Gələcəyə hesablanmış nəcib missiya

Uşaqlarla təmasda olanda çox vaxt böyük fransız yazıçısı Viktor Hüqonun bir fikrini xatırlayıram: "Dünyanın ən həzin musiqisi körpə qığıltısıdır". Fəqət, böyük müdrikliklə deyilmiş bu kəlam belə, uşaqların mənəvi dünyamızdakı yerini tam mahiyyəti ilə ifadə etməkdə acizdir. Onların hər birimiz üçün nə demək olduğunu sözün qüdrəti ilə canlandırmaq həqiqətən də çətindir. Cəmiyyətin sağlam özəyi, gələcəyi, köməyə ehtiyac duyan kövrək zümrəsi olan uşaqlar həyatımızın mənası, ailəmizin sevinci, fərəhidir. Hər bir evin ən böyük ziynəti, dəyərli sərvəti onlardır.

Gəlin etiraf edək ki, körpələrin ilıq, saf nəzərləri, duzlu-məzəli sözləri, hətta şıltaqlıqları belə hər birimizdə xoş ovqat yaradır, üzümüzə sevinc və təbəssüm qonur, qəlbimiz sevgi və məhəbbətlə döyünür. Bizi rahat buraxmayan, yoran iş və məişət qayğılarını, həlli vacib problemləri ani olaraq unudub körpələri əzizləmək, söhbətə cəlb etmək, könüllərində yer tapmaq istəyirik. Balacaların xoş aurası, pozitiv enerjisi bizi çox vaxt əsəb gərginliyindən, mənfi psixoloji ovqatdan uzaqlaşdırır. Daxilən kövrəkləşir, böyük diqqət və nəvaziş göstərdiyimiz, qayğısını çəkdiyimiz körpələrə xoş dəqiqələr, sevincli anlar bəxş etmək istəyi ilə yaşayırıq. Zaman keçdikcə bir həqiqəti də dərk edirik ki, bu fani dünyada həyatımızın əsas mənası ailə üçün layiqli övlad, dövlət üçün ləyaqətli vətəndaş, cəmiyyət üçün kamil şəxsiyyət yetişdirməkdir.

Bu ülvi və saf məram müdrik xalqımızın milli düşüncəsində, dünyagörüşündə tarixən özünə möhkəm yer tapıb. Ev-eşik, ailə sahibi olmaq, layiqli övlad yetişdirmək hər bir azərbaycanlının daxilindən qaynaqlanan təbii, nəcib arzudur. İnsan öz həyatını mənalandırmaq, məqsədlərinə doğru inamla irəliləmək, cəmiyyətə, dövlətə fayda vermək üçün, ilk növbədə, ailəyə, uşağa ehtiyac duyur. Onların sosial-mənəvi tələbatlarını təmin etmək, müstəqil həyata hazırlamaq, cəmiyyətdə yerini tapmasına yardımçı olmaq hər bir valideynin ən böyük arzusudur. Elə bu arzu ilə də hər bir azərbaycanlı uşaqlarının sabahı uğrunda səylə çalışır, min bir zəhmətə qatlaşır. Böyüdüb boya-başa çatdırdığı övladlarının müstəqil həyatdakı ilk uğurlarını görəndə isə qəlbi fərəh hissi ilə döyünür, çəkdiyi zəhmətin hədər getmədiyinə sevinir.

Azərbaycanda uşaqlara olan həssas və qayğıkeş münasibət ailə hüdudları ilə məhdudlaşmır, bütövlükdə cəmiyyəti əhatə edir. Əbəs yerə "uşaqlar gələcəyimizdir" demirik. Bu gün hər birimizin isti ocağında yetişən, boya-başa çatan körpələr sabah cəmiyyətin simasını müəyyən edəcək, dövlətin gələcəyinə görə məsuliyyət daşıyacaqlar. Unutmayaq ki, sürətlə inkişaf edən, yeniləşən dövlətimizin gələcək tərəqqisi, rifahı, yüksəlişi böyüməkdə olan uşaqların, yeniyetmələrin, ümumən gənc nəslin hansı əxlaqi-mənəvi keyfiyyətlərə yiyələnməsindən asılı olacaq. Milli-mənəvi dəyərlərə qəlbən bağlı olan, müasir bilikləri mənimsəyən, vətənpərvər, müasir düşüncəli, kreativ təfəkkürlü gəncliyin yetişdirilməsinə övladlarımızın körpəliyindən, uşaqlıq dövründən başlamalıyıq.

