Azərbaycan diplomatiyasının BMT qələbəsi
Mövcud olduğu regionun lider ölkəsi Azərbaycan ərazi bütövlüyünü bərpa etmək üçün güclü orduya, həmçinin tələb olunan digər bütün resurslara malikdir. İşğal olunmuş ərazilərin azad olunması üçün hərbi əməliyyatlara başlayacağı təqdirdə, Ermənistanın Azərbaycanın qarşısında duruş gətirə bilməyəcəyi təkcə beynəlxalq aləmdə yox, elə ermənilərin böyük əksəriyyəti tərəfindən də etiraf olunur.
Lakin problemin sülh yolu ilə həlli üçün bütün imkanlar hələ tükənmədiyindən Azərbaycan ərazi bütövlüyünün bərpası məqsədilə diplomatik cəbhədə hücum miqyasını genişləndirməkdədir. Bu, həm də Azərbaycanın sülh yoluna sadiq olduğunun göstəricisidir.
Prezident İlham Əliyev bununla bağlı bildirir: "Təxminən iki onillik ərzində aparılan danışıqlar prosesində olmağımız faktı onu göstərir ki, bizim məqsədimiz sülh yolu tapmaqdır. Qafqazda heç kim müharibə istəmir. Lakin eyni zamanda, biz bu vəziyyətlə barışa bilmərik. Ermənistanın iki onillikdən çox xalqımızın fundamental hüquqlarını pozması faktı ilə və heç nə baş verməməsi ilə razılaşa bilmərik".
BMT Təhlükəsizlik
Şurasının Dağlıq Qarabağ münaqişəsilə
bağlı ilk qətnaməsi
Ümummilli lider Heydər Əliyevin xalqın tələbilə hakimiyyətə qayıtmasından sonra aparılan məqsədyönlü siyasət beynəlxalq aləmdə Ermənistanın işğalçı dövlət imicinin rəsmən tanınması prosesini təmin etdi. Bu kursun Prezident İlham Əliyev tərəfindən uğurla davam etdirilməsi nəticəsində isə artıq beynəlxalq aləmdə bütün nüfuzlu təşkilatlar tərəfindən Ermənistan təcavüzkar ölkə kimi qəbul olunmaqla yanaşı, Azərbaycanın işğal altında olan ərazilərinin azad edilməsi üçün bu ölkəyə qarşı təzyiqlər güclənməkdədir. Rəsmi Bakının bu istiqamətdə apardığı siyasət nəticəsində beynəlxalq səviyyədə keçirilən müxtəlif görüşlərdə, zirvə toplantılarında, konfranslarda Ermənistanın işğalçı dövlət olduğu qeyd edilir. Eləcə də Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün toxunulmazlığı dəfələrlə beynəlxalq sənədlərdə öz təsdiqini tapıb. Bu sənədlərin, demək olar ki, hamısında Azərbaycan torpaqlarının işğal edildiyi göstərilir, bir milyondan çox insanın qaçqın və məcburi köçkün kimi yaşadığı bildirilir.
Xüsusən də, indi BMT Təhlükəsizlik Şurası tərəfindən Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə dair qəbul edilən 4 qətnamənin şərtlərini yerinə yetirməsi üçün rəsmi Yerevana beynəlxalq çağırışların sayı durmadan artmaqda və müəyyən mənada təzyiqlər olunmaqdadır. Sözügedən qətnamələrin şərtləri isə Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün tam bərpasını nəzərdə tutur ki, onların icrası ilə bağlı Ermənistan qarşısında irəli sürülən tələblərin çoxalması sonda rəsmi Yerevanın bu qətnamələri icra etmək məcburiyyətində qalacağını deməyə əsas verir.
Xatırladaq ki, bu qətnamələrdən ilki BMT Təhlükəsizlik Şurası tərəfindən 1993-cü il aprelin 30-da qəbul edilib. Kəlbəcərin işğal olunmasından sonra qəbul edilən və BMT-nin rəsmi saytında yerləşdirilən 822 saylı bu qətnamədə httr://www.un.org/russian/documen/scresol/res1993/res822.htm) beynəlxalq sərhədlərin toxunulmazlığı və ərazi əldə etmək üçün qüvvə tətbiq etməyin yolverilməzliyi bir daha təsdiq olunur. Ermənistanla Azərbaycan arasında münasibətlərin pisləşməsinin qeyd olunduğu qətnamədə bölgədəki bütün dövlətlərin suverenliyinə və ərazi bütövlüyünə hörmət ifadə edilir.
