Azərbaycan uğurlu iqtisadi inkişaf nümunəsi yaradır

Dünyanın iqtisadi mənzərəsini müəyyənləşdirən dövlətlərin və transmilli şirkətlərin gündəmində əsas yerlərdən biri hələ də qlobal maliyyə böhranı və onun doğurduğu fəsadlarla bağlıdır. Təsadüfi deyil ki, bu məsələ İtaliyada keçrilən "Böyük səkkizliyə" üzv ölkələrin zirvə toplantısında diqqət yetirilən əsas mövzulardan biri olub. Ancaq proseslərin ümumi gedişi göstərir ki, dünya hələ də qlobal böhranın fəsadlarından əziyyət çəkməkdə davam edəcək.

Azərbaycan daxili imkanlarına güvənir

Beynəlxalq Valyuta Fondunun yeni açıqlanan Ümumdünya Qlobal İqtisadi Proqnoz (World Economic Outlook) hesabatından məlum olur ki, qlobal iqtisadiyyat asta sürətlə tənəzzüldən çıxsa da, bu proses qeyri-sabit və yavaş olacaq. Fondun mütəxəssislərinin fikrincə, inkişaf etmiş dövlətlərdə yalnız gələn ilin ikinci yarısından etibarən iqtisadi artım qeydə alınmağa başlayacaq. İnkişaf etməkdə olan ölkələrdə isə vəziyyətin daha ağır olacağı proqnozlaşdırılır.

Beynəlxalq Valyuta Fondunun dəyərləndirmələrinə görə, maliyyə bazarları və banklarda hələ də problemlər qalır. Qlobal səviyyədə ümumi daxili məhsulun əvvəlki kimi artım tempi isə hələ gələn ilin ortalarında qeydə alına bilər. Beləliklə, aydın olur ki, real vəziyyət üçün qlobal iqtisadi böhranın qarşısının alınması məqsədilə dünya dövlətləri tərəfindən edilən cəhdlər hələ ki, istənilən nəticəni vermir. Dünyanın ən aparıcı dövlətləri, beynəlxalq miqyasda kifayət qədər yaxşı tanınan şirkətlər hələ də böhranın qarşısında aciz durumda qalmaqda davam edir. Lakin o da faktdır ki, dünyanın az sayda olsa da elə dövlətləri mövcuddur ki, qlobal iqtisadi böhran fonunda belə dinamik inkişaf tempini qoruyub saxlamaqdadır. Postsovet məkanında belə dövlətə misal kimi dünyanın ən mötəbər təşkilatlarında məhz Azərbaycanın adının çəkilməsi artıq ənənə halı alıb. Məhz Azərbaycanda həyata keçirilən uğurlu siyasət nəticəsində bu gün ölkə iqtisadiyyatının hər hansı sahəsi qlobal böhranın dağıdıcı təsirinə məruz qalmayıb.

Prezident İlham Əliyev bildirir ki, əslində bu böhran, kimin nəyə qadirliyini və hansı ölkənin hansı imkanlara malik olduğunu üzə çıxardı: "Normal durumda hesab oluna bilər ki, bu ölkə də, o ölkə də uğurlu inkişaf edir. Amma böhranlı günlərdə bilinir ki, kim nəyə qadirdir.

Bizim ətrafımızda yerləşən ölkələr faktik olaraq dilənçi vəziyyətinə düşüblər, gedirlər oradan-buradan pul xahiş edirlər. Xarici maliyyə yardımı olmadan o ölkələr yaşaya bilmir. Onlar, əslində, həmişə başqalarının hesabına yaşamışlar və buna alışmışlar. Ancaq bu vəziyyət çox çəkə bilməz.

Azərbaycan öz hesabına yaşayır, daxili imkanlarına güvənir, Azərbaycan xalqının istedadına, imkanlarına, Azərbaycan iqtisadiyyatının gücünə, öz siyasi gücünə arxalanır, bölgədə əldə edilmiş mövqelərə və müstəqil siyasətə arxalanır".