Körpə və uşaqlara rəhbər sevgisi

Azərbaycanın müstəqilliyinin ilk illərində üzləşdiyimiz acınacaqlı mənzərə xatırlamaq istəmədiyimiz tarixə çevrilib. Həmin dövrün sosial-mənəvi çətinlikləri xalqımızın əsrlərin sınağından uğurla çıxmış ailə dəyərlərini sarsıdır, ilk növbədə, uşaqların psixologiyasına, dünyagörüşünə, yaşam tərzinə son dərəcə mənfi təsir göstərirdi. Ağır sosial-iqtisadi çətinliklər, siyasi təbəddülatlar şəraitində uşaqların nəinki yüksək təlim-tərbiyə almasından, hətta normal qidalanmasından, layiqli həyat tərzindən danışmaq mümkün deyildi. Üstəlik, erməni işğalçılarına qarşı döyüşlərdə cəsur vətən oğullarının qəhrəmancasına həlak olması uşaqların körpə yaşından atasız qalması ilə nəticələnir, müharibənin sosial-psixoloji fəsadları onların kövrək qəlbində silinməz izlər buraxırdı. Vəziyyət o həddə çatmışdı ki, imkansız valideynlər canlarından artıq sevdikləri övladlarını həyatın sərt sınağı qarşısında - bir tikə çörək ucbatından ağır fiziki işlərə cəlb edir, onları təhsildən, məktəbdən ayırırdılar. Diqqətə, qayğıya ehtiyacı olan uşaqların öz dünyalarından məhrum olaraq ailə qayğısı çəkmək məcburiyyətində qalması dəhşətli mənzərə idi.

1991-1993-cü illərdə ehtiyac içində qovrulan, avara-sərgardan dolaşan, addımbaşı fiziki-mənəvi təpkilərlə üzləşən "küçə uşaqları" görkəmli Azərbaycan yazıçısı Mircəlal Paşayevin "Bir gəncin manifesti" povestinin qəhrəmanı - şaxtalı, boranlı qış günlərində isinməyə, daldalanmağa künc axtaran, nəhayət, bir qarın çörəyə həsrət qalan, "böyüklər" tərəfindən addımbaşı əzilən Baharı xatırladırdı...

Tarixən milli dövlətçiliyini itirmək, dünya xəritəsindən tamamilə silinmək təhlükəsi ilə üzləşən xalqlar taleyüklü məqamda məsuliyyəti çiyinlərinə götürən qətiyyətli liderlərinin sayəsində mövcudluqlarını qoruyub, çətinliklərə sinə gərib, qalib gəliblər. Əgər 1993-cü ilin iyununda respublikada siyasi hakimiyyətə ulu öndər Heydər Əliyev gəlməsəydi, bugünkü sabit və inkişaf edən Azərbaycandan danışmaq yəqin ki, mümkün olmayacaqdı. Həmin vaxt xalqın təkidli tələbi ilə hakimiyyətə qayıdan ümummilli lider dövləti nəinki xilas etdi, onu eyni zamanda davamlı, sabit inkişaf yoluna çıxardı. Cəmiyyətdə iqtisadi və mənəvi yüksəliş mərhələsinin başlaması uşaq problemlərinin həlli istiqamətində təsirli tədbirlərin həyata keçirilməsinə imkan verdi.

Ümummilli lider Heydər Əliyevin ictimaiyyətlə görüşlərində uşaqlara xüsusi diqqət göstərməsi, onlarla söhbətləşməsi, qucağına alıb bağrına basması bu gün də kino lenti tək gözlərim önündə canlanır. Hər ilin 11 dekabrında Uşaqların Beynəlxalq Televiziya Günü münasibətilə Azərbaycan Televiziyasının təşkil etdiyi mərasimlərdə ulu öndərin yaxından iştirakını, uşaqlarla sıx ünsiyyətdə olmasını, onlara böyük məhəbbətlə nəvaziş göstərməsini xatırlayıram. Düşünürəm ki, ulu öndərin uşaqlara qarşı sonsuz məhəbbətinin əsasında Azərbaycan sevgisi dayanırdı.

Bəli, məhz Heydər Əliyevin rəhbərliyi altında ötən əsrin 90-cı illərinin ortalarından etibarən uşaqların sosial-məişət ehtiyaclarının təmini, onların yüksək mənəvi-əxlaqi mühitdə, milli dəyərlər əsasında kamil tərbiyə alaraq layiqli şəxsiyyət kimi formalaşması istiqamətində ardıcıl tədbirlər həyata keçirildi. Uşaq hüquqlarının etibarlı müdafiəsi məqsədilə təkmil qanunvericilik bazası formalaşdırıldı. Respublikamız uşaq hüquqlarının təminatı ilə bağlı bir sıra beynəlxalq sazişlərə, o cümlədən 1994-cü ildə BMT-nin "Uşaq hüquqları haqqında" Konvensiyasına qoşuldu.

