İtmiş güzgü

O, həyəcanla yolun bir tərəfindən digərinə keçməyə çalışır, lakin maşınlar mane olurdu. Az qalırdı ki, ürəyi yerindən çıxsın. Kənardan keçənlər ona qəribə tərzdə baxırdılar. O isə hey - ana, ana, - deyərək sağa-sola qaçırdı.

Kimsə qoluna toxundu:

- Bacım, ölmək istəyirsən? Görmürsən maşınlar necə keçir, - deyə tutub saxlamaq istədi. O isə gözlərindən yaş axa-axa:

-Anamı görürsən, qardaşımla yanaşı dayananı deyirəm, - əlləri ilə əks tərəfdə dayanan oğlanı göstərərək irəliyə doğru yüyürdü. Yolu keçib dayanacaqda sağ əlini cibinə qoyaraq digər əli ilə kətə yeyən, cındırı çıxmış paltarda dayanan oğlana yaxınlaşdı. Saçları sifətinə tökülən, üzü çoxdan su görməyən bu gənc qadının ona yaxınlaşmağından qorxaraq geriyə çəkildi və əlindəki kətə yerə düşdü. Əlini cibindən çıxaranda şikəstliyi bəlli oldu. Qadın şikəst əlindən tutub barmaqlarına baxdı. Üç barmağının bitişik olduğunu görəndə: "Aman, qardaşım", - deyərək bayıldı. Ətrafa yığışanlar qadını yerdən qaldırdılar. Bir kişi baş vermiş hadisədən qorxaraq qaçmaq istəyən gəncin qolundan yapışıb, - sən bu qadına neynədin ə, - deyə qışqırdı. Gənc oğlan yuxusuz gözlərini asta-asta tərpədərək, - vallah, heç nə, - hövlnak dilləndi. - Sən Allah, burax gedim, əmi. Mən heç nə oğurlamamışam.

Başqa bir qadın isə:

- Onu buraxma, qardaş! - dedi. - Bu küçə bomjlarından nə desən gözləmək olar.

Onları dövrəyə alanlar kənarda dayanan polisi də çağırdılar. Bir əli cibində olan gəncin isə dodaqları qorxudan səyriyirdi...

E Yadigara deyəndə ki, sənin təyinatını Xocalıya veriblər, çox sevindi. Əslən Malıbəylidən olan həmin gənc buna görə dekanlığa öz minnətdarlığını da bildirdi. Cəmi 15 kilometr məsafədə yerləşən Xocalıda yaxın qohumları yaşayırdı. Rəhmətlik atası da həmişə, - sənə Varisin qızını alacağam, - deyərdi. Varis Yadigargilin yaxın qohumuydu, evləri qəsəbənin yuxarı başında yerləşirdi. Atasının ölümündən sonra gediş-gəlişləri azalsa da, heç özü də bilmədən Əzizəyə vurulmuşdu. Hələ ikinci kursda oxuyanda anası ilə onlara qonaq getmişdi. Qızın biş-düşünü görən anası geri qayıdanda qəflətən oğluna belə bir sual vermişdi:

- Əzizə mənim çox xoşuma gəldi. Sənin necə, ay bala?

- Nə deyim, ana, pis qıza oxşamır.

-Yadındadı, atan həmişə deyərdi ki, sənə Varisin qızını alacam.

...Hə. - Anası diqqətlə oğluna baxdı. Bir anlıq ona elə gəldi ki, Əzizənin gözlərinə baxır. Bunu bilirmiş kimi Yadigar gülümsədi...

- Canım, mənim anam, - dedi. - Atamın özü mənim üçün müqəddəs olduğunaE

Sözünün ardını gətirə bilmədi. Qəhər onu boğdu. Ana oğlunu qucaqlayıb göz yaşı içində, - mənim yadigar balam, - dedi...

Xocalı məktəbində dərs deyən Yadigar hər gün Malıbəylidən gələr, dərsin sonunda çıxıb öz kəndlərinə gedərdi. Bir günü məktəb direktoru onu yanına çağırıb bildirdi ki, sənə torpaq sahəsi ayırmışıq ki, özünə ev tikəsən. Həmin gün sevincinin həddi-hüdudu yox idi. Xəbəri evdə anasına, Əzizəyə bildirəndə sevincinə şərik oldular. Rayon rəhbərliyinin köməyi, camaatın yardımı sayəsində az bir müddətdən sonra öz evinə yığışdı. Anası:

- Mən burada tək qalan döyüləm, - deyərək oğlunun yanına köçdü. Bir neçə il ərzində Yadigar rayonun ən hörmətli adamlarından oldu. O, ictimai işlərdə yaxından iştirak edir, rayonda keçirilən tədbirlərin təşkilatçısı kimi əlindən gələni əsirgəmirdi. Elə buna görə onu rayon sovetinə nümayəndə də seçmişdilər...

