Şəkərli diabet XXI əsrin ən təhlükəli xəstəliklərindəndir

"...İnsanın sağlamlığını qorumaq, yaxud xəstəni xəstəlikdən xilas etmək xeyirxah işdir. Bu işin reallaşdırılması vəzifəsi həkimlərin üzərinə düşür".

Heydər ƏLİYEV

Hər bir dövlətin əhalisinin sağlamlığı cəmiyyətin ictimai, iqtisadi və mənəvi problemlərinin aynasıdır,- deyirlər. Ona görə də sağlamlıq məfhumunun ictimai mənası dərin və çoxcəhətlidir. Sağlamlıq həm fərdin, həm də cəmiyyətin nemətidir. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı sağlamlığı insan həyatının elə bir vəziyyəti hesab edir ki, onda heç bir xəstəlik və fiziki qüsur olmasın, hər kəs sağlam mənəvi və ictimai mühitdə yaşasın. Lakin sürətli inkişaf, qloballaşma prosesləri və onların doğurduğu nəticələr bütün ölkələrdə sosial-iqtisadi inkişafın müsbət meyilləri ilə yanaşı, təhlükəli tərəflərilə də qarşımızda çoxlu problemlər yaradır. Stressiz həyat tərzi, saf su, təmiz qida, ekoloji təhlükəsizliyin təmin olunması, zərərli vərdişlərin qarşısının alınması, əhalinin yüksək əmək qabiliyyəti səviyyəsinə, fəal uzunömürlülüyünə, layiqli yaşayış tərzinə nail olunması, fəsadların qarşısının alınması, demək olar ki, hər gün rastlaşdığımız travmalar və bütün bu kimi hallar xalqın fiziki və mənəvi sağlamlığının yüksək səviyyədə təmin olunmasını və milli genefondun qorunmasını hamımızın, ilk növbədə dövlətin qarşısında prioritet vəzifələr kimi meydana çıxarır. Ona görə də səhiyyə sisteminin yeni dövrün tələblərinə uyğunlaşdırılması, əhalinin sağlamlığının etibarlı təminatına imkan verən müasir tibb infrastrukturunun yaradılması bu gün Azərbaycanda həyata keçirilən sosialyönümlü siyasətin mühüm tərkib hissəsinə çevrilmişdir.

Hazırda bütün dünyanı ciddi narahat edən bir çox xəstəliklər mövcuddur ki, onların profilaktikası, yayılmasının qarşısının alınması, müalicəsi beynəlxalq səviyyədə düşünülür, birgə tədbirlər həyata keçirilir, xüsusi qanunlar, dövlət proqramları, layihələr, onların icra mexanizmləri işlənib hazırlanır. Bu baxımdan respublikamızda yaradılan qanunvericilik bazası müsbət hal kimi qeyd olunmalıdır. Qısa müddətdə ölkə başçısının təşəbbüsü ilə ən vacib sahələr üzrə "Qanın, qan komponentlərinin donorluğu və qan xidmətlərinin inkişafına dair Dövlət Proqramı", "Hemofiliya və talassemiya irsi qan xəstəliyi üzrə Dövlət Proqramı", "Xroniki böyrək çatışmazlığı üzrə Tədbirlər Proqramı", "Yoluxucu xəstəliklərin immunoprofilaktikasına dair Tədbirlər Proqramı", "Onkoloji xəstələrin həyati vacib şiş əleyhinə preparatlarla təminatı üzrə Tədbirlər Proqramı", "Ana və uşaqların sağlamlığının qorunması haqqında Tədbirlər Proqramı", "Şəkərli diabet üzrə Dövlət Proqramı" hazırlanmış və artıq icrasına başlanılmışdır. Əgər bir vaxtlar səhiyyənin ümumi büdcəsi cəmi 40 milyon manat idisə, ötən il təkcə 9 proqramın icrasına bu qədər vəsait sərf olunmuşdur.

İndi dünyanı təşvişə salan xəstəliklərdən biri şəkərli diabetdir. Bu xəstəlik artıq qlobal problem kimi ortaya çıxmışdır. Bununla əlaqədar beynəlxalq təşkilatların fəallığının artması, səylərin birləşdirilməsi meyli gücləndirilmişdir.

