İqtisadi-siyasi tərəfdaşlıqdan strateji müttəfiqliyə doğru

Mövcud olduğu regionun lider dövləti statusunu daşıyan Azərbaycanın xarici siyasətində diqqət yetirdiyi əsas məqamlardan biri də dünya ölkələri ilə qarşılıqlı maraqlar əsasında münasibətlərin inkişaf etdirilməsidir. Qeyd edilən istiqamətdə həyata keçirilən uğurlu siyasət nəticəsində bu gün Azərbaycanın istər dünya siyasətinin müəyyənləşdirilməsində mühüm rol oynayan ölkələrlə, istərsə də digər xarici dövlətlərlə bərabərhüquqlu əməkdaşlığa söykənən və qarşılıqlı inkişafa təkan verən münasibətləri formalaşmışdır.

Azərbaycanın iştirakı olmadan bölgədə iqtisadi və siyasi təşəbbüslər göstərilə bilməz

Azərbaycanın xarici əlaqələrinin inkişafı milli maraqların tam qorunması şərti ilə gedir. Eyni zamanda, aparılan bu uğurlu siyasət nəticəsində Azərbaycanın istər regionda, istərsə də dünya birliyində mövqelərinin daha da güclənməsi aydın müşahidə edilir. Təkcə bir faktı qeyd etmək kifayətdir ki, regionda hər hansı transmilli layihənin, xüsusən də enerji layihələrinin reallaşması üçün Azərbaycanın buna razılığı və burada iştirakının vacib şərt olması artıq dünya dövlətləri tərəfindən qəbul olunan həqiqətdir və bu amillə beynəlxalq arenada tutduğu mövqedən asılı olmayaraq dünya ölkələri birmənalı şəkildə razılaşır. Prezident İlham Əliyev bununla əlaqədar bildirir: "Həm iqtisadi, həm nəqliyyat, energetika sahəsində, həm də siyasi məsələlərin həllində Azərbaycanın mövqeyi mütləq nəzərə alınmalıdır və alınır. Azərbaycanın iştirakı olmadan bölgədə nə iqtisadi, nə siyasi addımlar atıla bilməz, Azərbaycanın milli maraqları təmin olunmadan bölgədə geniş mənada əməkdaşlıq mümkün deyildir. Bu reallıqdır və bu reallıqları biz özümüz yaratmışıq".

Məhz belə bir mövqe Azərbaycanın xarici siyasətdə meydana çıxan hər hansı problemi uğurla həll etməsinə, həmçinin regionda maraqlı dövlətlərlə münasibətlərini rəvan şəkildə inkişaf etdirməsinə tam şərait yaradır. Qeyd edilənlərin əyani nümunəsi olaraq Rusiya Prezidenti Dmitri Medvedevin ölkəmizə səfəri və bu səfər çərçivəsində imzalanan sənədləri göstərmək olar. Bir çox məqamlarına görə bu səfərin hər iki dövlət üçün mühüm əhəmiyyət kəsb etdiyi, Azərbaycanın isə dünya enerji bazarında mövqelərinin daha da güclənməsinə gətirib çıxarması ekspertlər arasında birmənalı şəkildə qəbul olunmaqdadır.

Həmçinin səfər çərçivəsində imzalanan sənədlərin təhlili Azərbaycan və Rusiya arasında mövcud münasibətlərin strateji tərəfdaşlıq səviyyəsində uğurlu inkişaf etdiyini, iki ölkə arasında həlli mümkünsüz problemin olmadığını bir daha təsdiqlədi. Şübhəsiz ki, səfər zamanı prezidentlər səviyyəsində imzalanan mühüm sənədlərdən biri Xəzər dənizi üzrə birgə Bəyannamə, dövlət sərhədlərinin delimitasiyasının başa çatdırılmasının əsas prinsipləri, Samur çayının su resurslarının Azərbaycan Respublikası və Rusiya Federasiyası arasında bölüşdürülməsi barədə birgə Bəyannamə oldu.