Konvensiya dünya birliyinin uşaqlarla bağlı ən ülvi arzu və istəklərinin dəqiq, hərtərəfli ifadəçisi kimi insan hüquqları sahəsindəki beynəlxalq sənədlər sırasında xüsusi yer tutur. Bəşər cəmiyyətinin sağlamlaşmasına, tərəqqisinə münasibət ifadə edən həmin sənəddə göstərilir ki, hər hansı ölkənin gələcəyinə bəslənilən ümidlər onun vətəndaşlarının gənc nəsli ilə bağlıdır. Azərbaycan bu konvensiyaya qoşulmaqla uşaq hüquqlarına ali dəyər kimi yanaşdığını, habelə uşaqların normal sosial-mənəvi mühitdə layiqli insan kimi yetişməsi, zəruri ehtiyaclarının dolğun şəkildə ödənilməsi, azyaşlı körpə və yeniyetmələrin zəngin daxili potensialının, dünyagörüşünün formalaşmasına imkan verən normal iqlimin yaradılması istəyini bir daha nümayiş etdirdi.

Milli Məclisdə "Uşaq hüquqları haqqında", habelə "Valideynlərini itirmiş və valideyn himayəsindən məhrum olmuş uşaqların sosial müdafiəsi haqqında" Azərbaycan Respublikası qanunlarının qəbulu da bu baxımdan xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Həmin dövrdən başlayaraq respublikada bu sahədə həyata keçirilən dövlət siyasətinin əsas istiqamətləri uşaq hüquqlarının etibarlı təmin edilməsindən, onların sağlam mühitdə tərbiyə olunması və yaşayışı üçün normal şəraitin yaradılmasından, valideyn himayəsindən məhrum körpələrin 18 yaşınadək dövlət himayəsinə götürülməsindən və s. ibarətdir.

Azərbaycan son 16 ildə uşaq hüquqlarının etibarlı müdafiəsi sahəsində böyük nailiyyətlərə imza atıb.

Gələcək nəslə qayğı siyasətinin keyfiyyətcə yeni mərhələsi

Ziyalı və vətəndaş olaraq Azərbaycanın gələcəyi ilə bağlı həmişə nikbin fikirdə olmuşam. Çünki, bizim məmləkətdə uşaqlar hər zaman sevilib, əzizlənib. Bizim günlərdə də onlara xüsusi diqqət, qayğıkeş münasibət var. Ailədaxili münasibətlərin ciddi əxlaq kriteriyalarına söykənməsi - böyüklərə hörmət və ehtiram, kiçiklərə sevgi, mərhəmət və diqqət kimi ənənələr ta qədimdən bu günə kimi iç dünyamızda yaşayır.

Sevindirici məqam həm də uşaqlara qayğı sahəsində dövlət siyasətinin ardıcıl və sistemli mahiyyət daşımasıdır. Qısa müddətdə respublikanı iqtisadi cəhətdən daha qüdrətli, əzəmətli dövlətə çevirən, insanların yüksək maddi rifahını təmin edən ölkə başçısı İlham Əliyev uşaqlara da xüsusi qayğı ilə yanaşır. Bunun ən bariz, parlaq ifadəsi möhtərəm Prezidentin 2008-ci il 22 dekabr tarixli sərəncamı ilə 2009-cu ilin Azərbaycanda "Uşaq ili" elan edilməsi oldu. Bu addım ölkədə uşaq hüquqları sahəsində həyata keçirilən siyasətin məqsədyönlü və ardıcıl xarakter daşıdığını nümayiş etdirdi.

Qürur yerimiz olan Azərbaycan hər bir sahədə inkişaf edir, yeniləşir, Qərbə inteqrasiya sahəsində inamlı addımlar atır. Fəqət, hər bir mütərəqqi inkişaf özü ilə bəzən xoşagəlməz problemlər də gətirir. Fərqində olmasaq da, qloballaşan dünyamızda informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının sürətli inkişafı, habelə kütləvi mədəniyyət təzahürlərinin "meydan sulaması" Azərbaycana da mənfi təsirlərini göstərir. Dövlətlər arasında sərhədlər aradan qalxdıqca, mədəniyyətlər arasında fərqlər azalır. Qloballaşmanın, virtual məkanın cəmiyyətə gətirdiyi yeni reallıqlar uşaqların sağlam ruhda, yüksək milli-mənəvi və ümumbəşəri humanist dəyərlər əsasında təlim-tərbiyəsi işinə yeni yanaşma tələb edir. Milli azərbaycanlı obrazının qorunub saxlanılması, gənc nəslin müsbət dəyərlər əsasında tərbiyəsi, milliliklə bəşəriliyin uğurlu sintezinin təmin edilməsi vacib şərtlərdən biridir. Elm adamı kimi həmişə bu qənaətdə olmuşam ki, hansısa millətin soykökündən uzaqlaşıb simasını itirməsi böyük fəlakətdir. Keçmişini unudan millətin gələcəyindən danışmaq olarmı?