Şəkərli diabetin yüksək artımı eyni zamanda onun yaratdığı tibbi, sosial, iqtisadi, psixoloji və digər problemlərlə də bağlıdır. Məhz bu baxımdan Beynəlxalq Diabet Federasiyası və Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) tövsiyəsi ilə 1991-ci ildən başlayaraq hər il noyabrın 14-də Ümumdünya Diabet Günü - bu xəstəlik haqqında məlumatlandırma kompaniyası kimi qlobal şəkildə qeyd olunur. Onu da bildirək ki, 2006-cı ildə xəstəliklə bağlı ÜST xüsusi bəyannamə qəbul etmiş və həmin sənəddə şəkərli diabet ağır xroniki xəstəlik kimi səciyyələndirilmişdir. 2007-2008-ci illər üçün Ümumdünya Diabet Günü "Heç bir uşaq diabetdən həlak olmamalıdır" şüarı altında keçirilmişdir.

Xəstəliyin bütün dünyada və respublikamızda hazırkı vəziyyəti, erkən diaqnostikası, ağırlaşmasının, yayılmasının qarşısının alınması, profilaktikası, müalicəsi, reabilitasiyası və bununla bağlı qanunverici bazanın yaradılması barədə daha ətraflı məlumat almaq məqsədilə respublikanın baş endokrinoloqu, Milli Məclisin deputatı, professor Rafiq Məmmədhəsənov və Milli Məclis Aparatının Sosial qanunvericilik şöbəsinin müdiri, professor Adilə Abasova ilə görüşüb söhbət etdik. Söhbət əsnasında öyrəndik ki, bu xəstəlik hələ qədim Misirdə mövcud olub. Lakin onun yaranma səbəbləri XIX əsrin sonunda alimlərin itlər üzərində apardıqları eksperimentlər nəticəsində aşkarlanmışdır. İtin mədəaltı vəzisi çıxarıldıqdan sonra onda şəkərli diabet inkişaf etmişdir. 1921-ci ildə Toronto şəhərində Batinq adlı gənc həkim tələbəsi ilə birlikdə itin mədəaltı vəzisindən qanda şəkərin miqdarını azaldan maddəni aşkarlamış və bunu insulin adlandırmışdı. 1922-ci ilin yanvarında isə şəkərli diabet xəstəsi ilk dəfə olaraq insulini qəbul etmiş və bu da onu ölümdən qurtarmışdı. İki ildən sonra isə portuqaliyalı gənc həkim başa düşmüşdü ki, şəkərli diabet nəinki xəstəlikdir, həm də xüsusi həyat tərzidir. Beləliklə də, dünyada ilk şəkərli diabet xəstələri üçün məktəb yaranmışdır. Bu gün diabetin müalicəsində Novo Nordisk şirkəti 85 illik iş təcrübəsi sahəsində güclü mövqelərə malikdir. Hələ 1922-ci ildə Kopenhagen Universitetinin fiziologiya professoru, Nobel mükafatı laureatı Avqust Kroq və onun həyat yoldaşı tibb elmləri doktoru, diabetdən əziyyət çəkən Mari Kroq Yel Universitetinin tədqiqatçılarının dəvəti ilə ABŞ-a gəlmişdilər. Səyahət zamanı onlar 1921-ci ildə Toronto Universitetinin tədqiqatçılarının ixtira etdiyi insulinlə diabetin müalicəsinin mümkünlüyündən xəbər tutmuşdular. 1922-ci ilin dekabrında A.Kroq Skandinaviyada həyat üçün zəruri olan insulinin istehsalına və satışına icazə almışdı. 1923-cü ildə isə o, doktor Hans Kristian Hagedonla birlikdə Nordisk insulin laboratoriyasını yaratmışdı. Həmin ilin martında diabet xəstələri burada hazırlanmış bu dərmanla müalicə olunmaq imkanı qazanmışdılar. 1925-ci ildə Nordiskin keçmiş əməkdaşları Harald və Torvald Pedersen qardaşları insulin istehsal etmək qərarına gəlmişdilər. Qardaşlardan biri mühəndis və istedadlı ixtiraçı, digəri isə əczaçı idi. Biliklərini birləşdirən qardaşlar insulin Novo adlı preparat hazırlamış və xüsusi Novo şpris tətdiq etmişlər ki, xəstələr bununla özlərinə iynə vura bilsinlər. 1989-cu ildə Novo və Nordisk səylərini birləşdirmək qərarına gəlmiş və vahid Novo Nordisk A-C şirkətinə çevrilmişlər. Bu gün şəkərli diabetin müalicəsində ən yaxşı nəticələrə nail olmaq şirkətin əsas məqsədidir. Burada diabet xəstəliyinin inkişafının bütün mərhələlərində qalib gəlmək yolları axtarılır. Hazırda şirkət diabetin müalicəsi üçün yeni preparatlar qrupu üzərində iş aparır və bu sahədə aparıcı rola malikdir.