Prezident İlham Əliyev və onun rusiyalı həmkarı Dmitri Medvedev Xəzər dənizi üzrə birgə Bəyannamədə dəniz akvatoriyasının delimitasiyası məsələsi üzrə sahilyanı dövlətlərin mövqelərinin yaxınlaşdığını qeyd ediblər. Sənədin mətninə görə, tərəflər Xəzər dənizinin hüquqi statusu haqqında hazırlanan konvensiyanın əsas aspektləri üzrə qarşılıqlı anlaşmanın artdığını da bildiriblər. Bura Xəzər dənizi akvatoriyasının delimitasiyası, onun cənub hissəsində dibinin bölünməsi, təhlükəsizlik məsələləri, yerin təkindən istifadə, tranzit, biosferin saxlanması və s. daxildir. "Sözügedən konvensiyanın qəbulu üçün şəraitin yaradılması, həmçinin iqtisadi və ekoloji vəziyyətin yaxşılaşdırılması, Xəzəryanı dövlətlər arasında münasibətlərin hərtərəfli inkişafı, Xəzər regionunda yaşayan xalqların çiçəklənməsi üçün hələlik açıq qalan müddəaların tezliklə razılaşdırılmasına cəhdlər ifadə edilib" - deyə bəyanatda vurğulanır.

Sənəddə müasir çağırışlara və təhlükələrə qarşı mübarizədə Xəzəryanı dövlətlərin qarşılıqlı fəaliyyətinin vacibliyinə böyük önəm verilir. Qeyd olunur ki, Xəzəryanı dövlətlərin təhlükəsizlik məsələləri üzrə ekspertlərinin görüşü bu məsələnin həllinə mühüm töhfə verməlidir. Görüşün yaxın vaxtlarda Bakıda keçirilməsi planlaşdırılır. Bu görüş həm də Azərbaycanın paytaxtında keçiriləcək üçüncü Xəzər sammitinin hazırlanmasına yönəlib. Aydındır ki, bu sənəd Xəzərin hüquqi statusunun müəyyən edilməsi, bu məsələdə Azərbaycanın mövqelərinin dəstəklənməsi baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edir.

Azərbaycan təbii qazın ixracında tam diversifikasiyaya nail oldu

Rusiya Prezidentinin ölkəmizə səfəri çərçivəsində imzalanan ən mühüm sənədlərdən biri də qaz sahəsində müqavilə oldu. Prezident İlham Əliyev həmin müqavilənin əhəmiyyətini belə şərh etmişdir: "Biz qaz sahəsində səmərəli əməkdaşlıq üçün yaxşı zəmin yaratdıq. "Qazprom" və ARDNŞ arasında münasibətlərimizdə yeni səhifə açan müqavilə imzalamışıq. Hesab edirəm ki, bu əməkdaşlıq çox uğurlu, qarşılıqlı faydalı olacaq, Rusiya və Azərbaycanın maraqlarını tam təmin edəcəkdir. Təməli qoyulan bu işlərin, bu təşəbbüslərin uğurla həyata keçirilməsi, təbii ki, ölkələrimiz arasında energetika sahəsində genişmiqyaslı əməkdaşlıqdan çox asılı olacaqdır. Bu, neft, qaz və həm də elektroenergetikadır və bütün bu istiqamətlərdə yaxşı nəticələr vardır".

Rusiya Prezidenti Dmitri Medvedev isə gələcəkdə qaz sahəsində Azərbaycanla əməkdaşlığın genişlənəcəyinə ümid edir: "Zənnimcə, biz böyük imkanları və artırılacaq həcmləri nəzərə alaraq gələcəkdə bu işi davam etdirə biləcəyik".

Razılaşmaya əsasən, Azərbaycan 2010-cu ildən Rusiyaya qaz ixrac edəcək. Ölkəmizin enerji ehtiyatlarının ixracınının diversifikasiyası baxımından bu razılaşma mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Belə ki, sözügedən razılaşma ilə Azərbaycan faktiki olaraq Ermənistandan başqa bütün qonşuları ilə normal enerji əməkdaşlığı yaratmış olub. Bu isə işğalçı siyasətinə görə regionda bütün enerji layihələrindən kənarda qalan Ermənistana ciddi siqnaldır. Onu da bildirək ki, Azərbaycanın Rusiyaya təbii qaz ixrac etməsi üçün infrastruktur yaradılmasına və bu istiqamətdə əlavə xərc çəkilməsinə heç bir ehtiyac yoxdur. Çünki Rusiya ilə Azərbaycanın qaz əməkdaşlığı hazır Mozdok-Hacıqabul kəmərinin yenidən işə düşməsi ilə həyata keçiriləcək. Sovetlər dönəmində inşa edilən həmin qaz kəmərinin 10 milyard kubmetr ötürücülük qabiliyyəti var.

