Azərbaycanın iqtisadi inkişafı dünya üçün uğurlu modelə çevrilir

Dünyanın iqtisadi gündəminin əsas mövzusu hələ də qlobal maliyyə böhranı olaraq qalmaqdadır. Elə bu səbəbdən aparıcı maliyyə institutları, araşdırma mərkəzləri iqtisadi sahədə əsas diqqəti böhranın doğurduğu fəsadlar, onun davametmə müddəti, dünya iqtisadiyyatına təsir səviyyəsi və bu qəbildən olan digər məqamlara yönəltməkdədirlər. Proqnozlara görə, qlobal iqtisadi böhran ən yaxşı halda gələn ilin ortalarında sona çatacaq. Həmin müddətə qədər isə böhranın dağıdıcı fəsadları qlobal iqtisadiyyatda öz təsirlərini büruzə verməkdə davam edəcək.

Dünya Bankının Azərbaycan iqtisadiyyatı ilə bağlı proqnozları müsbətdir

Qlobal iqtisadi böhran fonunda beynəlxalq maliyyə institutlarının, tədqiqat mərkəzlərinin araşdırma predmetlərindən biri də böhranın ayrı-ayrı ölkələrə, regionlara hansı səviyyədə təsir göstərməsidir. Bu vaxta qədər aparılan araşdırmalar və nüfuzlu maliyyə qurumları tərəfindən yayılan hesabatlar göstərir ki, dünyanın bir çox dövlətlərindən fərqli olaraq, Azərbaycan böhranın təsirlərindən ən effektiv şəkildə qorunan dövlətlər sırasında yer alır. MDB məkanında isə Azərbaycan demək olar ki, böhrandan ən az zərər görən dövlət kimi qəbul olunmaqdadır. Elə bunun nəticəsidir ki, MDB-nin bir sıra ölkələrində iqtisadiyyat özünün dağılma həddinə yaxınlaşdığı halda Azərbaycanda əvvəlki kimi iqtisadi inkişaf dinamizmi qorunub saxlanmaqdadır. Ekspertlər qeyd edirlər ki, Azərbaycanın enerji ehtiyatlarının satışından əldə etdiyi gəlirlərdən səmərəli istifadəsi, həyata keçirilən uğurlu iqtisadi siyasət və digər bu kimi amillər ölkə iqtisadiyyatının dayanıqlığını və davamlı inkişafını bundan sonra da təmin edəcək.
Azərbaycan iqtisadiyyatının davamlılığı ilə bağlı Prezident İlham Əliyev bildirir: "Bu ilin, bütün dünya üçün böhranlı ilin ilk rübündə iqtisadi inkişaf 4,3 faiz, qeyri-neft sektorunun artımı isə 13,7 faiz təşkil etmişdir. Biz buna məhz neft siyasətinin uğurlu icrası nəticəsində, neftdən əldə edilmiş gəlirlərin səmərəli şəkildə digər sektorlara investisiya kimi qoyuluşu nəticəsində nail ola bilmişik. Bu gün Azərbaycan iqtisadiyyatı dayanıqlı iqtisadiyyatdır və əminəm ki, bütün son illər ərzində əldə edilmiş iqtisadi uğurlar növbəti illərdə davam etdiriləcəkdir".

Qeyd edildiyi kimi, dünyanın aparıcı tədqiqat mərkəzləri və maliyyə institutları da qlobal böhranın dağıdıcı fəsadlarının güclənməsinə baxmayaraq, Azərbaycanda əvvəlki kimi iqtisadi artım tempinin yüksək səviyyədə olduğunu və bunu ölkə hakimiyyətinin əsl iqtisadi uğuru kimi qəbul etməkdədirlər. Böyük Britaniyanın aparıcı tədqiqat mərkəzlərindən biri olan "Economist Intelligence Unit" təşkilatı da Azərbaycanda iqtisadi vəziyyət haqqında nikbin proqnozlar səsləndirir. Bu qurumun da hesablamalarına görə, cari ilin ilk dörd ayında Azərbaycandakı iqtisadi artım 4,3 faiz təşkil edib. Təşkilatın ekspertləri qeyd edirlər ki, dünya bazarlarında neftin qiymətinin tez-tez dəyişməsinə baxmayaraq, Azərbaycanda ümumi illik iqtisadi artım böhran fonunda optimal səviyyədə qalacaq. Həmçinin qeyd edilib ki, 2010-cu ildə də Azərbaycanda iqtisadi artım göstəriciləri yüksək həddə olacaq.

