Enerji təhlükəsizliyinin təminatında Azərbaycan faktoru

Enerji resursları ilə zəngin olan Azərbaycanın öz karbohidrogen ehtiyatlarının nəqlində uzaqgörən və milli maraqlarını nəzərdə tutan siyasət həyata keçirməsi, həmçinin bu sahədə etibarlı tərəfdaş olması dünyanın bir çox dövlətlərinin ölkəmizlə sözügedən sferada əməkdaşlığa xüsusi maraq göstərməsinə səbəb olub. Azərbaycanın Avropanın etibarlı enerji təminatında artan rolu isə dünya miqyasında ölkəmizə diqqətin daha böyük sürətlə yüksəlməsini stimullaşdırmaqdadır.

Enerji ehtiyatlarının işlənilməsində Azərbaycan nümunəsi

Bu gün Azərbaycanın iştirakı olmadan Mərkəzi Asiyadan başlayaraq Qafqazı keçməklə Türkiyə və Avropa istiqamətində uzanan enerji layihələrinin reallaşdırılması mümkün deyil. Məhz bu səbəbdən kifayət qədər böyük sayılan coğrafi məkanda yeni enerji layihələrinin, o cümlədən Qərbin böyük ümidlə baxdığı Nabukkonun reallaşmasında Azərbaycan əsas rol oynayan dövlət kimi qəbul olunmaqdadır. Bununla bağlı Bakıda keçirilən XVI Beynəlxalq Xəzər neft-qaz sərgisi və konfransının açılışında çıxış edən Prezident İlham Əliyev deyib: "Azərbaycanın iştirakı olmadan bölgədə və geniş mənada yerləşdiyimiz qitədə enerji təhlükəsizliyi məsələləri tam şəkildə həll oluna bilməz, şübhə etmirəm ki, bu mövqe üstünlük təşkil edəcəkdir. Bilirəm ki, tərəfdaşlarımızın böyük əksəriyyəti bu mövqeyi bölüşür".

Azərbaycanın mövcud olduğu qitədə enerji təhlükəsizliyinin təminatında mühüm rol oynaması ölkə sərhədlərindən kənarda, özü də ən yüksək səviyyələrdə etiraf olunmaqdadır. Məhz elə buna görədir ki, dünyanın hətta ən qüdrətli dövlətləri belə, enerji sahəsində Azərbaycanla əməkdaşlığa xüsusi önəm verməklə yanaşı, bundan, sözün əsl mənasında, qürur hissi keçirdiklərini də nümayiş etdirirlər. ABŞ-ın dövlət başçısı Barak Obamanın Prezident İlham Əliyevə göndərdiyi məktubda qeyd olunur ki, Azərbaycan dünya bazarlarında mühüm və etibarlı enerji təchizatçısına çevrilib: "Azərbaycan beynəlxalq şirkətlərin iştirakı ilə enerji ehtiyatlarının işlənilməsinin sürətli tərəqqi və ən qabaqcıl texnologiya ilə nəticələnməsinin nümunəsidir. 90-cı illərin ortalarında neft və qaz yataqlarının işlənilməsi üçün beynəlxalq sərmayəçilərin Azərbaycana dəvət edilməsi, Şərq-Qərb Enerji Dəhlizinin, o cümlədən Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft boru və Cənubi Qafqaz qaz boru kəmərlərinin reallaşması Sizin xüsusi nailiyyətinizdir. Üç ölkənin ərazisindən keçən, yüzlərlə kilometr məsafəni qət edən və bir çox beynəlxalq enerji şirkətini bir araya gətirən həmin layihələr yorulmaz fəaliyyət və əməkdaşlıq sayəsində nəyə nail oluna biləcəyini əks etdirir. ABŞ bu mühüm layihələri həyata keçirən Azərbaycan və digər iştirakçılarla tərəfdaş olmaqdan iftixar hissi keçirir".

Bu, öz növbəsində, Azərbaycanın ABŞ və digər dünya dövlətləri ilə təkcə enerji yox, həm də digər sahələrdə münasibətlərinin qarşılıqlı maraqlara söykənən əsaslarla möhkəm zəmində inkişafına təkan verməkdədir. Eyni zamanda, Azərbaycanın mövcud enerji strategiyasının nə qədər düzgün və uzaq məqsədlərə hesablandığını göstərən başlıca amillərdən sayılır. Uğurlu enerji siyasəti ölkəmizin nəinki regionda, hətta daha böyük coğrafi məkanda lider dövlət statusuna yiyələnməsinə və bunun daha da möhkəmlənməsinə səbəb olmaqdadır. Əsası ümummili lider Heydər Əliyev tərəfindən qoyulan və Prezident İlham Əliyevin uğurla davam etdirdiyi strategiya beynəlxalq aləmdə də xüsusilə təqdir olunur. Azərbaycanı regionun enerji məsələləri üzrə lider ölkəsi adlandıran ABŞ Dövlət katibinin Avrasiya regionunda enerji məsələləri üzrə xüsusi elçisi Riçard Morninqstar bununla bağlı bildirir: "Açıq-aşkar məlumdur ki, Azərbaycan və ABŞ bir-birinə yaxın tərəfdaş olaraq qalacaq. Prezident İlham Əliyev yalnız Praqa Sammitində, ondan əvvəl Krakov, Vilnüs və Kiyevdə keçirilmiş sammitlərdə iştirak etməklə deyil, həmçinin burada, Bakıda ötən ilin noyabrında Enerji Sammitini təşkil etməklə, bu regionun enerji məsələləri üzrə lideri olub".

