Bağlar diyarı
Ordubadın özünəməxsus gözəllikləri var.
Bu gözəlliklər
ilk növbədə onun təbii relyefi ilə
bağlıdır. Uca dağlar, dərin dərələr,
geniş ormanlar Zəngəzur dağ silsiləsinin cənub-qərb
yamacları da bölgənin payına düşüb.
Uca dağ silsilələrindən
Araza axan Gilənçay, Məsqətçay,Vənəndçay,
Ordubadçay bu əsrarəngiz gözəllikləri daha da
artırır. Rayon ərazisində mövcud olan 1 şəhər,
3 qəsəbə və 43 kənd yaşayış məskəninin
demək olar ki, əksəriyyəti də bu çayların ətrafında
yerləşir.
Ordubad torpağı həm
də özünün dadlı-tamlı meyvələri ilə
qədimdən tanınıb. Hələ XVI əsrdə
etnoqraf-tarixçi İ.İ.Şopen əla meyvələri -
əriyi, üzümü, şaftalısı, albuxarası,
heyvası ilə tanınan bu diyar haqqında yazıb:
"Dağlarla əhatə olunan Ordubad al-əlvandır,
sağlam iqlimə malikdir. Su cəhətdən də
boldur". O bu diyarı mübaliğəsiz, bütün
Qafqazın ən şairanə, dilbər guşələrindən
biri hesab edib. Xalqımızın ümümmilli lideri Heydər
Əliyev isə ana təbiətin bu dilbər guşəsini
"Azərbaycanın incisi"adlandırıb.
Sovet dönəmində
Ordubad respublikanın ən iri meyvəçilik
rayonlarından olub. İlkin mərhələdə illik
istehsal gücü 400 min şərti banka olan Ordubad konserv
zavodu istifadəyə verilib. Ötən əsrin 80-ci illərinin
ortalarında burada məhsul istehsalının həcmi 40 milyon
ədəd şərti bankaya çatdırılıb. Bu
dövrdə müəssisədə 20 adda müxtəlif
konserv məhsulları - qoz, qızılgül, qovun, ərik,
gilənar, tut mürəbbələri, cem, şirələr,
ərik və şaftalı kampotları və s.
buraxılıb. Onlardan səkkizi keyfiyyət nişanı
alıb. Emal olunan məhsullar keçmiş İttifaqın
onlarca ünvanına yola salınıb.
Ordubad qədimdən həm
də öz ipəyi ilə məşhur olub. Tarixi mənbələrə
görə, XVI əsrin ikinci yarısından Venesiya, Marsel,
Amsterdam və digər Avropa şəhərlərinə ipək
ixrac edilib. XIX əsrin 80-ci iillərində burada Avropa tipli
baramaaçan fabriklər istifadəyə verilib və onlar
kustar ipək sexləri bazasında fəaliyyətə
başlayıb. 1929-cu ildə isə həmin sexlər, artellər
birləşdirilərək fabrik kimi fəaliyyət göstərib.
Daha sonralar fabrikdə
yenidənqurma işləri aparılmış, müəssisə
kombinat kimi fəaliyyət göstərmişdir. Keçən
əsrin 80-ci illərinin ortalarından hər il bu müəssisədə
105-108 ton ipək sapı, 1200-1300 metr ipək parca istehsal
olunmuşdur. İqtisadi əlaqələr kəsiləndən
sonra müəssisə fəaliyyətini dayandırıb.
Bağlar diyarı
Ordubadda adamların dolanışığı müxtəlif
sahələrdən olub. İqtisadiyyatın hansı sahəsində uğurlar
qazanıbsa, o sahənin inkişafına xüsusi maraq göstəriblər.
Bu ənənə indi də yaşayır. Götürək
Ordubadçayın sahilində yerləşən Yuxarı və
Aşağı Əndəmiç kəndlərini. Rayon mərkəzindən
dörd-beş km aralıda yerləşən bu kəndlərdə
2 min nəfərə yaxın adam yaşayır.
Başlıca məşğuliyyət limon yetişdirilməsi
ilə bağlıdır.
Kəndin sakinləri
quru və kontinental iqlim şəraitində yüksək məhsuldarlığa
nail ola biliblər. Nəticədə
limonculuq ən gəlirli sahəyə çevrilib, hətta
heyvandarlığı da üstələyib.
Burada limonlar dibçəklərdə və istixanalarda
yetişdirilir. Qış mövsümündə onu
açıq havada saxlamaq mümkün deyil. Təcrübəli
təsərrüfatçı, təqaüdçü müəllim
Mənsur İbrahimov deyir ki, ömrünün 60 ilini bu sahəyə
həsr edib. Hazırda təsərrüfatda 22 limon
ağacı var. Dibçəkdə becərilən limon
ağacları da az deyil. Ağaclara yaxşı qulluq ediləndə
yaxşı inkişaf edir. Elə ağaclar var ki,
hündürlüyü 3 metrə çatır.
Mənsur İbrahimov
deyir ki, ailə ayda orta hesabla bu sahədən 400-450 manat gəlir
götürür. Bu da
onların normal yaşayışını təmin edir. Nəvələri
Salman, Rəna, Rövşən və Orxan da onun yaxın
köməkçilərinə çevriliblər.