Novo Nordiskin tədqiqatları iştaha davranışın tənzimlənməsinə və enerjinin xərclənməsinə cavabdeh olan mexanizmlərin öyrənilməsinə yönəlmişdir.

Şəkərli diabetin vəziyyəti barədə danışan Rafiq Məmmədhəsənov öncə bildirdi ki, dünya praktikasında xroniki qeyri-infeksion xəstəliklərin biotibbi, psixoloji və sosial-iqtisadi aspektlərinə kompleks yanaşılması prosesində şəkərli diabet model kimi götürülmüşdür. Onun geniş miqyasda artımı əhalinin sağlamlığının ümumi səviyyəsini azaldır. Məhz buna görə də ÜST 1992-ci ilə şəkərli diabet xəstəliyini qeyri-infeksion epidemiya kimi qiymətləndirmişdir. Onun məlumatına görə, 1985-ci ildə dünyada 30 milyon şəkərli diabetlə xəstə insan olduğu halda, bu gün həmin rəqəm artaraq 200 milyona çatmışdır. Hesablamalara görə, 2025-ci ildən sonra şəkərli diabet xəstələrinin sayının 380 milyona yaxın olacağı gözlənilir. Ona görə də şəkərli diabet ÜST-ün qarşısında duran bir nömrəli problemdir. Xəstəliyin gecikmiş ağırlaşmaları nəticəsində ölüm faizinin yüksək olduğu mütəxəssisləri daha çox təlaşlandırır. Çünki indi alimlər tərəfindən müəyyən olunub ki, şəkərli diabet nəinki endokrin, həm də ürək qan-damar sistemini zədələyən xəstəlikdir. Hazırda bir nömrəli problem kimi ürək, qandamar, ikinci yerdə şiş, sonra travmatologiya, dördüncü yerdə isə şəkərli diabet xəstəliyi durur. Lakin bu xəstəlik ürək-damar fəsadları verdiyinə görə, o, artıq birinci problemlə birləşir. 2005-ci ilin statistikasına görə, əhalinin ümumi populyasiyası ilə müqayisədə şəkərli diabetlə xəstə olanlar arasında ürək-qan-damar çatışmazlığından ölüm halları 4-5 dəfə, korluq halları 10 dəfə, qanqren və aşağı ətrafların amputasiyası 50 dəfə, xroniki böyrək çatışmazlığı 5 dəfə çoxdur. Diabetin xroniki ağır fəsadlarına qoyulan maddi vəsait (məsələn, hemodializ) onun profilaktikasına sərf edilən məbləğdən qat-qat artıqdır.

Respublikanın baş endokrinoloqu bildirdi ki, artıq sivil ölkələrdə bunu elmi iqtisadi baxımdan sübut etdikləri üçün şəkərli diabetin müalicə və profilaktikasına xüsusi yer verilir. Əgər il ərzində HİV/AİDS-dən 250 xəstə həyatla vidalaşırsa, şəkərli diabetdən 1 milyon 200 min xəstə dünyasını dəyişir. Strukturuna görə şəkərli diabet iki tipə ayrılır: gənclərdə, yeniyetmə və uşaqlarda olan xəstəlik birinci tip diabet adlanır. Bu, insulindən asılı olan tipdir. Belə xəstələr ömrü boyu insulinlə müalicəyə möhtacdırlar. Şəkərli diabetin strukturunda bu tipin xüsusi çəkisi 10-15 faizdir. Yəni 100 xəstədən 15-də birinci tip olur. 85 faiz isə ikinci tipə aiddir. Bu tip xəstələrə keçmişdə "yaşlıların diabeti" deyirdilər. Yəni 40 yaşından sonra meydana çıxan şəkərli diabetdir ki, onların müalicəsində insulin tələb olunmur. Belə pasientlərə yalnız pəhriz və şəkərsalıcı həb müalicəsi yazılır. R.Məmmədhəsənov maraqlı müqayisə apararaq qeyd etdi ki, hələ 1922-ci ildə insulin tətbiq olunana qədər belə xəstələrin əksəriyyəti şəkərli komada dünyalarını dəyişirdilər.

