ARDNŞ beynəlxalq səviyyəli quruma çevrilmək üçün əməli addımlar atır

2008-ci ilin yekunlarına görə, Azərbaycanda 45 milyon ton neft hasil olunmuşdur. Bu da onu göstərir ki, "Mərkəzi Azəri" platformasında baş vermış texniki problemlərə baxmayaraq, son illərdə nail olunmuş artım tempi davam etməkdədir. Neft hasilatında bu tərəqqi ilk növbədə "Azəri-Çıraq-Günəşli" layihəsi üzrə fəaliyyətin genişləndirilməsi hesabına əldə edilmişdir. Xüsusən "Günəşli" yatağının dərin hissəsinin istismarına başlanması, "Azəri" yatağındakı platformalarda intensiv qazma və istismar işlərinin aparılması neft-qaz hasilatının artırılmasına imkan yaratmışdır.

ARDNŞ də bu prosesdən geri qalmır. 2008-ci ildə şirkətin neft hasilatı 8,66 milyon ton olmuşdur. Ümumi neft hasilatının 85,6 faizi "Azneft" İB-in, 14,4 faizi isə əməliyyat şirkətləri və müştərək müəssisələrin payına düşür. Bu göstəricilərə nail olmaq üçün ARDNŞ mütəxəssisləri keçən il bir sıra əhəmiyyətli tədbirlər həyata keçirmişlər. 197 min metr qazma işi aparılmış, 178 quyu qazmadan istismara daxil edilmiş, həmin quyulardan 303 min ton neft hasil olunmuşdur. O cümlədən, "Azneft" İB üzrə istismara daxil edilmiş 110 quyudan 226 min ton neft, 100 milyon kubmetr qaz hasil edilmişdir. Fəaliyyətsiz fonddan 275 quyu istismara daxil edilmiş və 127 min ton neft alınmışdır. "Azneft" İB üzrə 129 quyu istismara daxil edilərək 97 min ton neft hasil olunmuşdur. Həyata keçirilmiş 5260 geoloji-texniki tədbir hesabına 572 min ton əlavə neft əldə edilmişdir.

"Günəşli" yatağında layihə üzrə nəzərdə tutulmuş quyuların hamısı qazılıb qurtarmış, 8 və 15 saylı özüllərdə əlavə layihə və tikinti-quraşdırma işləri aparılmaqla yeni quyuların qazılması üçün texniki şərait yaradılmışdır. Böyük kapital xərci hesabına yeni platformalar tikmədən, ümumi gündəlik neft hasilatı 220 ton olan 2 yeni quyu qazılıb istismara daxil edilmişdir. Neft Daşlarında yeni tikilmiş 1887 nömrəli platformada intensiv qazma işləri nəticəsində istismara daxil edilmiş 14 quyudan gündə 300 tondan çox neft hasil olunur.

Son illər təbii qaz bütün dünyada aparıcı enerji mənbələrindən birinə çevrilmişdir. Artıq bir neçə ildir ki, ölkəmiz təbii qazın idxalından imtina edərək daxili ehtiyatlar hesabına ölkənin bu yanacaq növünə olan tələbatını tam ödəyir, Gürcüstan və Türkiyəyə də əhəmiyyətli həcmdə qaz ixrac edir. Biz son dövrdə hətta vaxtilə qaz idxal etdiyimiz Rusiyaya və başqa ölkələrə də təbii qaz təklif edirik. Nəhəng "Şahdəniz" yatağının istismara verilməsi Azərbaycan qazına olan marağı daha da artırmışdır. Eyni zamanda, Prezident İlham Əliyevin göstərişinə uyğun olaraq ARDNŞ-də həyata keçirilən qaz proqramı çərçivəsində böyük işlər görülür. Ölkənin təbii qaza olan tələbatının ödənilməsi məqsədilə yeni quyular qazılır, kəmərlər inşa edilir. Ötən illərdə olduğu kimi, 2008-ci ildə də ölkəmizdə qazın yığılması, nəqli və paylanması sisteminin texniki imkanlarının daha da genişləndirilməsi və etibarlılığının artırılması məqsədilə əlavə qaz kəmərlərinin çəkilməsi və yeraltı qaz anbarlarının yenidən qurulması istiqamətində kompleks tədbirlər həyata keçirilmişdir. Vacib əhəmiyyətli qaz kəmərlərinin tikintisi başa çatdırılmış, Qaradağ yeraltı qaz anbarının yenidən qurulması üçün müvafiq layihələr hazırlanmış, fəaliyyətsiz quyularda təmir və zəruri tikinti-quraşdırma işləri aparılmışdır. Eyni zamanda, ölkə başçısı İlham Əliyevin tapşırığı ilə Naxçıvandakı Böyükdüz strukturunun yeraltı qaz anbarı kimi istifadəsi imkanlarını müəyyənləşdirmək məqsədilə kəşfiyyat quyusunun qazılmasına başlanmışdır.