Böyük qürur hissi ilə vurğulayıram ki, dövlət başçısı İlham Əliyev rasional siyasətçi kimi çağdaş dünyanın inkişaf xüsusiyyətlərini düzgün dəyərləndirir. Ölkə Prezidenti yaxın gələcəyin vətənpərvər, yüksək zəkalı, intellektual gəncliyi kimi görmək istədiyi uşaqların firavan həyat səviyyəsinin, təlim-tərbiyəsinin, fiziki-mənəvi sağlamlığının yüksək səviyyədə təmini istiqamətində ardıcıl tədbirlər görür. Bu siyasət bütün çalarları ilə körpə, uşaq və yeniyetmələrin xalqın əsrlərin sınağından çıxmış zəngin milli-mənəvi dəyərləri, adət-ənənələri əsasında, vətənpərvər ruhda tərbiyəsinə yönəlib. Eyni zamanda uşaqların biliklərə, yaradıcı düşüncə tərzinə malik olması, informasiya-kommunikasiya texnologiyalarını dərindən mənimsəməsi, idmana və bədən tərbiyəsinə bağlılığı məsələləri də dövlətin daim diqqətindədir. Məktəbəqədər tərbiyə müəssisələrində, sonrakı mərhələdə ümumtəhsil məktəblərində uşaqlara lazımi bilik və vərdişlərin aşılanması, onların cəmiyyət üçün layiqli vətəndaş və şəxsiyyət kimi yetişdirilməsi məqsədilə təsirli tədbirlər görülür.

Ailə və uşaqları cəmiyyətin özəyi, sağlam təməli kimi dəyərləndirən dövlət başçısı İlham Əliyevin 2006-cı il 6 fevral tarixli fərmanı ilə respublikamızda Qadın Problemləri üzrə Dövlət Komitəsinin əsasında Aliə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi yaradılıb. 2 milyon 800 mindən çox uşağın yaşadığı, hər gün orta hesabla 380 körpənin doğulduğu Azərbaycanda belə bir dövlət qurumunun yaradılması obyektiv sosial tələbatdan irəli gəlib.

Cənab İlham Əliyevin 2006-cı il martın 29-da təsdiqlədiyi "Azərbaycan Respublikasında dövlət uşaq müəssisələrindən uşaqların ailələrə verilməsi (de-institusionalizasiya) və alternativ qayğı Dövlət Proqramı" da hazırkı reallıqda az əhəmiyyət daşımır. 2009-cu ilin birinci yarısında isə ölkə üzrə dünyaya gəlmiş 66310 körpədən 6819-nun nikahdankənar münasibətlər nəticəsində doğulması kifayət qədər üzücü faktlardır. Ürək ağrısı ilə bir həqiqəti də deməliyik ki, bəzən nikahdankənar münasibətlər nəticəsində dünyaya gələn uşaqlardan imtina olunur, onlar dövlətin himayəsi altında uşaq müəssisələrində böyüyürlər. Qeyd olunan proqramın əsas məqsədi də məhz uşaq müəssisələrindəki körpələrin ailələrə verilməsini təmin etməkdən, müəyyən çətinlikləri aradan qaldırmaqdan ibarətdir.

Xüsusi yaradıcılıq potensialına və qabiliyyətinə malik bacarıqlı uşaqlar da diqqətdən kənarda qalmır. Cənab İlham Əliyev 2006-cı ilin aprel ayında "Xüsusi istedada malik olan uşaqların (gənclərin) yaradıcılıq potensialının inkişafı üzrə (2006-2010-cu illər) Dövlət Proqramı"nı imzalayıb. Proqram istedadlı uşaq və gənclərin aşkara çıxarılmasının optimal yollarını müəyyənləşdirmək, onlarla işin müasir tələblərə uyğun səmərəli fəaliyyət mexanizmlərini yaratmaq və s. mühüm məqsədlərə xidmət edir.