Damar fəsadlarından isə bir, yaxud iki faiz insan həlak, ya da əlil olurdu. Lakin insulin kəşf olunandan sonra bu faiz nisbəti kəskin şəkildə dəyişdi. Hazırda şəkərli diabet komasından dünyasını dəyişənlər 1-2 faiz təşkil edir. Ürək, qan-damar fəsadlarından həyatla vidalaşan şəkərli xəstələrin sayı 60-70 faizə çatıb. Təxminən bütün dünyada korluğun səbəbinin 25 faizi şəkərli diabetin payına düşür. Böyrək çatışmazlığı - diabetik nefropatiya bu xəstəliyin ağırlaşmalarından biridir. Hazırda hemodializ qəbul edən insanların böyük əksəriyyəti şəkərli diabetin fəsadları nəticəsində meydana çıxmışdır. Bundan başqa, xəstəlik aşağı ətrafların qanqrenasını da verə bilir. Beləliklə, mütəxəssisləri təşvişə salan məqam şəkərli diabetin damar fəsadları ilə bağlı ağırlaşmalarının günbəgün artmasıdır. Azərbaycanda isə hazırda rəsmi qeydiyyatda 65 min şəkərli diabet xəstəsi var.

Professor Adilə Abasova respublikada bu sahədə yaranan qanunvericilik bazası haqqında danışaraq bildirdi ki, dünyada diabet yalnız tibbi deyil, həm də ağır sosial-iqtisadi problem sayıldığı üçün xəstəliyə düçar olan şəxslər əsasən dövlət qayğısı ilə əhatə olunurlar. Azərbaycanda keçmiş sovetlər dövründə belə yardım mexanizmi işləsə də (diabet xəstələrinə pulsuz insulin və həblərin verilməsi, onların vaxtaşırı müayinəsi və s.), ötən əsrin 90-cı illərində bu mexanizm, demək olar ki, bütünlüklə unuduldu. 2003-cü il dekabrın 23-də MDB məkanında ilk dəfə olaraq Azərbaycanda Milli Məclis tərəfindən "Şəkərli diabet xəstəliyinə tutulmuş şəxslərə dövlət qayğısı haqqında" qanun qəbul edildi. Bununla da müstəqillik dövründə bu sahədə yeni bir mexanizmin əsası qoyuldu. 2004-cü ilin 12 fevralında qanunun tətbiqinə dair fərman imzalayan dövlət başçısı həmin sənədlə Nazirlər Kabinetinə iki ay müddətində diabet xəstələrinə qayğının mexanizmini əks etdirən xüsusi proqram hazırlamağı tapşırdı. Həmin proqram layihəsi bir sıra dəyişikliklərlə 2005-ci ilin iyununda Nazirlər Kabineti tərəfindən təsdiqləndi. Bu sənəd şəkərli diabetə tutulmuş insanlarla bağlı məlumatları əks etdirən registrin yaranmasından tutmuş onların insulin, həblər və özünənəzarət vasitələri ilə dövlət hesabına təminatı, endrokrinoloq-həkim və orta tibb heyətinin bacarıqlarının artırılması, ümumtəhsil məktəblərində xəstə uşaqların təhsilinin təşkilinə qədər çoxşaxəli istiqamətləri əhatə edir. Həmin Dövlət Proqramı 2005-ci ildən fəaliyyətdədir. 2006-cı ildə onun icrasına 6 milyon manat, 2007-ci ildə 12 milyon, bu il isə 19 milyon manat vəsait ayrılıb. Adilə Abasova onu da qeyd etdi ki, diabet xəstələrinin illik artım tempi nəzərə alınaraq, proqramın icrasına hər il əvvəlki illərlə müqayisədə 15 faiz artıq vəsaitin yönəldilməsi qərara alınıb. Tibb mütəxəssislərinin böyük əksəriyyəti proqramın kifayət qədər təkmil sənəd olduğunu vurğulayırlar. Bu gün şəkərli diabet xəstələrinin 90 faizi şəkər ölçən aparatlarla, test çubuqları ilə təmin olunmuş, hər bir xəstəyə kifayət qədər insulin, şəkərsalıcı həblər verilmişdir. Xəstələrin müayinəsi də dövlət hesabınadır, onlar ildə iki dəfə həkimlərin nəzarətindən pulsuz keçirlər. Bir sözlə, dövlət bu xəstələrə yardımı tam şəkildə öz üzərinə götürmüşdür. Bundan başqa, 8 proqram var ki, onların da hamısının maliyyə dəstəyi dövlət tərəfindən ödənilir. Ölkə başçısı cənab İlham Əliyevin tam nəzarəti altında olan bu iş artıq həllini tapmaq üzrədir.