Azərbaycan
diplomatiyasının BMT qələbəsi
Dünyanın ən böyük və
nüfuzlu təşkilatı olan BMT artıq 16 ildir ki, Ermənistanı
işğalçı dövlət kimi tanıyır, ondan təcavüzkar
siyasətini dayandırmağı tələb edir
BMT Təhlükəsizlik Şurası tərəfindən
1993-cü il aprelin 30-da qəbul edilən 822 saylı qətnamədə
qeyd edilirdi: "Təhlükəsizlik Şurası...
silahlı hərbi əməliyyatların güclənməsinin
bu proses üçün dağıdıcı nəticələr
verə biləcəyindən dərin narahatlıq keçirərək:
1. Atəşin biryolluq
dayandırılması məqsədilə bütün hərbi
əməliyyatların və düşmənçilik hərəkətlərinin
dərhal dayandırılmasını, eləcə də
bütün işğalçı qüvvələrin Kəlbəcər
rayonundan və Azərbaycanın son vaxtlar işğal
edilmiş başqa rayonlarından dərhal
çıxarılmasını tələb edir..."
1993-cü il iyulun 29-da BMT Təhlükəsizlik
Şurasının qəbul etdiyi 853 saylı qətnamənin
9-cu bəndində Təhlükəsizlik Şurası Ermənistanı
təkidli şəkildə Dağlıq Qarabağ ermənilərinə
təsir göstərməyə və əvvəlki qətnamənin
şərtlərinə uyğun olaraq ordusunu işğal
altında olan ərazilərdən çıxarmağa
çağırırdı. Əslində, bununla BMT Təhlükəsizlik
Şurası Dağlıq Qarabağ ermənilərinin məhz
Ermənistandan idarə olunduğu faktını qəbul etdiyini
göstərmiş olurdu.
BMT Təhlükəsizlik
Şurasının 1993-cü il oktyabrın 14-də qəbul
etdiyi 874 saylı qətnaməsində Ermənistan və Azərbaycan
arasında yaranan gərginlikdən, Azərbaycan ərazilərinin
işğal edilməsindən narahatlıq ifadə edilir,
dövlətlərin ərazi bütövlüyünün
toxunulmazlığı bir daha təsdiq olunurdu.
1993-cü il noyabrın 11-də qəbul
etdiyi 884 saylı qətnamədə BMT Təhlükəsizlik
Şurası Azərbaycan Respublikasının və
regiondakı bütün digər dövlətlərin
suverenliyini və ərazi bütövlüyünü təsdiq
edərək, beynəlxalq sərhədlərin
pozulmazlığını və ərazi əldə etmək
üçün güc tətbiq edilməsinin yolverilməzliyini
bir daha bəyan edirdi.