Ötən il ARDNŞ tərəfindən işlənmədə olan yataqlardan qaz hasilatının artırılması və "Azəri", "Çıraq", "Şahdəniz" yataqlarının işlənməsinin intensivləşdirilməsi hesabına ölkədə 22,6 milyard kubmetr qaz hasil edilmişdir ki, bu da 2007-ci illə müqayisədə 5,7 milyard kubmetr (və ya 33 faiz) çoxdur. Dövlətə beynəlxalq konsorsiumlar üzrə 2008-ci ildə 4,4 milyard, ARDNŞ üzrə isə 6,78 milyard kubmetr qaz təhvil verilmişdir (ARDNŞ üzrə hasilat 7,76 milyard kubmetr olmuşdur). Yola saldığımız ildə Cənubi Qafqaz Boru Kəməri vasitəsilə Türkiyəyə 4400 milyon kubmetr, Gürcüstana isə 260 milyon kubmetr "Şahdəniz" qazı nəql edilmişdir. Bundan əlavə, "Azəriqaz" QSC-nin texniki kommunikasiyaları vasitəsilə ARDNŞ tərəfindən Gürcüstana 420 milyon kubmetr, İrana 30 milyon kubmetr qaz nəql olunmuşdur.

ARDNŞ üzrə neft hasilatının qismən sabitləşdirilməsi, qaz hasilatının isə artırılması üçün mütəmadi olaraq yataqların işlənmə layihələri optimallaşdırılır, quyu fondu üzərində səmərəli geoloji-texniki tədbirlər həyata keçirilir, infrastrukturlar yenidən qurulur, texniki kommunikasiyalar təkmilləşdirilir.

Azərbaycan qazının Avropa İttifaqı ölkələrinə ixrac edilməsi istiqamətində aparılan işlər sürətlənmişdir. Yaxın illərdə Azərbaycan tək neft, qaz və neft məhsulları təchizatçısı deyil, həm də tranzit ölkə kimi öz əhəmiyyətini qat-qat artıracaq. Avropada Azərbaycana Nabukko, Türkiyə - Yunanıstan - İtaliya, Transadriatik boru kəmərləri layihələrinin əsas təchizatçılarından biri kimi böyük ümidlər bəslənilir. 2008-ci ildə Qazaxıstan və Gürcüstan hökumətləri ilə imzalanmış saziş və memorandumlar beynəlxalq miqyasda Azərbaycanın mövqelərini daha da gücləndirmişdir.

Neft və qaz məhsullarının istehsalı da şirkətin daim diqqət mərkəzində olan məsələlərdəndir. ARDNŞ 2008-ci ildə mövcud emal gücündən maksimum istifadə etmişdir. Ötən il emal müəssisələrində 7 milyon 390 min tondan artıq neft, 4 milyard 686 milyon 700 min kubmetr qaz emal edilmişdir. Emal dərinliyi 75 faiz olmuşdur ki, bu da Azərbaycan neft emalı tarixində rekord göstəricidir. İstehsal olunan təxminən 6 milyon 664 min ton neft məhsulunun 55,2 faizi xarici ölkələrə ixrac edilmiş, 44,8 faizi isə daxili bazarın ehtiyacına sərf olunmuşdur.

