Azərbaycanın diplomatik üstünlüyü münaqişənin ədalətli həllinə zəmin yaradır

Beynəlxalq ekspertlərin fikrincə, Prezident İlham Əliyevin apardığı siyasət Ermənistanı daha böyük təzyiqlər məngənəsinə salıb

Mövcud olduğu regionun lideri statusunu daşıyan, eləcə də postsovet məkanının ən güclü dövlətlərindən biri kimi xarakterizə olunan Azərbaycanın mövqeləri beynəlxalq sferada da günü-gündən güclənməkdədir.

Bunun nəticəsidir ki, beynəlxalq ictimaiyyətdə indi Azərbaycanın mövqeləri ilə daha çox hesablaşırlar. Ölkəmizin maraq dairəsinə daxil olan məsələlərdə mütləq onun istək və mənafeləri nəzərə alınır, yeni regional düzən siyasətinin müəyyənləşməsində Azərbaycan əsas müəlliflərdən biri kimi çıxış edir. Belə vəziyyət Azərbaycanın ən ağrılı problemi kimi dəyərləndirilən Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli istiqamətində də yeni və ölkəmizin maraqlarına cavab verən mərhələnin başlanmasını şərtləndirməkdədir.

Münaqişənin çözümü istiqamətində artıq Ermənistanı diplomatik məğlubiyyətə uğradan Azərbaycan hərbi müstəvidə də hakim mövqedən çıxış edir və işğalçı ölkənin Dağlıq Qarabağdan, zəbt olunmuş ətraf rayonlardan güc yolu ilə çıxarılmasına tam hazırdır.

Yaxın zamanda danışıqların nəticə verməyəcəyi təqdirdə Azərbaycan hərbi gücdən istifadə etmək məcburiyyətində qalacağını ən yüksək səviyyədə bəyan edib. Kəlbəcər ictimaiyyətinin nümayəndələri ilə görüşdə Prezident İlham Əliyev bununla əlaqədar bildirmişdir: "Danışıqlara ümidimiz tükənsə, o zaman bizim başqa yolumuz qalmır. Biz buna da hazır olmalıyıq. Son illər ərzində ordu quruculuğunda görülən işlərin təbii ki, məqsədi vardır. Biz milyardlarla vəsait xərcləyirik, ordumuzu gücləndiririk, yeni silahlar alırıq, texnika alırıq, təmas xəttində öz mövqelərimizi gücləndiririk. Bunu ona görə edirik ki, biz bu variantı heç vaxt istisna etməmişdik və etmirik də. Bizim tam hüququmuz var ki, öz torpaqlarımızı hərbi yolla azad edək. Beynəlxalq hüquq normaları bu hüququmuzu tanıyır".

Prezident İlham Əliyevin bu bəyanatı həm Ermənistanda, həm də dünya politoloqları arasında geniş müzakirə mövzusuna yol açıb. Belə hesab olunur ki, Azərbaycanın işğal edilmiş ərazilərini azad etməsi üçün hərbi əməliyyatlara başlaması Dağlıq Qarabağda və ətraf rayonlarda olan Ermənistan silahlı qüvvələrinin qısa müddət ərzində darmadağın edilməsi ilə nəticələnəcək, bundan əlavə, müharibə onsuz da ağır vəziyyətdə olan Ermənistanı ciddi şəkildə sarsıdacaq. Hadisələrin bu səpkidə inkişafının qarşısının alınması üçün ən yaxşı çıxış yolu kimi Ermənistanın Azərbaycan da daxil olmaqla qonşularına qarşı ərazi iddialarından geri çəkilməsi göstərilir. Rusiyalı politoloq Yevgeni Kriştalyev bununla bağlı bildirir ki, Ermənistanın qonşuları ilə münasibətlərinin tənzimlənməsi üçün rəsmi Yerevandan onlara qarşı irəli sürdüyü ərazi iddialarından geri çəkilmək tələb olunur: "Buraya praktiki olaraq Azərbaycan rayonlarından Ermənistan qoşunlarının çıxarılması da aid olunur. Bunun əvəzində isə Ermənistana regional əməkdaşlıq proqramlarına cəlb olunmaq təklif edilir".