Azərbaycan üçün bu sahədə imzalanan sazişin vacib əhəmiyyətlərindən biri də ölkəmizin Rusiyaya təbii qazı ən yüksək qiymətlərlə satmasıdır. Rusiyanın "Kommersant" qəzetinin məlumatına görə, hər 1000 kubmetr Azərbaycan qazı üçün "Qazprom" 350 dollar ödəməyə hazırdır. Müqayisə üçün qeyd edək ki, bundan əvvəl Rusiya yalnız Özbəkistan və Türkmənistana oxşar təklif edərək 1000 kubmetr qazı 300 dollara almaq niyyətində olub. Azərbaycana isə göründüyü kimi, Orta Asiya qazından da yüksək qiymət təklif olunur ki, bu da ölkəmizin Rusiya ilə imzalanan müqavilədən daha çox gəlir əldə etməsi deməkdir.

Şübhə yoxdur ki, müqavilənin strateji əhəmiyyəti Azərbaycanın təbii qazın ixracı sahəsində tam diversifikasiyaya nail olması və ölkəmizin bütün istiqamətlər üzrə qaz satışını həyata keçirmək imkanı əldə etməsidir. Məlumat üçün bildirək ki, hazırda Azərbaycan Türkiyə bazarına 7 milyard kubmetrə yaxın qaz ixrac edir. Bu qazın bir hissəsi Türkiyə vasitəsilə Yunanıstana çatdırılır. Bu da öz növbəsində Azərbaycan qazının artıq Avropa İttifaqı bazarlarında olmasından xəbər verir. Digər qaz kəməri ilə Azərbaycan öz qazını həm də Gürcüstana ötürür. Üçüncü bir kəmər vasitəsilə ölkəmizlə İran arasında təbii qaz mübadiləsi həyata keçirilir. Azərbaycanla yaxın qonşu ölkələrdən yalnız Rusiya ilə qaz sferasında qarşılıqlı əməkdaşlıq yox idi ki, artıq bu boşluq da aradan qaldırıldı.

Nabukko layihəsi Azərbaycanın gündəmində qalmaqda davam edir

Qeyd olunanlar bəzi dairələrdə səsləndirildiyi kimi, heç də Azərbaycanın Nabukko layihəsindən vaz keçməsi deyil. Nüfuzlu "Platss" enerji dərgisinin Xəzər regionu üzrə eksperti Con Roberts bildirir ki, hələlik müqaviləyə əsasən, ARDNŞ "Qazprom"a yalnız öz qazını satır: "Əsası odur ki, ARDNŞ "Qazprom"a öz qazını satır, xarici şirkətlərin, xarici investorların ixracı üçün ayrılmış qazı yox. "Şahdəniz"in ikinci mərhələsində prioritetə gəldikdə... Bu yataq ildə 12 milyard kubmetr qaz istehsal etməlidir. Azərbaycan bildirib ki, bu qazın kommersiya bazarlarına çıxarılmasında maraqlıdır. Azərbaycan çox ehtiyatla hərəkət edərək heç bir tərəf qarşısında birdəfəlik öhdəlik götürmür".

Bir neçə ay öncə Rusiyanın "Vesti" telekanalına və İTAR-TASS informasiya agentliyinə müsahibəsində Prezident İlham Əliyev bir daha qeyd etmişdi ki, Nabukko inşa olunacağı təqdirdə, Azərbaycan öz qazının bir hissəsini bu kəmər vasitəsilə ötürməyə hazırdır. Lakin Nabukko layihəsinin reallaşması məsələsi sırf Avropa ölkələrindən asılıdır. Hələ bir müddət əvvəl ABŞ-ın CNBS telekanalına müsahibəsində Prezident İlham Əliyev Nabukko layihəsinin reallaşması üçün Azərbaycandan asılı olmayan üç mühüm şərt göstərmişdi: "Nabukko ilə bağlı böyük əhəmiyyət daşıyan məsələlər, ilk növbədə, maliyyələşmə məsələsi aydınlaşdırılmalıdır.