Qeyd edək ki, Azərbaycanın ətrafında yerləşən və qlobal böhran şəraitində, sözün əsl mənasında, dilənçi vəziyyətinə düşən Ermənistan məhz xarici dövlətlərin ona edəcəyi yardımlardan tam şəkildə asılı vəziyyətə düşüb. Hətta iş o yerə çatıb ki, Ermənistanda dövlət büdcəsi xaricdən alınan kreditlər hesabına doldurulur. Cari ilin birinci rübündə isə Ermənistanda ümumi daxili məhsul istehsalı 6,1 faiz azalıb. Bu ölkənin Statistika Komitəsinin məlumatına görə, geriləmə iqtisadiyyatın demək olar ki, bütün sahələrində qeydə alınıb. Üstəlik birinci rübdə idxalın ixracı 5,3 dəfə üstələməsi ticarət balansının pisləşməsindən və böyük ölçüdə mənfi saldonun yaranmasından xəbər verir.

Ermənistandan, eləcə də dünyanın bir çox ölkələrindən fərqli olaraq Azərbaycanın iqtisadi inkişafı 2009-cu ilin birinci rübündə də uğurlu olub. Belə ki, cari ilin ilk rübündə ölkəmizdə iqtisadiyyatın dinamik inkişaf tempi qorunub saxlanıb. Təkcə bir faktı qeyd etmək kifayətdir ki, bu ilin ilk üç ayında Azərbaycanda ümumi daxili məhsul 4,1 faiz artıb.

MDB məkanında ən perspektivli bank sektoru Azərbaycana məxsusdur

Azərbaycan üçün digər fərqləndirici cəhət isə beynəlxalq maliyyə təşkilatlarının qlobal iqtisadiyyatda vəziyyətin daha da pisləşdiyini göstərdiyi sahələr üzrə ölkədə inkişaf tempini qoruyub saxlaya bilməsidir. Beynəlxalq Valyuta Fondunun ekspertləri tərəfindən belə sahələrdən biri kimi bank sektoru göstərilir və dünya üzrə bu sahədə problemlərin qalmaqda davam etdiyi vurğulanır. Ancaq Azərbaycanda bu sahədə vəziyyət tam fərqlidir.

Məsələn, aparılan araşdırmalardan məlum olub ki, 2009-cu il iyunun 1-nə qədər əhalinin banklar tərəfindən cəlb olunmuş əmanətlərinin həcmi 1 milyard 844,9 milyon manata bərabər olub. Bu rəqəm 2008-ci il iyunun 1-nə nisbətən 15,1% çoxdur. Qeyd edilən fərq nisbəti isə iki mühüm məqamı özündə əks etdirir. Əvvəla, əhalinin maddi rifah halı, pul gəlirləri yüksəkdir və elə buna görə də əhali tərəfindən banklara yatırılan əmanətlərin həcmində artım qeydə alınıb.

İkincisi, banklarda əmanətlərin həcminin çoxalması bu maliyyə institutlarının qlobal böhran şəraitində likvidlik problemini daha asan həll etməsinə, həmçinin daha böyük miqdarda istehlak və digər növ kreditlər verməsinə münbit şərait yaradır.

Bu arada qeyd etmək yerinə düşərdi ki, artıq banklar tərəfindən əhaliyə verilən istehlak kreditlərinin həcmi yenidən artan xətt üzrə inkişaf etməyə başlayıb. Ümumiyyətlə isə, cari ilin may ayına olan məlumata görə, ölkə iqtisadiyyatına qoyulan kreditlərin həcmi 78 milyon manat artaraq 6 milyard 356 milyon manata çatıb. Bu da öz növbəsində iqtisadiyyatın əksər sahələrinə verilən kreditlərin həcminin artması ilə müşayiət olunub. Ən çox artım ticarət və xidmət sahəsinə verilən kreditlərdə özünü göstərib. Bu sahələrdə kredit artımının məbləği təxminən 33 milyon manat təşkil edib.