Dövlət Neft Şirkətini beynəlxalq səviyyəli, modern, çevik bir quruma çevirmək haqda Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin tapşırığı uğurla həyata keçirilməkdədir. Ötən il bu istiqamətdə böyük işlər görülüb. Şirkət xarici ölkələrdə reallaşdırdığı layihələrə təşkilati kömək göstərmək məqsədilə 2008-ci ildə daha bir neçə ölkədə - İsveçrə, Avstriya, Qazaxıstan, İran və Ukraynada öz nümayəndəliklərini təsis etmişdir. Həmçinin İsveçrədə ilk treydinq şirkətini yaratmışdır ki, bu da ARDNŞ-in müasir tarixində əlamətdar hadisədir.

Şirkətin beynəlxalq layihələri sırasında qonşu Gürcüstan və Türkiyədə həyata keçirdiyi işlər böyük önəm kəsb edir. ARDNŞ-in törəmə müəssisəsi olan "SOCAR Energy Georgia" MMC 2006-cı ilin avqust ayından fəaliyyətə başlamışdır. Müəssisə tərəfindən neft məhsullarının ümumi idxalı 2008-ci ildə 362 min ton təşkil etmişdir. Bunun 357 min tona yaxını Azərbaycan mənşəli məhsullar olmuşdur. Bu müəssisə Gürcüstanın dövlət büdcəsinə 159 milyon lari vergi ödəmiş və Gürcüstan büdcəsinin ən iri tədiyyəçisi olduğunu 2008-ci ildə də bir daha təsdiq etmişdir.

Ötən il ARDNŞ-in Gürcüstanda başqa bir törəmə müəssisəsi - "SOCAR Georgia Gaz" şirkəti də fəaliyyətə başlamışdır. Keçən ilin may ayından etibarən həmin şirkət Azərbaycandan 110 milyon kubmetr təbii qaz idxal edərək bunun Gürcüstan bazarında satışını təşkil etmişdir. "SOCAR Georgia Gaz" ötən ilin sonlarında Gürcüstanın təbii qaz distribüter şəbəkəsinin özəlləşdirilməsi ilə bağlı keçirilən tenderin qalibi olmuşdur. Bu isə o deməkdir ki, şirkət yaxın vaxtlarda Gürcüstanın 30 böyük regionunun qazlaşdırılmasını həyata keçirməyə başlayacaq.

ARDNŞ 2008-ci ildə Gürcüstanda Kulevi Qara dəniz Terminalını təntənəli şəkildə istismara vermiş, terminalda böyük yenidənqurma və modernləşdirmə işləri aparmışdır. Xam neftin və neft məhsullarının saxlanması və gəmilərə yüklənməsi üçün nəzərdə tutulmuş bu terminala 340 milyon ABŞ dolları həcmində sərmayə qoymuşdur. 2009-cu ildə terminala daxil olan neftin və neft məhsullarının həcminin 8-10 milyon tona çatdırılması nəzərdə tutulmuşdur. Burada böyük həcmli tankerləri açıq dənizdə qəbul etməyə imkan yaradan yeni liman layihəsi üzərində də işlər həyata keçirilir. Gürcüstanda bir sıra başqa layihələr də qrafikə uyğun şəkildə icra olunur.