A.Abasova söhbət əsnasında bildirdi ki, diabet haqqında Azərbaycanda işləyən qanun bütün MDB məkanında model qanun kimi qəbul olunmuşdur: " Bu, nüfuzlu beynəlxalq qurumlarda təşkil edilən tədbirlərdə də xüsusi vurğulanır".

Ötən ay Moskvada Novo Nordisk şirkətinin təşəbbüsü və maliyyə dəstəyi ilə "Diabetlə mübarizədə birləşək" mövzusunda beynəlxalq forum keçirilmişdir. Həmsöhbətlərimiz həmin beynəlxalq məclisdə respublikamızı təmsil etmiş, müzakirələrdə fəallıq göstərmiş, yeni təkliflər irəli sürmüş, təcrübə mübadiləsi aparmışlar. Burada Rusiyanın bir çox rayonlarından, MDB dövlətlərindən, habelə xarici ölkələrdən olan 500-ə yaxın nümayəndə iştirak etmişdir. Mərasimi RF-nın səhiyyə və sosial inkişaf naziri Tatyana Qolikova açmışdır. Respublikanın baş endokrinoloqu Rafiq Məmmədhəsənov dedi ki, foruma BMT-nin keçmiş baş katibi Kofi Annan da dəvət olunmuşdu. İclasın bir hissəsinə o, sədrlik etmiş və çıxışı bütün iştirakçılar tərəfindən böyük maraqla qarşılanmışdır. Çünki Kofi Annanın katibliyi dövründə səhiyyə sahəsində BMT-nin 4 qətnaməsi - vərəmlə mübarizə, malyariya, HİV/AİDS və şəkərli diabetlə mübarizə haqqında qətnamə qəbul olunmuşdur. 2006-cı ilin dekabrında BMT-nin şəkərli diabetlə bağlı qəbul etdiyi qətnamədə xəstəlik təkcə ayrı-ayrı adamların normal yaşaması üçün deyil, həm də dövlətlərin və bütün dünya birliyinin iqtisadi və sosial rifahına ciddi təhlükə yaradan ağır xroniki xəstəlik kimi tanınmışdır. Sənəddə bütün ölkələrə müraciət var ki, şəkərli diabetin və onun fəsadlarının qarşısının alınması, müalicəsi və profilaktikası üzrə milli proqramlar yaradılsın, cəmiyyət şəkərli diabetin və onun fəsadlarının təhlükəsi barədə daha çox məlumatlandırılsın. Forumda şəkərli diabetin müxtəlif aspektlərinə həsr olunmuş maraqlı məruzələr edilmişdi. Rusiya Federasiya Şurasının sədri Sergey Mironov "MDB-nin iştirakçısı olan dövlətlərin Parlamentlərarası Assambleyası diabet sahəsində qanunvericilik təşəbbüsləri" mövzusunda geniş çıxış etmiş və xüsusi vurğulamışdır ki, şəkərli diabet xəstələrinə yardım üçün qanunverici baza təkmilləşdirilməli, o cümlədən diabet haqqında federal qanun qəbul edilməlidir. Yeni qanunda şəkərli diabetin profilaktikası və xəstəliyin ilkin diaqnostikasına yönəlmiş tədbirləri gücləndirmək lazımdır. A.Abasova bildirdi ki, həmin forumda MDB dövlətləri içərisindən birinci olaraq Azərbaycanda bu sahədə qəbul olunmuş qanundan model qanun kimi istifadə olunması tövsiyə edildi. Bu fikir Rusiya Endokrinoloqlar - Diabetoloqlar Assosiasiyasının prezidenti