İkinci mühüm məsələ isə ondan ibarətdir ki, Avropa bu və ya digər dərəcədə vahid enerji siyasətinə malik olmalıdır. Nabukko bütün Avropa İttifaqını deyil, Mərkəzi Avropanın bir neçə ölkəsini birləşdirir. Digər mühüm məsələ bütövlükdə Avropa İttifaqının Nabukkonun həyata keçirilməsində nə dərəcədə önəmli rol oynamasından ibarətdir. Üçüncüsü, bizim üçün Azərbaycan qazının tranziti ilə bağlı məsələlərin aydınlaşdırılması vacibdir. Avropa İttifaqı bazarına birbaşa çıxış əldə etmək üçün tranzit ölkələrlə tranzit müqaviləmiz olmalıdır. Beləliklə, bütün bu mühüm məsələlər bir-biri ilə əlaqəlidir və biz bunların həyata keçirilmə sürətinə uyğun şəkildə hasilatın planlaşdırılmasını aparacağıq. Biz bazar olmadan qaz hasil edə bilmərik. Bazar və müqavilələr olmalıdır ki, sonra hasilat olsun".

Bunlar Nabukko layihəsinin ərsəyə gəlməsi üçün görülməli olan bütün işlərin Avropa dövlətlərinin üzərində olduğunu göstərir. Azərbaycanın isə Avropanın enerji təhlükəsizliyinin təminatında vacib rol oynamaq iqtidarında olması elə Qərb ölkələrinin özü tərəfindən dəfələrlə etiraf edilib. Həmçinin enerji məsələlərində Azərbaycan etibarlı tərəfdaş olduğunu dəfələrlə Qərbdən olan strateji müttəfiqlərinə sübut edib. Bunun ən bariz nümunəsi qismində isə bütün çətinliklərə baxmayaraq, Azərbaycanın Bakı-Tbilisi-Ceyhan, Bakı-Tbilisi-Ərzurum kimi neft-qaz layihələrinin reallaşmasında həm təchizatçı, həm də tranzit ölkə kimi oynadığı rolu göstərmək olar.

Qeyd edilənlər Qərb dövlətlərinin enerji sferasında Azərbaycanla daha sıx əməkdaşlıq etməsini stimullaşdırır. Belə əməkdaşlıqda maraqlı olan Azərbaycan isə bu sahədə üzərinə götürdüyü bütün öhdəliklərə əməl edib. İndi Azərbaycanla enerji sahəsində əməkdaşlığını genişləndirmək istəyən Qərb dövlətləri öz üzərlərinə düşən missiyaları yerinə yetirdikdən sonra qarşılıqlı əməkdaşlığın miqyasının daha da genişlənməsinin praktiki nəticələrini, o cümlədən Nabukko layihəsinin reallaşmasını görmək olar.

Rusiyanın Bakıdan Ermənistana daha bir ciddi mesajı

Rusiya Prezidentinin ölkəmizə səfərində diqqət yetirilən məsələlər sırasında Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin nizamlanması yolları da mühüm yer tutur. Azərbaycan bir daha münaqişənin beynəlxalq təşkilatların qəbul etdiyi sənədlər, eləcə də "Moskva Bəyannaməsi" əsasında həllinin vacibliyini bildirib. Bununla bağlı Prezident İlham Əliyev qeyd edib: "Moskva Bəyannaməsi"ndə Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin hansı prinsiplər üzrə nizama salınması dəqiq göstərilib: beynəlxalq hüquq prinsipləri hamıya məlumdur, indiki halda beynəlxalq təşkilatların qərarlarını, təbii ki, ən nüfuzlu beynəlxalq təşkilatın - Birləşmiş Millətlər Təşkilatının qərarını əsas götürürük".

BMT Təhlükəsizlik Şurasının Ermənistan silahlı qüvvələrinin işğal etdiyi Azərbaycan ərazilərindən qeyd-şərtsiz çıxmasını tələb edən 4 qətnamə qəbul etdiyini xatırladan Prezident İlham Əliyev digər beynəlxalq təşkilatlar, o cümlədən ATƏT-in də müvafiq qərarlar qəbul etdiyini vurğulayıb: "ATƏT-in Lissabon sammitinin qərarı da indiyədək qüvvədədir. Təbii ki, həmin münaqişə bu prinsiplər əsasında nizama salınmalıdır. Ərazi bütövlüyü prinsipi pozulmazdır. Xalqların öz müqəddəratını təyin etməsinə gəldikdə, bu, vahid Azərbaycan dövlətinin ərazi bütövlüyü çərçivəsində uğurla reallaşdırıla bilər".