Yeri gəlmişkən, bir faktı da xatırlatmaq istərdim. Bu il martın 18-də keçirilmiş ümumxalq referendumu ilə Konstitusiyamızın 17-ci maddəsinə edilən əlavələr uşaq hüquqlarına hüquqi təminat mexanizmlərini daha da təkmilləşdirib, dövlətin bu sahədə üzərinə düşən vəzifələri konkretləşdirib. Bu əlavələr valideynləri və ya qəyyumları olmayan, valideyn qayğısından məhrum uşaqlara dövlət himayəsinin göstərilməsini nəzərdə tutmaqla, uşaqları onların həyatına, sağlamlığına və mənəviyyatına təhlükə törədə bilən fəaliyyətə cəlb olunmasını qadağan edir. Hazırda qüvvədə olan Konstitusiyanın 17-ci maddəsinə görə 15 yaşına çatmamış uşaqlar işə götürülə bilməzlər. Konstitusiya dəyişikliyi uşaq hüquqlarının qorunmasının müdafiəsində təkcə dövlətin deyil, ümumən hər bir vətəndaşın məsuliyyətini artırmaqla, onların dövlət üçün layiqli vətəndaş kimi formalaşmasına xidmət edir.

Dövlət başçısı İlham Əliyev bu günlərdə uşaqların sosial müdafiəsi sahəsində daha bir addım ataraq "Uşağın anadan olmasına görə müavinətin məbləğinin artırılması haqqında" sərəncam imzalayıb. Sərəncamla uşağın anadan olmasına görə sosial müavinət 50 faiz artırılaraq 75 manat məbləğində müəyyən edilib. Yekunlaşmaqda olan "Uşaq ili" çərçivəsində atılan bu addım dövlət başçısının körpələrə həssas və qayğıkeş münasibətini təcəssüm etdirir.

"Uşaq ili" uğurlu nəticələrlə yadda qaldı

2009-cu ilin yekunlaşmaq üzrə olması fonunda "Uşaq ili" nə ilə yadda qaldı" sualı da az aktuallıq kəsb etmir. Fikrimcə, ölkə başçısı mütərəqqi təşəbbüsü ilə uşaq problemlərinin dövlət üçün nə dərəcə aktual məsələ olduğunu cəmiyyətin diqqətinə çatdıra bildi. Eyni zamanda cəmiyyətdə uşaq problemlərinə həssas münasibət təmin edildi, mövcud problemlərlə yanaşı, uğurlara nəzər salındı.

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 2009-cu il fevralın 18-də təsdiqlədiyi "2009-cu ilin "Uşaq ili" elan edilməsi ilə bağlı Tədbirlər Planı" əsasında azərbaycanlı uşaqlar haqqında məlumat bankı və internet saytı, habelə xüsusi portal yaradıldı. Beynəlxalq Bakı uşaq rəsm müsabiqəsi, "Şərq-Qərb" beynəlxalq uşaq rəqs festivalı keçirildi, BMT-nin "Uşaq hüquqlarına dair" Konvensiyası ilə bağlı maarifləndirmə işi gücləndirildi. Uşaqların intellektual inkişafına, onların vətənpərvərlik, milli-mənəvi dəyərlərin qorunması və tolerantlıq ruhunda tərbiyəsinə yönəldilmiş müxtəlif tədbirlər təşkil olundu.

"Uşaq ili" çərçivəsində onların sağlamlığı və təhsili ilə bağlı uşaq müəssisələrində kütləvi tibbi müayinələr aparıldı, sağlamlaşdırıcı tədbirlərə, sağlam həyat tərzinin təbliğinə diqqət yetirildi. Uşaqlarda yoluxucu xəstəliklərin immunprofilaktikası işinin təkmilləşdirilməsi tədbirləri gücləndirildi, irsi qan xəstəliklərinə düçar olmuş uşaqlar üçün qanvermə aksiyaları keçirildi. Sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların təhsili ilə bağlı standartların təkmilləşdirilməsi istiqamətində də genişmiqyaslı tədbirlər görüldü.