Bundan başqa,
bütün işğalçı qüvvələrin Kəlbəcər
rayonundan və Azərbaycanın işğal edilmiş digər
rayonlarından dərhal çıxarılması tələb
edilir. Qətnamədə bölgədə sabitliyin və əmin-amanlığın
təhlükə altında olduğu qeyd edilir, məcburi
köçkünlərin sayının artmasından
narahatlıq ifadə olunur və Kəlbəcər rayonunda
yaranmış fövqəladə vəziyyətin
doğurduğu problemlərin aradan
qaldırılmasının zəruriliyi bildirilir: "Təhlükəsizlik
Şurası çoxlu sayda mülki şəxsin yerdəyişməsi
və bölgədə, o cümlədən Kəlbəcər
rayonunda yaranmış fövqəladə durumla bağlı
ciddi narahatlıq ifadə edərək, bölgədəki
bütün dövlətlərin suverenliyinə və ərazi
bütövlüyünə hörməti bir daha təsdiq edərək,
eləcə də beynəlxalq sərhədlərin
toxunulmazlığını və ərazi əldə etmək
üçün qüvvə tətbiq etməyin yolverilməzliyini
bir daha təsdiqləyərək, ATƏM (Avropa Təhlükəsizlik
və Əməkdaşlıq Müqaviləsi təşkilatı
1995-ci ilin yanvarından ATƏT - Avropada Təhlükəsizlik
və Əməkdaşlıq Təşkilatı
adlanır-red.) çərçivəsində həyata
keçirilən sülh prosesini dəstəklədiyini bildirərək
və silahlı hərbi əməliyyatların güclənməsinin
bu proses üçün dağıdıcı nəticələr
verə biləcəyindən dərin narahatlıq keçirərək:
1. Atəşin biryolluq
dayandırılması məqsədilə bütün hərbi
əməliyyatların və düşmənçilik hərəkətlərinin
dərhal dayandırılmasını, eləcə də
bütün işğalçı qüvvələrin Kəlbəcər
rayonundan və Azərbaycanın son vaxtlar işğal
edilmiş başqa rayonlarından dərhal çıxarılmasını
tələb edir;
2. Bu işdə
maraqlı olan tərəfləri münaqişəni ATƏM-in
Minsk qrupunun sülh prosesi çərçivəsində həll
etmək məqsədilə dərhal
danışığı bərpa etməyə və problemin
dinc yolla həllini çətinləşdirə biləcək
hər cür fəaliyyətdən imtina etməyə israrla dəvət
edir;
3. Bölgədə, o
cümlədən münaqişənin əhatə etdiyi
bütün rayonlarda mülki əhalinin iztirablarını
yüngülləşdirmək üçün humanitar
yardım göstərilməsi sahəsində beynəlxalq fəaliyyətin
maneəsiz həyata keçirilməsini təmin etməyə
çağırır və bir daha təsdiq edir ki,
bütün tərəflər beynəlxalq humanitar hüququn
prinsiplərinə və normalarına əməl etməyə
borcludurlar" - deyə qətnamədə bildirilir.
BMT-dən Ermənistana növbəti xəbərdarlıq
Lakin sonrakı dövr ərzində
Ermənistanın 822 saylı qətnamənin qeyd olunan bu və
digər şərtlərinə əməl etməməsi BMT
Təhlükəsizlik Şurası tərəfindən əlavə
qətnamələrin qəbul edilməsilə nəticələndi.
Dağlıq Qarabağ münaqişəsilə bağlı
1993-cü il iyulun 29-da BMT Təhlükəsizlik
Şurasının 853 saylı qətnaməsinin (httr://www.un.org/russian/documen/scresol/res1993/res853.htm)
qəbuluna əsas səbəb Ermənistan silahlı qüvvələrinin
Ağdam rayonunu işğal etməsi oldu. Elə bu səbəbdən
853 saylı qətnamədə Ağdam rayonunun işğal
olunması xüsusilə qeyd edilir və hərbi əməliyyatların
güclənməsindən təşviş duyulduğu bəyan
olunur.
Qətnamədə Azərbaycan
vətəndaşlarının bir hissəsinin məcburi
köçkün kimi yaşamasından narahatlıq ifadə
edilir və tərəflərin münaqişəni
dayandırmaq üçün atəşkəsə nail
olmalarının zəruriliyi bildirilirdi. Təhlükəsizlik
Şurası növbəti dəfə dövlətlərin ərazi
bütövlüyünün toxunulmazlığının təmin
olunmasının vacibliyini bəyan edərək ATƏM-in
sülh prosesini sürətləndirmək cəhdlərini təqdir
etdiyini də vurğulayırdı. Bununla yanaşı, Ermənistanla
Azərbaycan arasında vəziyyətin gərginləşməsi
və Azərbaycan ərazilərinin işğalı faktı
da bu sənəddə xüsusi qeyd edilir, təcavüz
aktlarının regionda sülhə ciddi mane olduğu göstərilirdi.