Ekspert belə hesab edir ki, münaqişənin həllində vasitəçilik edən ATƏT-in Minsk qrupunun həmsədr ölkələri də müharibənin başlanmaması üçün problemin mümkün qədər tez çözümündə maraqlı tərəf kimi çıxış edirlər: "Lakin danışıqlar prosesinin ölü nöqtədən tərpənməsi Yerevana təzyiqdən keçir, elə Minsk qrupunun həmsədr ölkələrindən olan ABŞ artıq Ermənistana belə təzyiqlər göstərir".

"Rusiya-Avrasiya" mərkəzinin direktoru, almaniyalı ekspert Aleksandr Rar isə bildirir ki, Avropa İttifaqı və ABŞ Cənubi Qafqazda vəziyyətin sabitləşməsini əsas məqsəd kimi qarşıya qoyublar və bu xüsusda Azərbaycanla daha sıx əməkdaşlığın qurulması üçün fəaliyyətlərini bir qədər də aktivləşdirməyi planlaşdırırlar. Onun sözlərinə görə, bununla əlaqədar olaraq Ermənistan qarşısında ultimatum şəklində Azərbaycanın işğal edilmiş ərazilərini geri qaytarmaq qoyulub: "O da aydın məsələdir ki, Yerevanın özündə də Azərbaycan ərazilərini geri qaytarmağın zəruriliyini yaxşı başa düşürlər".

Ekspert onu da xüsusi vurğulayır ki, işğal edilmiş Azərbaycan ərazilərinin azad edilməsi məqsədilə Qərb regionun bütün ölkələrinin dəstəyini almaq istiqamətində də fəal hərəkətə keçməlidir. Prezident İlham Əliyevin danışıqlar nəticə verməyəcəyi təqdirdə, Azərbaycanın beynəlxalq hüquq normaları əsasında ərazilərini işğalçılardan təmizləmək üçün hərbi yoldan istifadə edəcəyinə dair bəyanatını şərh edən Rusiyanın Siyasi və İqtisadi Kommunikasiya Agentliyinin baş direktoru Dmitri Orlov deyir ki, hadisələr bu istiqamətdə inkişaf edərsə, Ermənistan dərhal zəbt etdiyi torpaqları boşaldacaq. Çünki Ermənistan Azərbaycanın mövcud hərbi potensialı qarşısında tab gətirmək iqtidarında deyil. Digər rusiyalı politoloq Sergey Markedonov da 1990-cı illərin əvvəllərindən fərqli olaraq Azərbaycanın indi müasir standartlar əsasında güclü bir orduya sahib olduğunu vurğulayır.

Ermənistanın özündə isə belə bir fikir hakimdir ki, Prezident İlham Əliyevin lazım gələrsə, hərbi yoldan istifadə ediləcəyi ilə bağlı bəyanatları artıq danışıqlar prosesində rəsmi Yerevanın geriyə doğru addımlar atmasını şərtləndirib. Sabiq Prezident Levon Ter-Petrosyanın liderlik etdiyi Ermənistan Milli Konqresinin bununla bağlı yaydığı sənəddə göstərilir ki, rəsmi Yerevan həmsədr ölkələrin xarici işlər nazirlərinin və ATƏT Xarici İşlər Nazirləri Şurasının bəyanatları ilə Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin ərazi bütövlüyü, güc tətbiq etməmək və öz müqəddəratını təyinetmə prinsipləri əsasında həllinə dair öhdəlik götürüb: "Ermənistan bununla ilk dəfə olaraq münaqişənin Azərbaycanın ərazi bütövlüyü əsasında həllinə rəsmi razılıq verib. Sənədlərə millətlərin öz müqəddəratını təyin etməsi hüququnun da salınması Ermənistanın güzəştini kompensasiya etmir. Ərazi bütövlüyü və öz müqəddəratını təyinetmə hüququnun birgə tətbiqi o deməkdir ki, Dağlıq Qarabağa nə qədər yüksək özünüidarə hüququ verilirsə verilsin, bu hüquq Azərbaycanın ərazi bütövlüyü çərçivəsində reallaşacaq".