Lakin xoşbəxt günlər çox sürmədi. Dağlıq Qarabağ hadisələri başlayandan onun gecə-gündüzü yox idi. Arabir atılan güllələr elə bil Yadigarın ürəyinə dəyirdi. Anası ermənilərin xain olduqları haqqında çox danışmışdı.

Bir dəfə Bakıda keçirilən müəllimlərin konfransında çıxış üçün söz alıb, ermənilərin bədxah niyyətləri barədə xeyli danışdı. Çıxışından sonra çoxu ondan üz döndərdi. Geriyə qayıdan kimi məktəbdə yığıncaq keçirərək qərara aldılar ki, özünümüdafiə dəstələri düzəltsinlər. Bütün bunlara rəhbərlik Yadigara tapşırıldı. Artıq onun nə gecəsi vardı, nə də gündüzü. Hamıya zarafatca deyirdi:

- Vallah, evdə iki yaşlı oğlum üzümə baxaraq anasından - "bu kimdi?" - deyə soruşur.

Kəndin ətrafında dörd yerdə postlar qurulmuşdu...

1992-ci ilin fevral ayı girəndən yağan qar ərimək bilmirdi. Havaların şaxtalı keçməsi Xocalının kənarla əlaqəsini demək olar ki, tamam kəsmişdi. Ətraf kəndlərdən gələn xəbərlər ürəkaçan deyildi...

Səhərə yaxın güllə səsinə ayıldılar. Pəncərədən baxan Əzizə kəndin yuxarı başında alovlanan evi vahimə ilə süzərək Yadigara tərəf çevrildi. Əri küncdəki sandıqdan çıxartdığı tüfəngə patron qoyurdu. "Nə edirsən sən?" - deyə Əzizə yavaşca pıçıldadı.

Yadigar əsəbi-əsəbi dilləndi:

- Tez uşaqları da götürüb kəndin aşağı başına tərəf get. - Bir qədər sonra yenə həyəcanla:

- Əzizə, uşaqları qoru, - dedi.

Yeddi yaşı yenicə tamam olan Lalə - "ata, bəs sən getmirsən?" - deyə soruşdu.

Uşağın üzünə diqqətlə baxdı. Balaca qızcığaza elə gəldi ki, atasını bir daha görməyəcək. Yadigar hələ də yatmaqda davam edən iki yaşlı Tahirə yaxınlaşdı. Əyilib uşağın alnından öpdü. Əzizə yır-yığışında idi. Elə bil ətrafda atılan güllələri eşitmirdi. Patrondaşını çiyninə atan Yadigar pəncərəyə yaxınlaşdı. Ətraf od-alovun içində yanırdı. Geriyə - Tahirin beşiyinin yanına qayıtdı. Uşağı yerindən götürüb Əzizəyə yaxınlaşdı, - "bunu kürəyinə bağla", - dedi. Elə bil Əzizə yuxudan ayıldı. Tələsik qalın şala bürünmüş oğlunu Lalənin köməyilə kürəyinə bağladı.

- Qızım, qalın geyinmisənmi? - deyə soruşdu.

Qorxudan dili-dodağı titrəyən Lalə başı ilə cavab verdi.

Yadigar əlində tüfəng evin arxasında dayanmışdı. Əzizə qucağındakı Tahirlə aşağı düşürdü. Lalə anasının ardınca gəlirdi. Onları görən Yadigar:

- Tez kəndaşağı düşün, - dedi.

Əzizənin ona baxdığını görəndə:

- Uşaqları da götürüb dağı keçin, - dedi. - Qarşıda meşəlik var, oradan bizimkilərə çatın. - Əzizəyə:

- "Uşaqlar amanatı", - deyə pıçıldadı...