Ancaq 853 saylı qətnamə
məzmununa və həcminə görə, əvvəlki qətnamədən
xeyli fərqlənirdi. Belə ki, 822 saylı qətnamədə
Azərbaycan ərazilərinə daha çox yerli erməni
qüvvələrinin təcavüz etməsinə diqqət
yetirilirdi. Yeni qətnamədə isə
işğalçı kimi artıq konkret olaraq yerli erməni
qüvvələrindən bəhs edilmirdi. Bu dəfə ermənilər
münaqişədə iştirak edən
işğalçı tərəf kimi təqdim olunurdu ki, bu,
artıq Ermənistanın bir dövlət kimi işğal
prosesində iştirak etdiyinin beynəlxalq etirafı idi. Məhz
həmin işğalçı qüvvələrin Azərbaycan
Respublikasının Ağdam rayonundan və işğal
olunmuş bütün digər ərazilərdən dərhal,
tamamilə və qeyd-şərtsiz çıxarılması
tələb olunurdu. 853 saylı qətnamənin 9 və 10-cu bəndlərində
səslənən fikirlər Ermənistanın artıq BMT tərəfindən
işğalçı dövlət kimi qəbul edildiyinin
göstəricisi idi.
Belə ki, qətnamənin
9-cu bəndində Təhlükəsizlik Şurası Ermənistanı
təkidli şəkildə Dağlıq Qarabağ ermənilərinə
təsir göstərməyə və əvvəlki qətnamənin
şərtlərinə uyğun olaraq ordusunu işğal
altında olan ərazilərdən çıxarmağa
çağırırdı. Əslində, bununla BMT Təhlükəsizlik
Şurası Dağlıq Qarabağ ermənilərinin məhz
Ermənistandan idarə olunduğu faktını qəbul
etdiyini göstərmiş olurdu. 853 saylı qətnamənin
10-cu bəndində isə konkret ad çəkilməsə də,
burada yer alan fikirlərin bilavasitə Ermənistana
ünvanlandığı aydın görünür. Həmin
bənddə qeyd olunur ki, BMT Təhlükəsizlik Şurası
dövlətləri münaqişənin güclənməsinə
və ya ərazinin işğalının davam etdirilməsinə
gətirib çıxara biləcək hər hansı silah və
ləvazimat göndərməkdən çəkinməyə
təkidlə çağırır. Xatırladaq ki, həmin
dövrdə Dağlıq Qarabağ ermənilərinin əsas
silah təchizatı məhz Ermənistandan gəlirdi.
853 saylı qətnaməni
əvvəlkindən fərqləndirən digər bir
mühüm cəhət isə burada mülki şəxslərə
hücumlar edildiyi və yaşayış rayonlarının
bombalanması, top atəşlərinə tutulması qeyd edilərək
pislənirdi. Bütün bunlar yeni qətnamənin Ermənistan
üçün əvvəlkindən sərt xarakter
daşıdığını əyani şəkildə
nümayiş etdirirdi.
Dövlətlərin ərazi bütövlüyü
toxunulmazdır
Lakin həmin dövrdə
qəbul edilən hər iki qətnamənin icra edilməsi
üçün Ermənistana ciddi təzyiqlərin edilməməsi
təcavüzkar ordunun Azərbaycan ərazilərini xarici
havadarlarının köməyilə işğalının
davam etməsilə nəticələndi. 1993-cü ilin
avqustunda Ermənistan Füzuli rayonunu işğal etmək məqsədilə
hərbi əməliyyatları gücləndirdi ki, bu da sonda
BMT Təhlükəsizlik Şurası sədrinin adından
yeni bəyanatın yayılmasına səbəb oldu. Təhlükəsizlik
Şurası sədrinin bəyanatında bir daha Azərbaycan ərazilərinin
işğalı faktı təsdiq edilərək,
Dağlıq Qarabağın Azərbaycanın tərkib hissəsi
olduğu vurğulanırdı.