Sənaye və istehsal sahələrinə verilən kreditlərin həcmində qeydə alınan artımın miqdarı isə 10 milyon manat təşkil edib. Analoji vəziyyət özünü nəqliyyat və rabitə sahələrinə verilən kreditlərdə də göstərib. Belə ki, bu sahələr üzrə verilən kreditlərin həcmində 15 milyon manatdan çox artım qeydə alınıb. Konkret olaraq istehlak kreditlərinə gəlincə, buradakı artımın miqdarı 13 milyon manat təşkil edib. Xatırladaq ki, ölkədə böyük sürətlə böyüyən istehlak kreditləri dünyadakı maliyyə böhranı səbəbindən ötən ilin sentyabrından etibarən müəyyən miqdarda olsa da azalmağa başlamışdı. Lakin Mərkəzi Bank və digər müvafiq qurumlar tərəfindən görülən tədbirlər nəticəsində bu sahədə də vəziyyət dəyişdi və qeyd edildiyi kimi, artıq istehlak kreditlərinin də həcmi artan xətt üzrə inkişaf edir.

Bütün bunlar bank sektorunun inkişafını əyani nümayiş etdirməklə yanaşı, həm də əhalinin kreditlərə olan tələbatının ödənilməsində hər hansı ciddi problemin olmadığından xəbər verir. Yəni, yerli banklar bu tələbatı tam qarşılamaq iqtidarındadır ki, bu da onların inkişaf göstəricisinin qlobal böhran şəraitində belə məqbul həddə olduğundan xəbər verir. Məhz bunun nəticəsi olaraq dünyanın aparıcı maliyyə institutlarından biri sayılan Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankının nümayəndəsi Frensis Deley qeyd edir ki, MDB məkanında ən perspektivli bank sektoru Azərbaycana məxsusdur. Onun sözlərinə görə, əgər müqayisəli təhlil aparılsa, Azərbaycanın bank sektorunun MDB məkanında daha cazibədar olduğu meydana çıxar: "MDB-nin digər ölkələri ilə müqayisədə dünya böhranının Azərbaycanın bank sektoruna təsiri bir o qədər də güclü olmayıb".

Qlobal böhranın dünyada sarsıtdığı daha bir sahənin Azərbaycanda inkişafı qeydə alınır

Qlobal iqtisadi böhranın sarsıtdığı əsas sahələrdən biri olan qiymətli kağızlar bazarında da Azərbaycanda proseslərin inkişafı müsbət istiqamətdədir. Xüsusən də son dövrlər ölkəmizdə istiqraz bazarının inkişaf etdirilməsi istiqamətində olduqca ciddi addımlar atılmaqdadır. Ümumiyyətlə, ekspertlər belə hesab edir ki, indi vəsait əldə etməyin geniş yayılan yollarından biri də istiqrazların buraxılmasıdır. İstiqraz buraxanlar onlara lazım olan vəsait əldə edirlər, belə kağızların alıcıları isə vəsaitlərini etibarlı və gəlirlə yerləşdirirlər. Bu məsələ ilə bağlı bir neçə gün əvvəl Azərbaycanda korporativ istiqraz bazarının inkişafı ilə əlaqədar beynəlxalq konfrans da təşkil edilib. Həmin konfransda bir daha açıq şəkildə bəyan edilib ki, kapital bazarı ölkə iqtisadiyyatına əlavə və daha ucuz vəsait gətirməyə imkan vermək iqtidarındadır. Bunu nəzərə alan ölkənin bir neçə iri şirkəti artıq istiqraz buraxacaqlarını bəyan edirlər.

Qiymətli Kağızlar üzrə Dövlət Komitəsinin məlumatına görə, tezliklə yeni növ korporativ istiqraz kommersiya adlanan alətin də bazara çıxması gözlənilir. Qeyd edək ki, ilin əvvəlindən bəri ölkədə istiqraz bazarı 50 faiz artıb. Azərbaycanın qiymətli kağızlar bazarı üçün mühüm olacaq bu yeniliyə Türkiyənin "Yapı kredit" bankı da kömək etmək niyyətindədir. Azərbaycanda 200 milyona yaxın aktivləri olan və ölkəyə 50 milyon dollardan çox investisiya qoyan şirkətin rəhbərliyi bildirir ki, qiymətli kağızlar bazarı ilə bağlı təcrübəsini ölkəmizdə tətbiq etmək niyyətindədir.