Azərbaycanın enerji sahəsində strateji tərəfdaş rolu getdikcə artır

Azərbaycanın həm özünün nəhəng enerji ehtiyatları, həm də Mərkəzi Asiyadan Avropa istiqamətində göndərilə biləcək karbohidrogen məhsullarının nəqlində mühüm tranzit rolu oynaması dünya dövlətlərinin ölkəmizə diqqətini daha da artırır. Həmçinin Azərbaycandan Mərkəzi Asiya qazının Avropa bazarlarına çatdırılması üçün öz imkanlarından yararlanmaq da xahiş olunur. Bununla bağlı Riçard Morninqstar qeyd edir: "Biz Azərbaycanı Türkmənistana öz böyük qaz ehtiyatlarını inkişaf etdirməyə və qazı Avropa istehlakçılarına çatdırmaqda yardım etməyə səsləyirik". Amerikalı diplomat onu da etiraf edir ki, Azərbaycan Qazaxıstan neftinin daşınmasında da mühüm tranzit ölkədir: "Azərbaycan Qazaxıstan neftinin daşınmasında etibarlı və şəffaf şərtləri təmin edəcək. Xəzərin şimal bölgəsində neft hasilatı qarşıdakı beş ildə sutkada 2 milyon barelə qədər artacaq ki, bu da ixrac imkanlarının əhəmiyyətli dərəcədə artırılmasını zəruri edəcək".

Azərbaycanın Qərb ölkələri ilə mövcud enerji, o cümlədən təbii qaz sahəsində əməkdaşlıq səviyyəsi olduqca yüksək dəyərləndirilir. Bunu Barak Obamanın Prezident İlham Əliyevə göndərdiyi məktubda yer alan fikirlərdən də aydın görmək mümkündür: "Biz regional təchizatın şaxələndirilməsinə yardım etmək məqsədilə təbii qaz yataqlarınızın işlənilməsinə yönəlmiş səylərinizi dəstəkləyirik. Həm Sizin ölkəniz, həm də qonşularınız bundan bəhrələnəcəkdir. Biz karbohidrogen sektorunuzun işlənilməsi sahəsində işləri bu cür davam etdirməyinizi alqışlayırıq. Bu prosesin nəticəsində regional inkişaf və əməkdaşlıq, o cümlədən qlobal enerji təhlükəsizliyi güclənəcəkdir, eyni zamanda bütün Azərbaycan vətəndaşlarının arzu və tələbatlarını təmin etmək üçün çox dəyərli bir imkan yaranacaqdır".

Azərbaycanın malik olduğu karbohidrogen yataqları hələ uzun müddət ölkəmizin bu sahədə tərəfdaş dövlətləri, o cümlədən Avropanı enerji ehtiyatları ilə etibarlı şəkildə təmin etməyə imkan verir. Bu məqam Prezident İlham Əliyev tərəfindən XVI Beynəlxalq Xəzər neft-qaz sərgisində xüsusi qeyd edilib: "Müxtəlif hesablamalara görə, bu il Azərbaycanda hasil ediləcək neftin həcmi minimum 45 milyon ton təşkil edəcəkdir. Təbii qazın hasilatı 25-27 milyard kubmetr təşkil edəcəkdir. Düzdür, bu qazın bir hissəsi təzyiqin artırılması üçün yenidən laylara vurulacaqdır. Ancaq bu gün bax, bu rəqəmlər Azərbaycanın real imkanlarını göstərir. Nəzərə alsaq ki, Azərbaycanda ən minimal hesablamalara görə, qaz ehtiyatları 2 və orta hesabla 5 trilyon kubmetr səviyyədədirsə, görmək olar ki, uzun illər bundan sonra, onilliklər bundan sonra Azərbaycan enerji sahəsində çox önəmli və strateji tərəfdaş kimi öz rolunu oynayacaq və bu rol getdikcə artacaqdır".

Geosiyasi məkanda rəsmi Bakının mövqeyi daha da güclənir

Azərbaycanın enerji sahəsində strateji rolu Heydər Əliyev adına İdman-Konsert Kompleksində keçirilən XVI Beynəlxalq Xəzər neft-qaz, neftayırma, neft kimyası sərgi və konfransının işıqlandırılması fonunda dünyanın aparıcı media orqanları tərəfindən də geniş şəkildə təhlil edilməkdədir.