Sabiq xarici işlər naziri Vardan Oskanyanın rəhbərlik etdiyi "Siviltas" fondunun eksperti Tatul Akopyan isə vurğulayır ki, Azərbaycan rəhbərliyi hələ 2008-ci ilin noyabrında imzalanmış Mayndorf bəyannaməsində Ermənistanı ciddi diplomatik məğlubiyyətə düçar etmişdi. Həmin vaxt sözügedən sənəddə münaqişənin tənzimlənməsində beynəlxalq hüquq və normalara, eləcə də bu çərçivədə qəbul edilən sənədlərə istinad ediləcəyinə dair fikirlərin öz əksini tapması, Tatul Akopyana görə, Azərbaycan tərəfinin yeni və kifayət qədər ciddi xarakter daşıyan diplomatik uğuru oldu: "Bunun ardınca ATƏT Xarici İşlər Nazirləri Şurasının Afina görüşündə daha bir səhvə yol verildi və Dağlıq Qarabağla bağlı yayılan bəyanatda Ermənistan və Azərbaycan münaqişənin əsas tənzimləyici tərəfləri kimi qəbul olundu. Danışıqlar masası üzərində olan sənəddən Helsinki Yekun Aktının ərazi bütövlüyü, güc tətbiq etməmə və öz müqəddəratını təyin etmə prinsiplərinin ayrılaraq bir daha ATƏT Xarici İşlər Nazirləri Şurası səviyyəsində qanuniləşdirilməsi də Azərbaycanın lehinə işləməkdədir".

Beləliklə, proseslərin inkişaf istiqaməti Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ətrafında cərəyan edən hadisələrin sürətlə Azərbaycanın lehinə dəyişməkdə olduğunu bir daha aydın göstərir. Münaqişənin sülh yolu ilə həllini tezləşdirmək üçün isə bu ayın sonunda regiona növbəti səfərləri olacaq ATƏT-in Minsk qrupu həmsədrlərinin tərəflərə yeni təkliflərini təqdim edəcəyi gözlənilir. Bu təkliflərin nədən ibarət ola biləcəyini isə Azərbaycan xarici işlər nazirinin müavini Araz Əzimov belə şərh edib: "Atılan addımlar aydındır, amma bu addımların ardıcıllığı prinsipi var. Öz yurd-yuvalarından qovulmuş əhali doğma evlərinə qayıtmalı, kommunikasiyalar bərpa olunmalı, torpaqlar işğaldan azad edilməlidir. Əhali öz evlərinə qayıtmayınca, əməkdaşlıq qurula bilməz. Əməkdaşlıq olmasa, sülh ola bilməz. Sülh olmayınca isə heç bir status məsələsi müzakirə oluna bilməz".

Bütün bunlar bir daha Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin Azərbaycanın ərazi bütövlüyü çərçivəsində həlli pespektivinin uzaqda olmadığını və proseslərin ölkəmizin maraqlarına uyğun şəkildə inkişaf etdiyini təsdiqləyir. Çünki artıq beynəlxalq ictimaiyyət də Azərbaycan ərazilərinin işğal altında qalmasının uzanmasını və Ermənistanın müxtəlif bəhanələrlə danışıqlar prosesini uzatmasını istəmir. Elə bu səbəbdən Azərbaycanla yanaşı, dünya dövlətlərinin də işğalçı siyasətinə son qoyması üçün Ermənistana təzyiqləri artmaqdadır. Bu, həm də Azərbaycanın diplomatik uğurlarının ən mühüm göstəricilərindən biridir.

Rasim BAYRAMOV

Azərbaycan.- 2009.- 8 dekabr.- S. 1; 4.