Türkiyədəki layihələrin icrası da uğurla davam etdirilir. Ötən il şirkət "SOCAR-Turcas-İnjaz" alyansı tərkibində Türkiyənin ən iri neft-kimya müəssisəsi olan "Petkim" şirkətinin nəzarət-səhm paketinə sahib olmuş və şirkəti öz idarəçiliyinə götürmüşdür. Qeyd etmək lazımdır ki, "Petkim"in məhsulları Türkiyə bazarının təqribən 25-27 faizini təmin edir. Həyata keçiriləcək tədbirlər nəticəsində bu göstəricinin 40 faizə çatdırılması nəzərdə tutulub. "Shell Global Solitions" və dünyanın digər tanınmış konsaltinq şirkətləri ilə birlikdə "Petkim"də istehsalın optimallaşdırılması və onun tezliklə regiondakı aparıcı neft-kimya sektoruna transformasiya edilməsi üçün müvafiq işlər aparılır. Həmçinin "Petkim"in marketinq kompleksinin inkişafı və müəssisənin fasiləsiz olaraq zəruri miqdarda xammalla təchizatı məsələləri də diqqət mərkəzindədir. "Petkim"in nəzdində yeni neft emalı zavodunun layihələndirilməsi və inşa olunması üçün "SOCAR and Turcas Refinery A.S." adlı yeni törəmə müəssisə təsis edilmişdir. Bu layihə çərçivəsində artıq yeni emal zavodunun texniki-iqtisadi əsaslandırılmasının hazırlanması üçün müsabiqə elan olunmuşdur.

Prezident İlham Əliyev tərəfindən təsdiq edilmiş dövlət proqramında yeni yataqların kəşfiyyatının başa çatdırılması və istismarı nəzərdə tutulur. Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorunda kəşf edilmiş, lakin hələ işlənməyə daxil edilməmiş yataqlar mövcuddur. ARDNŞ-nin əldə etdiyi nailiyyətlər imkan verir ki, şirkət öz resurslarından istifadə etməklə yeni strukturları müstəqil işləsin. Hazırda şirkət dənizdə "Günəşli" yatağının dayazsulu hissəsində, "Neft Daşları", "Hövsan", "Qum adası", "Pirallahı" yataqlarında, quruda isə "Balaxanı", "Bibiheybət" və "Buzovna" yataqlarında müstəqil işləyir. Bundan əlavə, uzun fasilədən sonra ARDNŞ daxili vəsaitləri hesabına "Ümid", "Babək", "Əşrəfi", "Qarabağ" kimi yataq və strukturlarda kəşfiyyat işləri aparmağı planlaşdırır. Bu baxımdan ARDNŞ-nin öz texniki-iqtisadi imkanları hesabına "Ümid" yatağı üzrə həyata keçirdiyi layihə ən mühüm və perspektivli işlərdən biridir. 2008-ci ilin son günlərində platforma blokları dənizdə nəzərdə tutulmuş yerinə çatdırılıb və quraşdırılma işlərinə başlanılıb.

ARDNŞ 2008-ci ildə dövlət büdcəsi qarşısındakı bütün öhdəliklərini tam həcmdə ödəmişdir. Bu, hazırda dünyada müşahidə olunan dərin iqtisadi böhran şəraitində ciddi nailiyyət hesab olunmalıdır. Şirkətdə mütəxəssislərdən ibarət antiböhran işçi qrupu yaradılmış və bu qrupa böhran şəraitində ARDNŞ-in fəaliyyəti ilə bağlı xüsusi proqram hazırlanması tapşırılmışdır. Artıq şirkətin strukturuna daxil olan müəssisələrdə alqı-satqı əməliyyatlarının məhdudlaşdırılması, material və avadanlıqların istifadəsində qənaət rejimi tətbiq edilməsi, sosial xərclərin azaldılması ilə bağlı göstərişlər verilmişdir. Dövlət Neft Şirkətinin maliyyə dayanıqlığının qorunmasını təmin etmək məqsədi ilə şirkətin nizamnamə kapitalı mülkiyyətçi olan dövlətin vəsaiti hesabına 600 milyon manat artırılmışdır. Bir sıra dövlət orqanlarının, iri sənaye müəssisələrinin neft şirkətinə xeyli borcu yığılıb qalmışdır. Hazırkı şəraitdə həmin borcların ödənilməsinə nail olmaq şirkətin qarşısındakı başlıca vəzifələrdəndir.