2009-cu ildə sözügedən proqramın reallaşdırılması yönümündə həyata keçirilən tədbirlərin ən mühümü oktyabrın 22-də Bakıda "Gülüstan" sarayında Azərbaycanda "Uşaq ili"nə və BMT-nin Uşaq Hüquqları haqqında Konvensiyasının 20 illiyinə həsr edilmiş "Azərbaycanda uşaqların müdafiəsi islahatı üzrə milli konfrans" oldu. Heydər Əliyev Fondunun prezidenti, YUNESKO-nun və İSESKO-nun xoşməramlı səfiri, Milli Məclisin deputatı Mehriban xanım Əliyeva tədbirdəki nitqində ölkədə uşaq problemlərindən söz açdı. Humanizm və insanpərvərlik prinsipləri baxımından yardıma ehtiyacı olan körpələrə qayğının vacibliyini xüsusi vurğuladı: "Ailəyə bağlılıq, ailə dəyərləri, uşaqlara qayğı, böyüklərə hörmət Azərbaycan xalqına məxsus olan ən gözəl xüsusiyyətlərdən biridir... Hər bir qadın üçün onun ailəsi, onun uşaqları həyatının ən vacib, ən mühüm hissəsidir. Mən özüm üç uşaq anası olaraq analıq missiyasını həyatımın ən vacib missiyası kimi dəyərləndirirəm. Əlbəttə hər bir valideyn arzulayır ki, onun uşağı sağlam, bilikli, savadlı, xoşbəxt böyüsün və bunun üçün əlindən gələni edir". Azərbaycanın birinci xanımı həmçinin vurğuladı ki, valideyn himayəsindən məhrum olmuş uşaqların taleyi, gələcəyi dövlət orqanlarının fəaliyyəti ilə yanaşı, beynəlxalq qurumların, qeyri-hökumət təşkilatlarının, vətəndaş cəmiyyəti təşkilatlarının, bizim hər birimizin fəallığından asılıdır.

Göründüyü kimi, uşaq hüquqlarının qorunması istiqamətində həyata keçirilən çoxşaxəli siyasətin uğurlu nəticələr verməsində ictimai təsisat kimi fəaliyyət göstərən Heydər Əliyev Fondunun da müstəsna xidmətləri var. Fondun "Yeniləşən Azərbaycana yeni məktəb" layihəsi əsasında son 5 ildə respublikanın müxtəlif bölgələrində 237 müasir tipli orta məktəb inşa olunaraq istifadəyə verilib. "Uşaq evləri və internat məktəblərinin inkişafı rroqramı" və "Məktəbəqədər uşaq tərbiyə müəssisələrinin yenidən qurulması" layihəsi çərçivəsində 40-dək körpələr evi, bağça və internat məktəbi əsaslı təmir olunub. Uşaq evləri və internat yetirmələrinin sosial-rsixoloyi reabilitasiyasına imkan yaradacaq resurs mərkəzinin yaradılması, "Kor və zəif görən uşaqlar üçün informasiya-kommunikasiya texnologiyalarına çıxışın təmin edilməsi", "Təhsilə dəstək" və "İnklüziv təhsil" proqramlarının həyata keçirilməsi də Fondun xidmətləri sırasında xüsusi vurğulanmalıdır.

Heydər Əliyev Fondunun prezidenti Mehriban xanım Əliyeva hər zaman Azərbaycan uşaqlarının mənəvi hamisi, qayğıkeşi kimi çıxış edir. Cəmiyyətimiz dəfələrlə Mehriban xanımın körpələrin fiziki və mənəvi sağlamlığına xidmət edən möhtəşəm layihələrinin şahidi olub. Əlamətdar günlərdə, bayramlarda Azərbaycanın birinci xanımı körpələr evlərinə, uşaq bağçalarına baş çəkir, körpələrə təbriklərini, bayram sovqatını çatdırır, ana kimi onlara sevgisini əsirgəmir. Özünə xas sadəliklə uşaqların arzu və istəklərini öyrənir, onları həyata keçirir.

2008-ci il fevralın 15-də Mehriban xanım Əliyevanın Suraxanı rayonunun Yeni Günəşli qəsəbəsindəki 2 nömrəli uşaq evində körpələrlə keçirdiyi görüşü xatırlayanda təsirlənməyə bilmirəm. Uşaqlar Mehriban xanımın onlara hədiyyə etdiyi kompüterlərə görə razılıqlarını bildirdilər. Valideyn himayəsindən məhrum olmuş balaca Aytacla söhbətləşən Azərbaycanın birinci xanımı onun istəklərini soruşdu. Qızcığaz uşaqlara xas qəribəliklə qırmızı rəngdə ispan milli paltarı istədiyini dedi. Heydər Əliyev Fondunun prezidenti dərhal söz verdi ki, ertəsi gün balaca Aytaca ispan milli paltarı göndərəcək. Belə faktlar minlərlədir...