Limon olduqca məhsuldar bitkidir.
Yaxşı becərildikdə torpağa əkilən bir
ağacdan il ərzində 220-250 ədəd limon götürmək
olur. Bu şərtlə ki, gərək aqrotexniki tədbirləri
vaxtında həyata keçirəsən. Məsələn,
yay mövsümündə dibçəklərdə beçərilən
ağaclara gündə iki dəfə su verəsən. Səhər
tezdən gün çıxmamış və axşam gün
batandan sonra. Bitkiləri üzvi və mineral gübrələrlə
qidalandırmağın da norması var. Əks halda, yüksək
məhsuldarlıqdan danışmaq əbəsdir. Yaxşı
yetişdirilən bir limonun çəkisi 400-450 qrama
çatır.
Aşağı Əndəmiç
kəndində yaşayan Zakir Rüstəmov istixana və
dibçəkdə yüzə yaxın limon ağacı becərir.
Təcrübəli təsərrüfatçı
bildirir ki, yerli şəraitdə limon ilin hər fəslində
çiçək açır. Barın hasilə gəlməsi
isə təxminən 10-11 ay çəkir. Dəriləndən
sonra on-on beş gün keyfiyyətini itirmir. Qışın sərt
şaxtalarında bu bitkini qoruyub saxlamaq heç də asan
deyil. Əvvəla, istilikxanada müsbət 4-10 dərəcə
arasında daim istilik olmalıdır. Digər tərəfdən,
istilikxana axşamlar elektrik lampaları ilə
işıqlandırılmalıdır. Yoxsa, 3 dərəcə
şaxtada limon ağacları tamam məhv olar.
Demək olar ki, Əndəmiçdə
hər bir ailə limonçuluqla məşğul olur. Bu qoşa kənddə 25-30 ailənin
şəxsi istilikxanaları var. Dibcəkdə məhsul
yetişdirməklə yaxşı qazanc əldə edənlər
də az deyil.
Manaf İbrahimovun, Nəriman
Məmmədovun, Fəxrəddin Mehdiyevin, Qüdrət Fərəcovun
da şəxsi təsərrüfatlarında xeyli sayda limon
ağacları vardır. Gənc ailələr də indi bu sahəyə
böyük maraq göstərirlər. O ki, qaldı
yetişdirilən məhsulun alıcısına, bu sahədə
narahatçılıq yoxdur. Yeri gəlmişkən, burada
yetişdirilən limonun dəyəri digər yerlərlə
müqayisədə xeyli bahadır. Lakin alıcısı həmişə
var. Daha çox hallarda yetişdirilən, məhsul uzaq
ünvanlara - ölkəmizin paytaxtına, Rusiyanın mərkəzi
şəhərlərinə aparılır. Yerli
istehsalçılar qiymətdə bahalığı keyfiyyətlə
əlaqələndirirlər. Onların fikrincə, Ordubad
torpağında yetişdirilən digər meyvələr kimi,
limon da özgə keyfiyyətə, dada-tama malikdir, tərkibi
qələvi elementləri və bir çox vitaminlərlə
daha zəngindir.
Tibb elmləri namizədi,
Naxçıvan Kardioloji Dispanserinin baş həkimi Alı Əliyev
deyir ki, indiyədək tibb elminə 500-dən çox virus məlum
olub ki, onların 45-nə limonun təsir gücü var. O cümlədən, xərcəng
virusuna qarşı. Bu səbəbdən də limon şirəsi
virusa qarşı mübarizədə ən yaxşı vasitə
hesab olunur. Ondan ateroskleroz, hipertoniya, böyrək, mədə-bağırsaq,
ürək-damar, qaraciyər və sair xəstəliklərin
müalicəsində də səmərəli istifadə edilir.
Bir vaxtlar əfsanəvi hindli yoqlar da sağlamlığın
qorunmasında limonu universal vasitə saymışlar.
Limon tinglərini
artırmaq üçün istər dibçəkdə, istərsə
də torpaqda əkilən ağaclar kifayətdir. Adətən, bu tədbir may-iyun
aylarında həyata keçirilir. Cavan və yaxşı
inkişaf etmiş budaqların hər birindən bir ting almaq
olur. Budağın qabığı 1 santimetr enində dairəvi
soyulur, ortası və yan tərəfı kəsilmiş dəmir
və ya saxsı qab budağın soyulan hissəsinə bərkidilir,
altı pambıq parça ilə möhkəm sarınır.
Qab içərisinə peyin qatılmış torpaq
töküldükdən sonra su ilə doldurulur. Ertəsi
gündən etibarən hər səhər onun dibinə
azacıq su tökülür. Təxminən iki ay müddətində
həmin qabın içərisi kök rişələri ilə
dolur. Payız mövsümündə budaq kəsilərək
yerə və ya dibçəyə əkilir. Yaxşı
halda dibçəkdə yetişdirilən ağacdan ildə
40-50 limon dərilir.
Bir sözlə, qiymətli
sitrus bitkisi olan limon Ordubad rayonunun Yuxarı və
Aşağı Əndəmiç kəndlərində
neçə-neçə ailənin "çörək
ağacına" çevrilib.
Məmməd MƏMMƏDOV
Azərbaycan.- 2009.- 19 iyul.- S. 4.