Onu da xatırladaq ki, iyunun 16-da ilk dəfə olaraq Bakı Fond Birjasında (BFB) İpoteka Fondunun istiqrazlarının yerləşdirilməsi prosesi həyata keçirilib. Hərraca 15 milyon manat həcmində adlı, faizli istiqraz çıxarılıb. Bir istiqrazın nominal satış qiyməti 1000 manat təşkil edib. İllik gəlirliyi 3 faiz olan istiqrazlar 7 illiyə buraxılıb və onların son ödəmə tarixi 2016-cı ilin mayına qədərdir. İpoteka Fondunun istiqrazları elə hərraca çıxardığı ilk gündən onlara tələbat kifayət qədər böyük olub. Bununla yanaşı, gələcəkdə xaricdə Azərbaycana məxsus istiqrazların da yerləşdirilməsi gözlənilir. Əsasən xarici investorlara satılacaq bu istiqrazlar avrobondlardır.

Ticarətin əlverişliliyinə görə də Azərbaycan ön sıradadır

Qiymətli kağızlar və bank sektoru ilə yanaşı, ölkədə əvvəlki kimi iqtisadiyyatın digər sahələrində də inkişaf tempi qorunub saxlanmaqdadır. Məsələn, cari ilin ilk 5 ayı ərzində Azərbaycana hüquqi və fiziki şəxslər tərəfindən gətirilən yüklərin həcmində ötən ilin analoji dövrü ilə müqayisədə 2,4 dəfəyədək artım qeydə alınıb. Rusiyanın "Novıe İzvestiya" qəzetinin yaydığı məlumata görə cari ilin yanvar-may aylarında MDB məkanında sənaye istehsalının artımı yalnız Azərbaycanda qeydə alınıb. Belə ki, bu ilin ilk beş ayı ərzində Azərbaycanda sənaye istehsalının 1,3 faizlik artımı baş verib.

Bundan əvvəl MDB Statistika Komitəsi də sənaye istehsalının yalnız ölkəmizdə olduğunu təsdiqləmişdi. Digər MDB ölkələrində isə bu sahədə əks proseslər müşahidə edilməkdədir. Məsələn, Ukrayna kimi iqtisadiyyatı sənaye məhsullarına əsaslanan ölkədə bu sahədə 31,9 faiz geriləmə qeydə alınıb. Moldovada sənaye istehsalında azalma səviyyəsi 25,3 faiz təşkil edib. Hesabat dövrü ərzində Tacikistanda sənaye istehsalında 11,9 faiz, Ermənistanda 11,1 faiz, Qazaxıstanda 4,8 faiz, Belarusda 3,6 faiz həcmində geriləmə qeydə alınıb. Azərbaycanın isə qlobal böhranın təsirlərindən uğurla müdafiə olunması ölkəmizdə sənaye istehsalında inkişaf dinamizminin qorunub saxlanmasına səbəb olub.

Eyni sözləri ticarət sahəsi, burada yaradılan əlverişli vəziyyət barədə də söyləmək mümkündür. Ümumdünya İqtisadi Forumunun "The Enabling Trade Index 2009" adlı yeni hesabatında göstərilir ki, MDB-də ticarətin əlverişlilik göstəricisinə görə Azərbaycan ön sıradadır və bu sahədə Ukrayna, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Rusiya kimi ölkələri qabaqlayır.

Əlbəttə ki, bütün bunlara qlobal iqtisadi böhran şəraitində nail olmaq Azərbaycanın ciddi uğurlarından xəbər verir. Bu mənada əminliklə söyləmək olar ki, qlobal iqtisadi böhranın davam etmə müddətindən asılı olmayaraq, onun Azərbaycana təsiri yenə də minimal həddi keçməyəcək. Böhrandan sonrakı dövrdə isə ölkə iqtisadiyyatının inkişaf tempinin daha yüksək göstəricilərlə ifadə olunacağı şübhə doğurmur.

R.İSLAMOĞLU

Azərbaycan.-2009.- 12 iyul.- S. 3.