Bununla bağlı ABŞ-ın "United Press İnternational" portalında yer alan məqalədə qeyd olunur ki, dünyanın ilk neft bumu şəhəri olan Bakıya və bütövlükdə Azərbaycana bu gün də beynəlxalq miqyasda maraq olduqca böyükdür. Portalda qeyd olunur ki, bu xüsusda Vaşinqton Azərbaycan rəhbərliyini ölkənin enerji resurslarının Qərbə ixrac edilməsi siyasətini davam etdirməyə çağırır: "Bununla bağlı ABŞ Nabukko və Türkiyə-Yunanıstan-İtaliya boru xətlərinin reallaşmasına lazımi dəstək verəcəyini bildirib". Eyni zamanda, Azərbaycanın enerji ehtiyatlarının nəqlində məharətli manevrləri və həyata keçirdiyi siyasət də təqdir olunur. Belə ki, Azərbaycanın enerji sferasında Qərblə yanaşı, Rusiya və İran kimi qonşu dövlətlərlə də yaxşı münasibətlərinin olduğu vurğulanır. Qeyd edilir ki, məhz belə xoş münasibətlər nəticəsində ötən il Rusiya və Gürcüstan arasında baş verən münaqişə Azərbaycan neftinin ixracında bir o qədər də ciddi problem yaratmadı. Belə ki, Azərbaycan Bakı-Novorossiysk neft kəməri və İranın vasitəsilə neft ixracını davam etdirib. Sözügedən portal bunu bir daha Azərbaycanın enerji sahəsində uğurlu siyasətinin mühüm məqamları kimi qələmə verir və Azərbaycanı Qərb üçün etibarlı tərəfdaş adlandırır.

Britaniyanın aparıcı media orqanlarından biri sayılan "Guardian" qəzeti isə yazır ki, Azərbaycan öz enerji ehtiyatlarının nəql edilməsində yeni marşrutlar seçəcəyini və bu zaman siyasət yox, kommersiya maraqlarının əsas götürüləcəyini bəyan edib: "Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev bildirir ki, enerji sektoru çox siyasiləşib. Dövlət başçısının sözlərinə görə, satış və alış müqavilələrində qiymətlər beynəlxalq praktikaya uyğun olmalıdır. Xəzər sahilində yerləşən Azərbaycan avropalı enerji istehlakçılarına alternativ təchizat marşrutu təklif edir. Bu ölkənin sahib olduğu neft və qazın ixrac edilməsi üçün artıq malik olduğu yeddi boru xətti var. Həmçinin Azərbaycan Xəzər və Mərkəzi Asiya qazının Avropaya çatdırılmasını nəzərdə tutan Nabukko layihəsində də potensial tərəfdaşdır. Belə bir vaxtda Rusiyanın qaz nəhəngi olan "Qazprom" da Azərbaycan qazını almaq üçün ARDNŞ-lə danışıqlar aparır. Əgər Azərbaycan və Rusiya arasında qaz sövdələşməsi baş tutarsa, Nabukkonun perspektivi müəyyən qədər də olsa, sual altına düşə bilər. Görünür, elə bu səbəbdəndir ki, Avrasiya regionunda enerji məsələləri üzrə xüsusi elçisi Riçard Morninqstar "Reuters"ə açıqlamasında Azərbaycanın getdikcə daha çox önəmli dövlətə çevrildiyini bildirir. Gürcüstanın Baş naziri Nika Qilauri isə qeyd edir ki, Cənubi Qafqazda həyata keçirilən bütün layihələr Avropanın enerji təhlükəsizliyində mühüm rol oynayır. O bu layihələrin geosiyasi məkanda Azərbaycan və Gürcüstanı daha da gücləndirdiyini vurğulayır".

İngilis dilində dərc edilən "Moscow Times" qəzeti isə yazır ki, Qafqazda reallaşdırılan enerji layihələrində başlıca rol Azərbaycana məxsusdur. Qəzet onu da vurğulayır ki, Azərbaycan həm də tranzit əhəmiyyətinə görə, dünyanın diqqətini özünə cəlb edə bilib. Belə vəziyyətdə ölkə rəhbərliyinin uzaqgörən siyasəti nəticəsində Azərbaycanın regionda enerji sahəsində maraqlı olan bütün xarici dövlətlərlə qarşılıqlı maraqlara söykənən bərabərhüquqlu əməkdaşlıq qura bilməsi valehedici adlanır. "Moscow Times" onu da yazır ki, Qərbin böyük ümidlərlə baxdığı Nabukkonun da gələcək taleyi məhz Azərbaycanın əlindədir.

Bütün bunlar dövlətimizin bir daha dünyanın enerji siyasətində kifayət qədər vacib rol oynayan tərəflərdən biri kimi çıxış etdiyini göstərir. Məhz elə bu səbəbdən Azərbaycanın dünya üçün əhəmiyyətinin günü-gündən artdığı açıq etiraf edilir və ölkəmizlə əməkdaşlığın əhatə dairəsinin genişlənməsinə beynəlxalq maraq çoxalır.

R.İslamoğlu

Azərbaycan.-2009.-4 iyun.-S.2.