İvan Dedov, RF Dövlət Dumasının Sağlamlığın mühafizəsi üzrə komitəsinin sədri Olqa Borzova tərəfindən qətiyyətlə səsləndirildi. "Bu bizi çox sevindirdi. Digər çıxışçılar bildirdilər ki, Rusiyada 1996-cı ildən başlayaraq federal məqsədli şəkərli diabet proqramı çərçivəsində bir çox işlər görülmüşdür. Strukturlaşdırılmış diabetoloji xidmət yaradılmışdır ki, onun da əsas koordinasiya müəssisəsi Federal Diabetoloji Mərkəzdir. Hazırda Rusiyada 70-dən çox diabetoloji mərkəz, 175 diabetik kabinet, diabetik retinopatiyanın müalicəsi üçün 130 kabinet, 50-yə yaxın diabet və hamiləlik kabineti təşkil edilmişdir. Bundan başqa, şəkərli diabet xəstələrinin dövlət regestri yaradılmışdır. Müasir gen-mühəndis insulinləri və qlükemiyanın özünənəzarət vasitələri işlənmiş, damar fəsadlarının profilaktikası məqsədilə xəstələrin diabeti idarəetmə üsullarına yiyələnməsi üçün 1000-dən çox məktəb fəaliyyətə başlamışdır. Hazırda Rusiyada 2,8 milyondan çox diabet xəstəsi qeydə alınmışdır ki, bu da ölkə əhalisinin təqribən 2 faizini təşkil edir." Lakin bütün bunlarla yanaşı, forum iştirakçıları hesab etmişlər ki, əsas diqqət ölkədə qeyri-infeksion diabet epidemiyası təhlükəsinə, habelə bu xəstəliyin sosial və iqtisadi fəsadlarına yönəlməlidir. Beynəlxalq forumun nümayəndəsi, Milli Məclisin deputatı R.Məmmədhəsənov qeyd etdi ki, həmin tədbirdə xüsusi qətnamə qəbul olundu. "Qətnamədə Rusiyada bu sferada səmərəli milli siyasətin işlənməsi və həyata keçirilməsi üçün zəruri tədbirlərin görülməsi tövsiyə edildi. Hazırda diabetin əmələ gəlməməsi üçün birinci növbədə düzgün həyat tərzi olmalıdır. İnsanların yaşadığı mühit və sosial faktorlar bu xəstəliyin yaranması üçün bazis rolunu oynayır. Tələskənlik, stress halları, depressiya, piylənmə, hərəkətsizlik, əsəb şəkərli diabetə aparan yoldur. Həmin forumda dinlənilən məruzələrdə bu xəstəliyin yayılması, ürək-qan-damar fəsadlarının müalicəsi prinsipləri, reabilitasiyası, erkən diaqnostikası, yayılması ilə bağlı aparılan tədqiqatlar barədə də geniş fikir mübadiləsi aparıldı. Gəlin etiraf edək ki, bu gün müasir insanın qidalanma tərzi də dəyişmişdir. Şirniyyatdan həddən çox istifadə olunur, oturaq həyat tərzi keçirənlərin sayı durmadan artır. Ona görə də mübadilə pozulur və nəticədə şəkər xəstəliyi meydana çıxır. Təsəvvür edin ki, müasir insanların qidasında 80-90 faiz karbohidratlar var. 100 qram ağ çörəyin 51 qramı, qara çörəyin 42 qramı şəkərdir. Keçmişdə insanlar bir stəkan çayla bir konfet istifadə edirdilərsə, indi 3-4-ü ilə kifayətlənmirlər".