Şirkətdə belə hesab edirlər ki, antiböhran tədbirləri çərçivəsində elmi-təqdiqat işləri sürətləndirilməli, nanotexnologiyalar sahəsində işlər daha da gücləndirilməlidir. Bundan əlavə, investisiya fəaliyyəti təkmilləşdirilməli, beynəlxalq layihələrdə yalnız ödəmə qabiliyyəti yüksək olan tərəfdaşlarla əməkdaşlığa nail olunmalıdır. Eyni zamanda, xarici ölkələrdə keçirilən tenderlərdə ARDNŞ strukturlarının iştirakı təmin edilməlidir. Bu və digər məsələlərin həlli ARDNŞ-ə dünyada baş verən iqtisadi böhranın fəsadlarından az itki ilə çıxmaga zəmin yaradacaq.

2009-cu il üçün nəzərdə tutulmuş proqrama əsasən, ARDNŞ üzrə 8 milyon 550 min ton neft, 8,0 milyard kubmetr qaz hasilatı proqnozlaşdırılır. Bunun üçün 200 min metr həcmində istismar qazması aparmaqla 83 yeni quyunun istismara daxil edilməsi və həmin quyulardan 133 min ton neft, 3,4 milyard kubmetr qaz hasil edilməsi planlaşdırılır. Həmçinin 13 min metrlik kəşfiyyat qazması aparılacaq, 6 quyunun qazılmasına başlanacaq və 2 quyuda qazma başa çatdırılacaq. Eyni zamanda, həyata keçirilməsi nəzərdə tutulan 630 geoloji tədbir nəticəsində 263 min ton əlavə neft hasil ediləcək. Quyularda 1260 əsaslı, 34 min cari təmir işi aparılması nəticəsində 108 quyunun fəaliyyətsiz fonddan istismara qaytarılması planlaşdırılır.

"Günəşli" yatağında qazlift kompressor stansiyası inşa olunmalı, oradakı 6, 8, 10, 15, 19 saylı özüllərdə əlavə quyuların qazılması üçün yenidənqurma işləri aparılmalı, bu və başqa özüllərdə avtomatlaşdırılmış yanğınsöndürmə sistemi yaradılmalıdır. "Neft Daşları", "Günəşli", "Bahar", "Qum dəniz", "Bibiheybət", "Balaxanı", "Qalmaz" yataqlarında neft və qaz yığım-nəql sistemləri təkmilləşdirilməli, faktiki olaraq yenidən qurulmalıdır.

2009-cu ildə əfsanəvi Neft Daşlarının yaranmasının 60 illik yubileyi qeyd ediləcək. Neft Daşlarının tarixi dəyəri, iqtisadi əhəmiyyəti nəzərə alınaraq 2008-ci ildən etibarən dəmir dirəklər üzərində qurulmuş bu məşhur şəhərciyin sosial infrastrukturunun müasirləşdirilməsi işlərinə başlanmışdır.

2009-cu ildə Neft Daşlarının yenidənqurma prosesləri başa çatdırılmalıdır. "Neft Daşları"nda 2521 saylı yeni özülün inşa edilməsi, habelə 4 saylı kompressor stansiyasında təkmilləşdirmə işlərinin aparılması nəzərdə tutulur.

Əlavə quyuların qazılması məqsədilə "Qum-dəniz" yatağında 6, "Darvin bankası" yatağında 4, "Bulla-dəniz" və "8 Mart" yataqlarının hərəsində 1 özül və meydançada genişlənmə işləri aparılacaq. "Ümid" yatağında qazılacaq ilk kəşfiyyat quyularına böyük ümidlər bəslənir.

Rüstəm Kamal

Azərbaycan.-2009.-4 fevral.-S.6.