Cəmiyyət uşaq problemlərinin həllində fəal olmalıdır

Uşaqlıq insan həyatının ən rəngarəng, yaddaqalan, xoşbəxt çağıdır. Məhz bu illərdə insanın gələcək taleyinin, onun fiziki və mənəvi sağlamlığının, vətəndaş mövqeyinin, insani cəhətlərinin əsası qoyulur. Mən bu qənaətdəyəm ki, hər bir şəxsin uşaqlıq dövründən normal şəxsiyyət kimi formalaşmasında ailənin, ailə mühitinin, ailə tərbiyəsinin rolu əvəzsizdir. Lakin bu gün çoxlu sayda uşaq valideynlərinin düşünülməmiş hərəkətlərinin qurbanına çevrilir. Müxtəlif ailə münaqişələri üzündən boşanma hallarının artması uşaqların normal inkişafına, xoşbəxt və uğurlu gələcəyinə tuşlanan silaha çevrilir.

Nə qədər ağrılı məqam olsa da, deməliyik: son illərdə Azərbaycanda atalığı müəyyən olunmayan uşaqların sayı artır. 2009-cu ilin I yarısında respublikada dünyaya göz açmış 3054 körpənin atalığının müəyyən olunmaması təkcə sosial və hüquqi deyil, həm də əxlaqi aşınmaya yol açan ciddi problemdir. Biz hələ bu körpələrin atalarının naməlum qalmasının gələcəkdə onlarda doğuracağı mənəvi-psixoloji sarsıntıları, "natamamlıq kompleksi"ni, üzüntüləri demirik. Yarımçıq ailələrdə böyüyən uşağın layiqli insan və şəxsiyyət kimi yetişdirilməsi, onun sosial-mənəvi ehtiyaclarının dolğun şəkildə ödənilməsi də çətin olur. Belə uşaqlar depressiya, stress keçirir, özlərinə qapanır, digərləri ilə münasibət qurmağa, cəmiyyətə inteqrasiya etməyə meyilli olmurlar.

Təcrübə göstərir ki, uşaqlıqdan normal ailədə böyümüş, düzgün tərbiyə, təhsil almış gənclərin gələcəkdə qurduğu ailələr də möhkəm olur. Deməli, uşaqların erkən yaşlarından milli ruhda tərbiyə alması, yaxşı oxuması, bilikli, intellektli olması, işləmək, çalışmaq, karyera qurmaq vərdişlərinə yiyələnməsi gələcək ailənin monolitliyi baxımından vacib amillərdir.

Mühüm məsələrdən biri də valideynlərin uşaqlar üzərində düzgün nəzarətinin təmin olunmaması, onların enerjisinin faydalı intellektual işə yönəldilməməsidir. Bir çox valideynlər uşaqlarla erkən yaşlarından təlim-tərbiyə işini düzgün qura bilmirlər. Onların milli-mənəvi ruhda yetişməsi, azərbaycanlı dəyərlərini əxz etməsi üçün sanballı mənbələrdən biri də folklorumuz və ədəbiyyatımızdır. Azərbaycanın uşaq folklorunun zəngin janr strukturu onların dünyagörüşünün, mənəviyyatının saf və ülvi təməl üzərində formalaşmasına əsaslı təsir göstərən nümunələrlə zəngindir. Bu folklor nümunələrinin uşaqlar üçün nəzərdə tutulmuş xüsusi portalda yerləşdirilməsi onların təlim-tərbiyəsində mühüm rol oynaya bilər. Xatırladım ki, bu məsələ "2009-cu ilin Uşaq ili" elan edilməsi ilə bağlı Tədbirlər Planı"nda da əksini tapıb.

Müşahidələrimə əsasən deyə bilərəm ki, uşaqlar üçün ciddi təhlükələrdən biri də kompüterə, xüsusən də internetə həddən artıq aludəçilikdir. 7-8 il əvvəl yeniyetmələrin internet klublara getməsindən fəxr duyan valideynlər bu gün bundan haqlı olaraq bərk narahatlıq keçirirlər. Müşahidələr göstərir ki, xüsusən də iri şəhərlərdə yaşayan uşaqlar əyləncə və digər məqsədlərlə internet klublarda həddən çox vaxt keçirir, onların təhsili və dünyagörüşü baxımından məqsədəuyğun olmayan saytlara daxil olur, nəticədə dərs tapşırıqlarını yerinə yetirməyə vaxt tapmırlar. Kompüter qarşısında uzun-uzadı səmərəsiz vaxt keçirmək onların psixikasına, sağlamlığına, tərbiyəsinə mənfi təsir göstərməklə yanaşı, internetdən asılılığa gətirib çıxarır. Məsələnin problemli tərəfi həm də bundadır ki, virtual məkanda saatlarla vaxt keçirən uşaq və yeniyetmə internetdə ana dilində ona faydalı olan informasiya bazasını, məlumatları əldə edə bilmir. Nəticədə başqa dillərdə oxunan məlumatlar uşaqlarda milli psixologiyanın assimilyasiyaya məruz qalmasına gətirib çıxarır.