İki gün sonra Lalə hospitalda gözlərini açanda yanında nə anasını gördü, nə də qardaşı TahiriE

Artıq o günlərdən neçə illər keçmişdi. Lalə xalasıgilin himayəsində yaşayırdı. Keçirdiyi qanlı-qadalı illər arxada qalsa da, qardaşını unutmur, daim soraqlayıb axtarırdı. Yaxşı rəsmlər çəkirdi Lalə. Onun bir neçə sərgisi də keçirilmişdi. Qardaşının şəklini həmişə belə çəkərdi: anasının qucağında, sol əlinin baş barmağı da daxil olmaqla bitişik, o biri əlində balaca ayı balası. O, demək olar ki, bütün qaçqın şəhərciklərini dolaşmışdı. Lakin qardaşı barədə heç bir məlumat almamışdı. Bir günE

...Səhər qonşu qızı Tahirənin səsinə ayıldı. Xalası ona sakit olmağı məsləhət görsə də, qız daha möhkəm, - bu qədər yatmaq olar, dursun, bazara gedəcəyik, - deyə pilləkənin kənarını tıqqıldatdı.

- Onda özün get, onu durğuz, - xalası dedi. Pilləkənlə yuxarı qalxmaq istəyəndə Lalənin əsnəyə-əsnəyə aşağı düşdüyünü gördü.

- Yenə yuxularında kimin şəklini çəkirdin? - deyə Tahirə dilləndi.

- Hər kiminki olsa da, bircə səninki deyildi, - zarafata zarafatla cavab verdi.

Evdən çıxan qızlar bazarda xeyli gəzib dolaşdılar. Aldıqları ağır olduğuna görə onu zorla aparırdılar. Bazarın qapısına çatanda nimdaş geyimli bir oğlan onlara yaxınlaşdı, əli ilə Lalənin əlinə toxunub sakitcə dedi:

- Bacı, verin sizə kömək edim.

Tahirə onu kənara itələdi və hirslə:

- Çəkil get işinin dalınca, - dedi.

Lalə isə:

- Heç nə olmaz, götür, - dedi. Bir qədər getmişdilər ki, Tahirə oğlandan soruşdu:

- Sən burada günə nə qədər qazanırsan?

- Nə bilim, ay bacı, olur da, beş-on manat.

- Axırıncı dəfə daşıdığıva görə sənə nə qədər veriblər?

- Əşi, bir kişi idi, deyərdin milyonu var, verdiyi pulu desəm gülərsiz.

- Nə qədər idi ki?

- Heç nə. Yanında bir yekəpər vardı, ona dedi ki, məni yola salsın. O da məni hədələdi:

- Burdan itilməsən, səni mal kimi çırpacam. - Mən də qaçdım.

Tahirə başını bulayıb soruşdu:

- Səncə, biz sənə nə qədər pul verəcəyik?

- Siz heç verməsəniz də olar. Birinci dəfədir ki, məniynən belə danışan adam görürəm.

Tahirə əli ilə Laləni göstərib dedi:

- Sən heç bilirsən kimin çantasını daşıyırsan? Məşhur bir rəssamın.

Oğlan qıza sarı çevrilib baxdı. Heç nə demədi. Tahirə əl çəkmirdi, hey oğlanla söhbət edirdi.

- Hə, niyə susdun? Yəqin hələ rəssam görməmisənE

- Niyə, ay bacı, biznən mehmanxananın zirzəmisində bir oğlan qalır, o da qəşəng şəkillər çəkir.

Nəsə yadına düşdü. Çantaları yerə qoyub əlini qoynuna saldı. Oradan bir neçə dəfə qatlanmış kağız parçası çıxardı. Onu Tahirəyə uzadıb dedi:

- Al bax, o çəkib.

Tahirə şəklə elə diqqətlə baxırdı ki, deyərdin ən məşhur bir rəssamın əl işinə tamaşa edirdi. Kağız parçasını Laləyə uzatdı, - al gör nə gözəl çəkib, - dedi.

Lalə şəklə baxanda çaşdı. Onların qarşısında dayanan oğlanın şəkli idi. Heyrətlə dilləndi:

- Elə bil fotoaparatla çəkiblər bunu.

Oğlan şəkli cibinə qoydu və birdən nəsə yadına düşdü:

- Böyüyümüz ondan pul almır. Bu yaxında bir kişi gəldi ki, filan şəkilləri çək, sənə pul verim.

- O kişi kim idi ki?

- Kim olacaq , deyirlər ki, böyük bir rəssamdır. - Oğlan sözünə ara verdi. Daşıdığı sumkaları əlində dəyişdi. Elə bil nəsə yadına düşdü.

- Onu da deyim ki, həmin oğlan daha yaxşısın çəkə bilər, amma onun sol əlinin üç barmağı bir-birinə bitişikdi.