Prezident İlham Əliyev münaqişənin həllində Rusiyanın fəal rol oynadığını da diqqətə çatdırıb: "Biz Rusiyaya və şəxsən onun Prezidentinə münaqişənin nizama salınması prosesində fəal iştiraka görə çox minnətdarıq. Sankt-Peterburqda Rusiya Prezidentinin iştirakı ilə Ermənistan və Azərbaycan prezidentləri arasında keçirilmiş görüş əminəm ki, danışıqların davam etdirilməsi üçün yaxşı mühit yaratmışdır. Biz vasitəçi kimi, Azərbaycanın qonşusu kimi bu mürəkkəb məsələnin nizama salınmasında Rusiyanın gələcəkdə də fəal iştirakına ümid bəsləyirik".

Öz növbəsində, Rusiya Prezidenti Dmitri Medvedev bir daha bu cür problemlərin yalnız möhkəm beynəlxalq hüquqi baza əsasında nizama salına biləcəyi ilə tam razılaşdığını bildirib: "Həmin baza məlumdur. Söhbət bir vaxtlar sivil adlandırılan xalqlar tərəfindən işlənib hazırlanmış beynəlxalq hüququn ümumi prinsiplərindən və təbii ki, əsas beynəlxalq təşkilatların və ilk növbədə, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin nizama salınmasına dair qərarlarından və qətnamələrindən gedir. Mənim fikrimcə, ən başlıcası heç də o deyil ki, bu prinsiplər mövcuddur - onları heç kim inkar etmir, başlıcası odur ki, tərəflər bütün məsələləri məhz bu ruhda nəzərdən keçirməyə hazır olmalı və münaqişəni hansısa başqa şeylər düşünmədən həmin baza prinsipləri əsasında nizama salmalıdır. Bax elə bu, mənim fikrimcə, ümid verir ki, həmin mürəkkəb və kifayət qədər uzun sürən münaqişənin həll edilməsi şansı var. Sankt-Peterburqda keçirilmiş sonuncu görüş göstərdi ki, Azərbaycan və Ermənistan müxtəlif məsələlər üzrə mövqelərdə mövcud olan fikir ayrılıqlarını tədricən aradan qaldırmağa və irəliləməyə hazırdır. Münaqişənin çox yaxın perspektivdə həll olunması üçün bütün imkanlar var və Rusiya digər dövlətlərlə birlikdə münaqişənin maksimum səmərəli şəkildə nizama salınmasına çalışacaq".

Rusiya Prezidentinin Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli ilə bağlı Azərbaycanda səsləndirdiyi bu fikirlər isə Ermənistanda ciddi narahatlığa yol açıb. Hətta "Armtoday" portalının yazdığına görə, Rusiya Prezidentinin bu çıxışı rəsmi Moskvanın Ermənistanı təcavüzkar kimi tanıdığının göstəricisidir. Bildirilir ki, Ermənistanın ən yaxın müttəfiqi olan Rusiyanın bu mövqedən çıxış etməsi Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı vəziyyətin daha sürətlə Azərbaycanın lehinə dəyişməsi və Serj Sarkisyan iqtidarının bu istiqamətdə həyata keçirdiyi siyasətin faktiki iflası deməkdir. Həqiqətən də Rusiya Prezidenti Dmitri Medvedevin münaqişənin beynəlxalq hüququn ümumi prinsipləri və ilk növbədə, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının qəbul etdiyi qətnamələr əsasında çözülməsinin vacibliyini bildirməsi Bakıdan Ermənistana ünvanlanmış ciddi siqnal və Rusiyanın elə həmin sənədlər əsasında bir daha Ermənistanı işğalçı dövlət kimi qəbul etdiyinin göstəricisidir.

Bütün bunlar Azərbaycan və Rusiya arasında münasibətlərin iqtisadi, siyasi və digər sahələrdə uğurla inkişaf etdiyini və daha da dərinləşməkdə olduğunu göstərir. İki ölkə arasında belə qarşılıqlı münasibətlər isə regionda Azərbaycanın mövqelərinin daha da güclənməsində mühüm rol oynayır.

R.İSLAMOĞLU

Azərbaycan.- 2009.- 9 iyul.- S. 6.