Bəyanatda daha sonra qeyd
olunurdu: "Təhlükəsizlik Şurası Ermənistan
Respublikası ilə Azərbaycan Respublikası arasında
münasibətlərin pisləşməsi ilə və
onların arasındakı gərginliklə əlaqədar
ciddi narahatlıq keçirdiyini bildirir. Şura Ermənistan
Respublikası hökumətini Azərbaycan Respublikasının
Dağlıq Qarabağ bölgəsi ermənilərinin
şuranın 822 və 853 saylı qətnamələri ilə
razılaşmalarına nail olmaq məqsədilə öz təsirindən
istifadə etməyə çağırır. Şura habelə
bu günlərdə Füzuli rayonunda döyüş əməliyyatlarının
güclənməsindən dərin narahatlıq keçirdiyini
bildirir. Şura əvvəllər Azərbaycan
Respublikasının Kəlbəcər və Ağdam
rayonlarına müdaxiləni və onların
işğalını pislədiyi kimi, Azərbaycan
Respublikasının Dağlıq Qarabağ bölgəsindən
Füzuli rayonuna edilən hücumları da pisləyir. Şura
bütün hücumların dayandırılmasını və
bölgədə sülh və təhlükəsizlik
üçün qorxu törədən hərbi əməliyyatların
və bombardmanların dərhal dayandırılmasını tələb
edir, habelə işğalçı qüvvələrin
Füzuli zonasından, həmçinin Azərbaycan
Respublikasının Kəlbəcər, Ağdam rayonlarından
və bu yaxınlarda işğal olunmuş başqa
rayonlarından dərhal, tamamilə və qeyd-şərtsiz
çıxarılmasını tələb edir".
Lakin həmin dövrdə
qəbul edilən bu bəyanatın və bundan əvvəlki
iki qətnamənin icra edilməməsi sonda BMT Təhlükəsizlik
Şurasını 1993-cü il oktyabrın 14-də sayca
üçüncü olan 874 saylı yeni qətnaməsini qəbul
etməsilə nəticələndi. BMT-nin rəsmi veb-səhifəsində
yerləşdirilən
(httr://www.un.org/russian/documen/scresol/res1993/res874.htm) bu qətnamədə
822 və 853 saylı qətnamələrə göstərilən
şərtlər bir daha təsdiq edilərək bildirilirdi ki,
Ermənistan və Azərbaycan arasındakı münasibətlərdəki
gərginlik bölgədə sülh və təhlükəsizlik
üçün qorxu mənbəyidir. Qətnamədə həmçinin
Azərbaycanda böyük sayda mülki şəxslərin
köçkün vəziyyətə düşməsi ilə
əlaqədar BMT Təhlükəsizlik Şurası tərəfindən
ciddi narahatlıq ifadə edilirdi.
Sözügedən qətnamədə
münaqişənin həlli məqsədilə Minsk qrupu tərəfindən
hazırlanan "Təxirəsalınmaz tədbirlərin yeniləşdirilmiş
cədvəli" təqdir olunur və bunun əsasında
problemin həllinin mümkünlüyündən bəhs
edilirdi. Əvvəlki qətnamələrdə olduğu kimi,
yeni sənəddə də Ermənistan və Azərbaycan
arasında yaranan gərginlikdən, Azərbaycan ərazilərinin
işğal edilməsindən narahatlıq ifadə edilir,
dövlətlərin ərazi bütövlüyünün
toxunulmazlığı bir daha təsdiq olunurdu.
Diplomatik qələbəyə xidmət edən
növbəti qətnamə
Bütün bunlar beynəlxalq
diplomatiyada üstünlüyün tədricən Azərbaycan
tərəfinə keçdiyini göstərirdi. Lakin
ümummilli lider Heydər Əliyev hakimiyyətə
qayıdana qədər iqtidarda olan qüvvələrin
yaratdığı hərc-mərcliyin doğurduğu fəsadlar,
Ermənistana xaricdən verilən dəstək bu ölkənin
işğalçı qüvvələrinin 1993-cü ilin
oktyabrında Zəngilan rayonunu tutması ilə nəticələndi.
Özü də bu fakt ATƏM sədrinin bölgədə səfərdə
olduğu bir vaxtda baş verdi. Ermənistanın beynəlxalq təşkilatların
qəbul etdiyi sənədlərə
etinasızlığı üzündən 1993-cü il
noyabrın 11-də BMT Təhlükəsizlik Şurası Azərbaycanın
növbəti müraciətinə baxaraq sayca
dördüncü olan 884 saylı qətnamə qəbul etdi.