Lalənin başı gicəlləndi. Bir anlıq yerindəcə dondu. Oğlan isə danışmağında davam edirdi:

- Əvvəlcə internatda yaşayıb. Orada bir müəllimi var imiş, əclafın biriymiş. Uşaqları oğurluq etməyə göndərirmiş. O da bir gün oğurluq adıynan çıxıb, daha ora dönməyib.

Lalənin gözləri qaraldı. Elə bil kimsə ona, "Bu, sənin qardaşındı" - deyirdi. Həyəcanla oğlandan soruşdu:

- Onun neçə yaşı var?

- Nə bilim, ay bacı, olar da 14.

Tahirə Lalədə baş verən dəyişikliyi görüb söhbəti dəyişmək istədi:

- Gün əzində qazandığınızdan kiməsə nəsə verirsiz?

Oğlan özündən razı halda dilləndi:

- İndi hamının böyüyü var, bacı. Bax, buranın, qaldığımız zirzəminin haqqını verməsək, bizə rahatlıq verərlər?

Lalə yerindəcə dayandı. İçindən gələn kədər onu boğurdu. Özünü toparlayıb oğlandan soruşdu:

- Heç o oğlan uşaqlığından bir şey danışır? Yəni ata-anası barədə...

Oğlan razı halda dilləndi:

-Yoxsa sən də onun şəkillərini almaq fikrinə düşdün?

Yavaşca gülümsədi. Bütün həyatı boyu ilk dəfə onunla adam kimi danışdıqlarına görə az qalırdı bildiklərinin hamısını danışsın.

- Özünün haralı olduğunu bilmir, amma sənədində Xocalıdan olmağı barədə "peçat" var.

Lalə özünə gələndə başının üstə xeyli adam yığışdığını gördü. Gözləri çantalarını daşıyan oğlanı axtardı, tapa bilmədi. Tahirənin rəngi ağappaq idi. Lalənin özünə gəldiyini görəndə sevindi. "Azzz, sənə nə oldu birdən-birə?" - dedi. O, ətrafı süzərək həyəcanla dilləndi:

- Hanı bayaqkı oğlan?

-Nə bilim, sən özündən gedəndə o çıxıb getdi, - dedi. Sonra əlavə elədi:

- Pulunu verdim getdi...

Lalə küçədə rastlaşdıqları oğlanı çox axtardı. Bəzən elə olurdu ki, saatlarla bazarları dolaşırdı. Lakin həmin oğlana rast gəlmədi. Bir gün yuxuda anasını gördü. Anası əlində bir güzgü tutmuşdu. O nə güzgüdü, - deyəndə, anası:

- Sənə demişdim ki, səni köçürdəndə onu sənə verəcəm, bax bu həmən güzgüdü.

Anası güzgünü onun sifətinə yaxınlaşdırır. Bu vaxt güzgüdə on dörd-on beş yaşlarında bir oğlan görünür.

- Bu kimdi? - deyə anasından soruşur. O, qəmli tərzdə dillənir: " Bu sənin qardaşındır". Onun qışqırığına qonşu otaqdakılar da gəlirlər. Birtəhər sakitləşdirirlər. Tahirə ondan nə olduğunu soruşanda, - anam mənə qardaşımın şəklini göstərdi, - dedi.

Həmin gün diş həkimindən çıxanda, qəflətən yolun digər tərəfində anasının güzgüdə ona göstərdiyi oğlanı gördüE

Özünə gələn kimi az qala bağrı çatlayacaqdı. Oğlana yaxınlaşdı. Polis mane olmaq istədi:

- Bacı, bir qədər sakitləşin. Deyin görək bu sizin nəyinizi oğurlayıb, - dedi. Lalə oğlanın sol əlini əllərinə alıb diqqətlə baxdı. On iki il əvvəl Xocalıdan qaçanda qardaşının əlləri donmasın deyə qarla ovuşdurduğunu xatırladı. Bu, həmin əllər idi. O əlləri dodaqlarına yaxınlaşdıraraq pıçıltı ilə dilləndi:

- Bacın boyuna qurban qardaş!..

Kənarda dayananlar heyrətlə baxırdılar. Oğlan nə edəcəyini bilmirdi. Qardaşının əlinin içinə baxan Laləyə elə gəldi ki, anası onun ovcundan gülümsəyərək ona baxır.

Akif Əliyev

Azərbaycan.-2009.-26 fevral.-S.10.