Dünya Bankının (DB) yeni yayılan hesabatında da bir çox ölkələrdən fərqli olaraq, Azərbaycan barəsində yenə də nikbin proqnozlar verilməkdədir. Bildirilir ki, Azərbaycanda iqtisadi artım qorunduğu halda, bəzi MDB ölkələri, məsələn, Ermənistan bu sahədə problemlər yaşayır. Ümumiyyətlə, hesabata görə, dünya ləng inkişaf dönəminə daxil olub. Bank ekspertləri qeyd edirlər ki, bu vəziyyət maliyyə sisteminə daha diqqətli və keyfiyyətli nəzarət olunmasını diktə edir.

DB bu il inkişaf etməkdə olan ölkələrdə iqtisadi inkişafın 1,2 faiz olacağını təxmin edir. Bu göstərici 2007-ci ildə 8,1, 2008-ci ildə 5,9 faiz olmuşdu.

Hesabata görə, Avropa və Mərkəzi Asiya regionunda 2009-cu ildə ümumi daxili məhsul 4,7 faiz düşəcək, 2010-cu ildə isə 1,6 faiz səviyyəsində artım qeydə alınacaq.

DB-nin mütəxəssislərinin araşdırmalarından o da aydın olur ki, qlobal böhranın təsirlərini hiss etdirdiyi ötən il ərzində Azərbaycan iqtisadiyyatında, o cümlədən xarici ticarət dövriyyəsində dinamik inkişaf saxlanılıb. Belə ki, 2008-ci ildə Azərbaycanın xaricə satdığı malların ümumi həcmi aldığından nəzərəçarpan qədər çox olub. Yəni, xarici ticarət dövriyyəsində böyük miqdarda müsbət saldo yaranıb. Cari il ərzində də xarici ticarət dövriyyəsinin həcminin böyük olacağı və burada yenə müsbət saldonun qeydə alınacağı proqnozlaşdırılır. Məlumat üçün bildirək ki, aparılan son araşdırmalar Azərbaycandan fərqli olaraq, Ermənistanda xarici ticarət dövriyyəsində mənfi saldonun 5 dəfəyədək artdığını və bu ölkənin tamamilə xaricdən asılı vəziyyətə düşdüyünü göstərir.

DB-nin hesabatında o da qeyd edilir ki, dünyada maliyyə vəziyyətinin pisləşməsi qarşıdakı aylarda MDB-yə üzv olan bütün ölkələrdə özünü malların qiymətinin ucuzlaşmasında göstərəcək.

Daha çox ailə mənzil sahibi olacaq

Araşdırmalardan o da aydın olur ki, iqtisadiyyatın böhrana ən çox məruz qalan sahələrində də Azərbaycanda artım qeydə alınmaqdadır. Belə sahələrdən biri kimi tikinti sektoru çıxış edir və MDB-nin bir çox ölkələri, məsələn, Rusiya, Qazaxıstan bundan ciddi əziyyət çəkir.

Ermənistanda isə cari ilin ilk rübündə tikinti sektorunda 42,3 faiz geriləmə baş verib. Halbuki Azərbaycanda tamamilə əks proses yaşanmaqdadır. Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, Azərbaycanda fəaliyyət göstərən tikinti müəssisələri 2009-cu ilin yanvar-may aylarında yerinə yetirilmiş işlərin həcmini ötən ilin analoji dövrü ilə müqayisədə 1,8 faiz, yaxud 1 milyard 71,4 milyon manatadək artırıb.

Qarşıdakı dövr ərzində isə tikinti sektorunda inkişaf səviyyəsinin daha yüksək olacağı gözlənilir. Bunun əsas səbəblərindən biri də iyunun 1-dən adi ipoteka kreditlərinin verilməsi, bunun ardınca sosial ipotekanın bərpa olunmasıdır. Azərbaycan İpoteka Fondu (AİF) artıq iyunun 18-dən sosial ipotekanın verilməsini bərpa edib. 2009-cu ilin dövlət büdcəsində sosial ipotekanın verilməsi üçün 14 milyon manat nəzərdə tutulub. Maliyyə Nazirliyi bu məbləğdən bir hissəni AİF-in hesabına köçürüb. Artıq sosial ipoteka hüququna malik vətəndaşlar vəsaiti almaq üçün müvəkkil kredit təşkilatlarına müraciət edə bilərlər.

