Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə Konstitusiya layihəsi hazırlanarkən, o cümlədən Konstitusiyaya 2002-ci ildə dəyişikliklər edilərkən müxalifət onu tənqid etməyə cəhd göstərib. Amma Azərbaycan müxalifəti heç vaxt indi olduğu kimi zəif çıxış etməmişdi. Əli Hüseynovun sözlərinə görə, heç kim Konstitusiyanın 101-ci maddəsinin 5-ci hissəsinin qeyri-demokratik olduğunu demir. Amma indi təklif olunan variant günün tələbləri baxımından daha demokratikdir.

Milli Məclisin Sədri Oqtay Əsədov məsələnin yetərincə müzakirə edildiyini bildirdi. "Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına əlavələr və dəyişikliklər edilməsinə dair referendumun keçirilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi qərarının layihəsi səsə qoyuldu və təsdiq olundu.

Milli Məclisin İqtisadi siyasət daimi komissiyasının sədri Ziyad Səmədzadənin təqdimatından sonra deputatlar "Azərbaycan Respublikası Hesablama Palatasının auditorlarının təyin edilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərar layihəsinə müsbət münasibət bildirdilər.

Sonra "Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin Fəxri medalının Əsasnaməsinin və təsvirinin təsdiq edilməsi haqqında" Milli Məclisin qərar layihəsi müzakirəyə çıxarıldı. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin Fəxri medalı Azərbaycan vətəndaşlarına, əcnəbi vətəndaşlara və vətəndaşlığı olmayan şəxslərə parlamentarizmin inkişafında xidmətlərinə, parlamentlərarası əlaqələrin möhkəmləndirilməsində, Milli Məclisdə uzunmüddətli vicdanlı fəaliyyətinə və qanun layihələrinin hazırlanmasında xüsusi əməyinə görə veriləcək. Qısa müzakirədən sonra qərar layihəsi təsdiq olundu.

Parlamentin dünənki iclasında son olaraq "Təhsil haqqında" qanun layihəsi ikinci oxunuşda müzakirə edildi. Layihə ilə bağlı Milli Məclisin Elm və təhsil məsələləri daimi komissiyasının sədri Şəmsəddin Hacıyev ətraflı məlumat verdi. Onun sözlərinə görə, qanun layihəsinin Milli Məclisdə birinci oxunuşda müzakirəsindən ötən bir il ərzində ölkəmizin ictimai-siyasi həyatında olduğu kimi, təhsil sferasında da mühüm keyfiyyət dəyişiklikləri baş verib. Bu müddətdə Prezident İlham Əliyev təhsilin inkişafı ilə bağlı iki mühüm sərəncam imzalayıb.

Bu sərəncamlardan irəli gələn məsələlər "Təhsil haqqında" qanun layihəsində olan boşluqların aradan qaldırılmasında mühüm rol oynayıb. Layihənin birinci oxunuşda müzakirəsi zamanı 40-dan çox deputat təklif və iradlarla çıxış etmişdilər, eyni zamanda bu müddətdə layihə ilə bağlı komissiyaya 200-dən artıq təklif, tövsiyə və irad daxil olub.

İşçi qrup onlara baxaraq bir çoxunu nəzərə alıb. Üç maddə layihədən tamamilə çıxarılıb. Elm və təhsil məsələləri daimi komissiyasının bir neçə gün bundan əvvəl keçirilən iclasında da səslənən təkliflərin bir qismi nəzərə alınıb. Hazırda müzakirəyə təqdim olunan qanun layihəsi ölkəmizin milli maraqlarına tam cavab verir. Bu qanun vətəndaşların Azərbaycan Konstitusiyasında təsbit olunmuş təhsil hüquqlarının təmin edilməsi sahəsində dövlət siyasətinin əsas prinsiplərini müəyyən edəcək, təhsilin ayrı-ayrı pillələri üçün müvafiq qanunlar və digər qanunvericilik aktlarının qəbul edilməsində baza rolunu oynayacaqdır. Layihədə Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq və dövlətlərarası müqavilələrdən irəli gələn məsələlər də öz əksini tapıb.

Komissiya sədri müzakirələr zamanı mübahisə obyekti olan məsələlər barədə də ətraflı məlumat verdi. Layihəyə əsasən, Azərbaycanda ümumi orta məktəb təhsili üçpilləlidir: ibtidai təhsil, ümumi orta təhsil və tam orta təhsil. Orta məktəbdə icbari təhsil 11 ildən 9 ilə endirilir. Tam orta təhsilin isə təmayülləşdirilməsi nəzərdə tutulur. Layihəyə əsasən, ali təhsil sistemi də üç tsikldən ibarətdir: bakalavriat, magistratura və doktorantura. Ali təhsilin hər bir tsikli tam təhsil sayılacaq. Layihədə aspirantura sözü işlədilmir, tələbə qəbulu zamanı test sistemi saxlanılır. Şəmsəddin Hacıyev təhsilin maliyyələşdirilməsi və idarə edilməsi ilə bağlı məsələlərə də aydınlıq gətirdi.

Qanun layihəsinin müzakirəsi zamanı deputat Mübariz Qurbanlı bildirdi ki, ölkəmiz bütün sahələrdə olduğu kimi, təhsil sahəsində Cənubi Qafqazda liderdir. Layihənin dil baxımından saf olmasının vacibliyini diqqətə çatdıran Mübariz Qurbanlı bir sıra terminlərin Azərbaycan dilinə uyğunlaşmasını təklif etdi, eyni zamanda test sisteminin saxlanılmasını müsbət dəyərləndirdi. Onun sözlərinə görə, layihə ikinci oxunuşun tələblərinə tam cavab verir. Deputatlardan Fazil Mustafayev, İqbal Ağazadə, Pənah Hüseyn və Qənirə Paşayeva da qanun layihəsi ilə bağlı fikirlərini bildirdilər.

İclasda iştirak edən təhsil naziri Misir Mərdanovun sözlərinə görə, "Təhsil haqqında" qanun layihəsinin ikinci oxunuşda parlamentin müzakirəyə çıxarılması böyük əhəmiyyətə malikdir. Bu gün Azərbaycanda təhsillə bağlı yeni qanunun qəbulu günün tələbidir. Bu qanun qəbul olunduqdan sonra təhsilin ayrı-ayrı pillələri üzrə qanunlar qəbul ediləcək. Təhsil naziri məktəbəqədər təhsilin icbari və orta məktəb təhsilinin üçpilləli olmasının, eyni zamanda orta icbari təhsilin 11 ildən 9 ilə endirilməsinin çox mühüm məsələlər olduğunu dedi. Misir Mərdanov onu da bildirdi ki, bu gün Azərbaycanda orta təhsil ödənişsizdir və layihəyə əsasən, icbari təhsilin 11 ildən 9 ilə endirilməsinə baxmayaraq, gələcəkdə də tam orta təhsil ödənişsiz olacaq.

Qanun layihəsinin müzakirəsi Milli Məclisin növbəti iclasında davam etdiriləcək.

Azərbaycan.-2008.-27 dekabr.-S.3-4.