Son illər Azərbaycanda şəkərli diabetlə xəstə olan insanlar, xüsusilə uşaqlar üçün mühüm işlər görülüb və bu proses davam etməkdədir. Hazırda Bakı, Şəki, Mingəçevir və Naxçıvanda endokrinoloji dispanserlər, Gəncə şəhərində poliklinika şöbəsi olan Endrokrinoloji Xəstəxana, həmçinin Bakıda respublika Endrokrinoloji Mərkəz fəaliyyət göstərir. Qeyd edilən müəssisələrlə yanaşı, şəkərli diabetlə xəstə olanlara ambulator və stasionar yardım poliklinikaları, tibbi sanitariya hissələri, mərkəzi rayon xəstəxanalarının endrokrinoloji kabinetləri və şöbələri tərəfindən də xidmət göstərilir. Şəkərli diabet xəstələri üçün ixtisaslaşdırılmış çarpayıların ümumi sayı artırılır. Bakı, Sumqayıt, Şəki və Mingəçevirdə endokrinoloji xidməti olan tibb müəssisələrində xəstələr üçün özünənəzarət təlim məktəbləri mövcuddur.

Son illər bu sahədə Heydər Əliyev Fondunun fəaliyyəti xüsusilə təqdirəlayiqdir. Səhiyyə, kimsəsiz uşaqların sağlamlığının təmin olunması istiqamətində həyata keçirilən sosial layihələr içərisində "Diabetli uşaqlara ən yüksək qayğı" ilə bağlı reallaşdırılan tədbirlər cəmiyyətdə böyük rezonansa və rəğbətə səbəb olmuşdur. Hər il olduğu kimi bu il də Heydər Əliyev Fondu humanitar aksiya keçirərək 217 şəkərli diabet xəstəsi olan uşağa birillik pulsuz insulin, şprislər, qlükometrlər, onların test çubuqları paylanmışdır. Çox sevindirici haldır ki, xəstələrə bu diqqət və qayğı kampaniya şəklində deyil, il ərzində müntəzəm olaraq göstərilir.

Respublikamızda şəkərli diabetlə bağlı qeyri-hökumət təşkilatları da fəaliyyət göstərir. Azərbaycan Diabet Assosiasiyasının xəttilə (sədri Möminat Ömərova) hər il beynəlxalq elmi-praktik konfranslar keçirilir, xəstələrə yardımlar edilir.

Şəkərli diabet öz ağırlaşmaları ilə hər zaman qorxuludur və diabetoloqların uğurlarına baxmayaraq, tək təbabət bu xəstəliyə qalib gələ bilmir. Bunun üçün xəstələrin özlərinin və ailə üzvlərinin aktiv iştirakı lazımdır. Təcrübə göstərir ki, həkimlərin və onların pasientlərinin birgə iştirakı diabetin müalicəsinin effektivliyini artırır və ağırlaşmalarının qarşısını alır. Diabetin idarə olunmasında insanlara onun mahiyyəti, istifadə olunan dərman preparatlarının təsiri, pəhriz haqqında əhəmiyyətli biliklərin verilməsinin çox böyük rolu vardır. Həmçinin fiziki hərəkətlərin xəstəliyə müsbət təsiri haqqında təbliğat gücləndirilməlidir. Onlar özlərini müxtəlif situasiyalarda aparmaq qaydasını, həkimə nə vaxt müraciət etmək lazım olduğunu və müalicədə hansı müstəqil düzəlişlər etməyi bilməlidirlər. Son illər şəkərli diabet xəstələrinin kəskin artımı hipodinamiya, yəni fiziki-əzələ hərəkətinin azlığı ilə əlaqədardır. Elmi-texniki tərəqqi nəticəsində bir çox işlərin avtomatlaşdırılması və mexanikləşdirilməsi qəbul olunan qida ilə alınan enerjinin sərf olunmasını azaldır ki, bu da piylənmənin yaranmasına gətirib çıxarır. Yapon alimlərinin tədqiqatları nəticəsində məlum olub ki, avtomobili olan insanlarda digərlərinə nisbətən ikinci tip diabetlə xəstələnmə daha çoxdur.

Bu yazını insan sağlamlığının bəşəriyyət üçün vacib amil olduğu ilə başlamışdıq. Ona görə də bu gün hər bir insan, ilk növbədə, özünün layiqli və sağlam həyat tərzini təmin etməlidir. Xəstə insan üçün dünyanın min bir neməti belə bir dəqiqədə heçə enir. Odur ki, sağlamlığınızı qoruyun!

İ.ƏLİYEVA

Azərbaycan.-2008.-28 dekabr.-S.5-7.