Sosial ipotekanın alınmasına şəhid ailələrinin üzvləri, Milli Qəhrəmanlar, məcburi köçkünlər və onlara bərabər şəxslər, dövlət qulluğunda ən azı 3 il iş təcrübəsi olanlar, elmlər namizədləri və ya doktorluq elmi dərəcəsi olan şəxslər, idman sahəsində xüsusi xidməti olanlar iddia edə bilərlər.

Bundan əlavə, sosial ipotekanın alınmasına Müdafiə, Milli Təhlükəsizlik nazirlikləri hərbi sistemində, Daxili İşlər Nazirliyi Daxili Qoşunları, Dövlət Sərhəd Xidməti, Xüsusi Dövlət Mühafizə Xidmətində ən azı 3 il qulluq edən şəxslər iddia edə bilərlər. Xatırladaq ki, sosial ipoteka 30 il müddətinə veriləcək və kreditin maksimal həcmi 35 min manatdır. Bu isə ipoteka kreditindən əhalinin daha geniş təbəqəsinin faydalanması, həmçinin tikinti sektorunda dinamik inkişafa münbit şərait yaradılması deməkdir.

Aparılan araşdırmalar iqtisadiyyatın digər sahələrində də ciddi artımların olduğunu göstərir. Məsələn, 2009-cu ilin yanvar-may aylarında Azərbaycanda yükdaşımaların həcmi 73 milyon ton təşkil edib ki, bu da ötən ilin analoji dövrünün göstəricisindən 0,8 faiz çoxdur. Yükdaşımaların ümumi həcminin strukturunda qeyri-dövlət nəqliyyat müəssisələrinin payına 72 faiz, dövlət sektorunun payına 28 faiz düşüb. Hesabat dövründə respublikanın dəniz nəqliyyatı ilə 5,1 milyon ton müxtəlif yük daşınıb ki, bu da 8,7 faiz artım deməkdir. 2009-cu ilin yanvar-may aylarında avtomobil yolu ilə yükdaşımaların həcmi 34,1 milyon ton (artım 8,3 faiz ) təşkil edib.

Bundan başqa, cari ilin yanvar-may aylarında Azərbaycanda kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsal həcmi 647 milyon 194,3 min manat təşkil edib ki, bu da ötən ilin analoji dövrünün göstəricisindən 3 faiz çoxdur. Həmçinin hesabat dövrü ərzində Azərbaycanda informasiya-kommunikasiya texnologiyaları (İKT) sektorunun müəssisələrində məhsul istehsalı və xidmətlər 398,5 milyon manat və ya 14,3 faiz artıb. 2009-cu ilin yanvar-aprel aylarında İKT sektorunda çalışanların orta aylıq əməkhaqqı əvvəlki ilin eyni ayları ilə müqayisədə 16,6 faiz artaraq 496,2 manat olub.

Ümumiyyətlə, araşdırmalar göstərir ki, bu ilin yanvar-may aylarında Azərbaycanda orta aylıq əməkhaqqı 296,5 manat təşkil edib ki, bu da ötən ilin analoji dövrünün göstəricisini 22,2 faiz üstələyib. Bu ilin hesabat dövründə nisbətən yuxarı orta aylıq əməkhaqqı mədən sənayesində, maliyyə sahəsində, daşınmaz əmlakla bağlı əməliyyatlarda, inşaat sektorunda, istehlak xidmətlərinin göstərilməsində, eləcə də icarə xidmətlərində qeydə alınıb. Bundan əlavə, cari ilin yanvar-aprel aylarında müəssisə və təşkilatların işçilərinə əməkhaqqı fonduna daxil olmayan 4,4 milyon manat həcmində sosial ödənişlər verilib. Belə sosial ödənişlərin əsas hissəsini mədən sənayesi, anbar təsərrüfatı və rabitə, istehsal, elektrik enerjisi, qaz və suyun paylanması, eləcə də emal sənayesində çalışan şəxslər alıblar.