Hazırda Bakı şəhərində fəaliyyət göstərən internet klubların əksəriyyəti acınacaqlı durumdadır. Onların əksəriyyətinin infrastukturu, iş şəraiti müasir tələblərə cavab vermir. Belə obyektlərin fasiləsiz iş rejimində fəaliyyət göstərməsi bəzən uşaq və yeniyetmələrin gecə saatlarında internet klublara toplaşmasına, zərərli vərdişlərə aludə olmasına gətirib çıxarır. Üstəlik, burada milli-mənəvi dəyərlərimizə zidd internet saytlarına daxil olunmasına heç bir məhdudiyyət qoyulmur. Bütün bunları isə qanunvericilik qaydasında tənzimləməyin, vaxtı çatıb.

Uşaqların şəxsiyyət kimi formalaşması keyfiyyətli təhsildən asılıdır

Uşaqların kamil insan və şəxsiyyət kimi yetişdirilməsi təkcə ailədən deyil, həm də məktəbdən başlayır. Müasir təhsil sisteminin əsas məqsədi məhz layiqli şəxsiyyət yetişdirməkdir. Bu mənada, müəllimlik nəcib, xeyirxah, humanist, insanpərvər olduğu qədər də məsuliyyətli və çətin peşə növüdür. Çünki bu nəcib peşənin daşıyıcısı olan yüksək ziya və mənəviyyat sahibləri öz fəaliyyətləri ilə bütövlükdə cəmiyyətin gələcəyi sayılan uşaqların təlim-tərbiyəsi üçün cavabdehlik daşıyırlar. Cəmiyyət üçün layiqli kadrlar yetişdirmək, gənc mütəxəssislərin kamil şəxsiyyət və vətəndaş kimi formalaşmasına nail olmaq nə qədər çətindirsə, gələcəkdə müəllimlik kimi müqəddəs peşədə çalışacaq, cəmiyyətin taleyində mühüm rol oynayacaq pedaqoji kadrların hazırlanması ikiqat məsuliyyətdir. Yaxşı müəllimlər yetişdirən cəmiyyət yaxşı da övladlar boya-boşa çatdırır.

Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Kolleci də bu mənada üzərinə düşən məsuliyyəti düzgün dəyərləndirir. Xalqa, dövlətə fayda verən, savadı, dünyagörüşü, zəngin əxlaqi keyfiyyəti ilə fərqlənən milli pedaqoji kadrların hazırlanmasında daim yüksək fəallıq nümayiş etdirir. Məzunlarımız ən böyük şəhərlərdən tutmuş, ən kiçik kəndlərədək - respublikanın bütün guşələrinə gedərək müəllimlik vəzifələrini şərəflə, ləyaqətlə, vicdanla yerinə yetirir, bitirdikləri tədris ocağının adını uca tuturlar. Onlar uşaqların milli ruhda yetişməsi, layiqli vətəndaş kimi formalaşması üçün əllərindən gələni əsirgəmirlər.

Ümumiyyətlə, hər bir cəmiyyətin ən kövrək, həssas təbəqəsi olan körpələrə cəmiyyətin hər bir üzvünün xüsusi diqqət və qayğısı, sevgisi lazımdır. İmkan daxilində hamı uşaqlara nəvaziş və qayğı göstərməli, onların cəmiyyət üçün layiqli insan kimi yetişməsində əlindən gələni əsirgəməməlidir. Yekunlaşmaqda olan 2009-cu ili bu baxımdan uşaq hüquqlarının müdafiəsi sahəsində ciddi dönüş ili kimi də dəyərləndirmək olar. Bu möhkəm və uğurlu təməl üzərində uşaqların hərtərəfli inkişafının təmin edilməsi üçün hər cür imkanlarımız var. Sözsüz ki, uşaqların sosial-mənəvi ehtiyaclarının təmini sahəsində həyata keçirilən uğurlu siyasət qarşıdakı illərdə də davam etdiriləcək.

Nurlana ƏLİYEVA,

Azərbaycan Dövlət Pedaqoji

Kollecin direktoru,

filologiya elmləri

doktoru, professor

Azərbaycan.- 2009.- 31 dekabr.- S. 8.