Dünya maliyyə institutlarının Azərbaycana investisiya marağı yenə yüksəkdir

Qarşıdakı dövr ərzində iqtisadiyyatın dinamik inkişafını təmin etmək məqsədilə atılan müsbət addımlardan biri də "Mərkəzi Bank haqqında" qanuna edilən düzəlişlər qeyd olunur. Bu düzəlişlər Azərbaycan Mərkəzi Bankına (AMB) banklara dövlət zəmanəti ilə kreditlərin və subordinasiya olunmuş kreditlərin verilməsini həyata keçirmək hüququ verir. Edilən dəyişikliklər nəticəsində pul-kredit siyasətinin tənzimlənməsi və maliyyə sabitliyinin təminatı baxımından AMB daha çevik addımlar ata biləcək ki, bu isə qlobal böhranın təsirlərinin qarşıdakı dövr ərzində də neytrallaşdırılmasında xüsusi rol oynayacaq.

Ümumilikdə sözügedən qanunun 49 maddəsinə edilən düzəlişlər bank sistemində sabitliyin təminatı məqsədilə AMB-yə banklara kreditlərin, o cümlədən subordinasiya olunmuş kreditlərin verilməsi hüququna imkan yaradır. Bundan əlavə, AMB sosial-iqtisadi əhəmiyyət kəsb edən layihələrin maliyyələşdirilməsi və iqtisadiyyatın real sektorunun dəstəklənməsi üçün banklara dövlət zəmanəti ilə məqsədli kreditlərin verilməsi hüququna malikdir. Bundan əlavə, düzəlişlərə görə, AMB Azərbaycanın kommersiya banklarında milli və xarici valyutada depozit yerləşdirə bilər. Bütün bunlar ölkə iqtisadiyyatının, o cümlədən bank sektorunun böhrandan qorunmasında müstəsna əhəmiyyət kəsb edir və dövlətin bu istiqamətdə olduqca mühüm addımlar atdığını göstərir.

Belə vəziyyətdə iqtisadiyyatın dayanıqlı inkişafı bundan sonra etibarlı şəkildə təmin olunur ki, bu da xarici investorların, dünya maliyyə institutlarının Azərbaycana marağını daha da artırır. Bunun nəticəsidir ki, təkcə DB tərəfindən Azərbaycanda əsas kapitala yönəldilmiş investisiyaların həcmi cari ilin yanvar-may ayları ərzində ötən ilin analoji dövrünə nisbətən 2,2 dəfə artıb. Hesabat aylarında xarici ölkələr və beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən Azərbaycanda əsas kapitala yönəldilmiş xarici investisiyanın həcmində DB-nin investisiyalarının xüsusi çəkisi 6 faiz təşkil edib.

Qeyd edək ki, Azərbaycan DB ilə 1992-ci ildən əməkdaşlıq edir. Ötən müddət ərzində bank Azərbaycana 2 milyard ABŞ dolları məbləğində maliyyə yardımı göstərib. Hazırda DB Azərbaycanda icra olunan "Abşeron yarımadasında neftlə çirklənmiş ərazilərin təmizlənməsi", "Dəmiryolu və ticarətin dəstəklənməsi", "Korporativ və dövlət sektorlarında mühasibatlıq", "Azərbaycanda magistral avtomobil yollarının yenidən qurulması", "Azərbaycan maliyyə sisteminin modernləşməsi", "Milli su təchizatı və kanalizasiya xidmətləri" və bir sıra digər layihələri maliyyələşdirir.

Asiya İnkişaf Bankı isə Azərbaycana yatırdığı sərmayələrini 85 faiz artırıb və perspektivdə ölkəmizə daha böyük həcmdə investisiya qoymaq niyyətindədir. Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankı üçün də Azərbaycan potensial investisiya ölkəsi olaraq qalır. Bütün bunlar Azərbaycan iqtisadiyyatının daha da sürətli inkişafını təmin edir və bu, qlobal böhranın davametmə müddətindən asılı olmayaraq ölkəmizin sözügedən problemin hər hansı ciddi fəsadları ilə üzləşməyəcəyindən xəbər verir.

R.İSLAMOĞLU

Azərbaycan.- 2009.- 8 iyul.- S. 1.