BMT-nin rəsmi internet
saytında yerləşdirilən
(httr://www.un.org/russian/documen/scresol/res1993/res884.htm) yeni qətnamədə
Horadiz qəsəbəsinin və Zəngilan rayonunun
işğal edilməsi faktından narahatlıq ifadə edilir
və bir daha işğalçı qüvvələrin bu və
digər ərazilərdən çıxarılması tələb
olunurdu. Qətnamədə bir daha Dağlıq Qarabağ
regionunda və onun ətrafında münaqişənin davam
etməsinin və Ermənistan Respublikası ilə Azərbaycan
Respublikası arasında münasibətlərin gərgin
olaraq qalmasının regionda sülhü və təhlükəsizliyi
təhdid etməsindən ciddi narahatlıq ifadə edilirdi. Həmçinin
atəşkəsin pozulması nəticəsində hərbi əməliyyatların
eskalasiyasını, eləcə də Zəngilan rayonunun və
Horadiz şəhərinin işğalından təşvişə
düşdüyünü qeyd edən BMT Təhlükəsizlik
Şurası Azərbaycan Respublikasının və regiondakı
bütün digər dövlətlərin suverenliyini və ərazi
bütövlüyünü təsdiq edərək, beynəlxalq
sərhədlərin pozulmazlığını və ərazi
əldə etmək üçün güc tətbiq edilməsinin
yolverilməzliyini bir daha bəyan edirdi. Qətnamədə Zəngilan
rayonunun və Horadiz şəhərinin işğalı, dinc
sakinlərə hücumlar və Azərbaycan Respublikası ərazilərinin
atəşə tutulması pislənirdi. BMT Baş katibindən
və müvafiq beynəlxalq təsisatlardan zərər
çəkmiş mülki əhaliyə, o cümlədən
Zəngilan rayonunun, Horadiz şəhərinin və Azərbaycanın
cənub sərhədlərinin əhalisinə təcili
humanitar yardım göstərilməsi, qaçqınlara və
məcburi köçkünlərə öz evlərinə ləyaqətlə
və təhlükəyə məruz qalmadan qayıtmasına
kömək etmək xahiş olunurdu.
Bu 4 qətnamənin qəbulu
Azərbaycanın Ermənistan üzərində diplomatik qələbəsinin
əsas göstəricilərindən biri sayılır. Çünki
qətnamələrin hamısında Azərbaycanın ərazi
bütövlüyü tam tanınır və işğal
olunmuş ərazilərin boşaldılması tələb
olunurdu. Düzdür, sonrakı dövrdə Ermənistan BMT Təhlükəsizlik
Şurasının bu qətnamələrinin şərtlərini
yerinə yetirmədi və bu gün də həmin şərtlərin
icra olunması öhdəliyinə saymazyana yanaşır. Lakin
sözügedən qətnamələrin qəbulundan keçən
sonrakı dövrdə ümummilli lider Heydər Əliyevin həyata
keçirdiyi siyasət nəticəsində beynəlxalq aləmdə
mövqelərini gücləndirən Azərbaycan məhz BMT
qətnamələrinə əsasən, erməniləri fakt
qarşısında qoyaraq onların işğalçı
siyasətinin dünya miqyasında qəbul edilməsinə
nail oldu. Hazırkı dövrdə də BMT qətnamələrinin
şərtlərinin yerinə yetirilməsi digər beynəlxalq
təşkilatlar tərəfindən Ermənistanın yerinə
yetirməli olduğu əsas tələblərdən biri kimi
irəli sürülür.
Onu da bildirək ki, BMT
Nizamnaməsinə görə, Təhlükəsizlik
Şurasına mübahisəli məsələləri, o
cümlədən münaqişələri həll etmək
üçün geniş səlahiyyətlər verilir. Şuranın
qətnamələri məcburi mahiyyət kəsb etməsə
və tövsiyə xarakteri daşısa da, yerinə yetirilmədikdə
və məsələ beynəlxalq sülh üçün təhlükə
törətdikdə Təhlükəsizlik Şurasının
icrasının məcburi olduğu qərarları qəbul etmək
hüququ var. Bu isə perspektivdə Ermənistan-Azərbaycan,
Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli məqsədilə
Təhlükəsizlik Şurasının qəbul etdiyi qətnamələrin
şərtlərinin Ermənistan tərəfindən
icrası üçün yeni qərarlar qəbul edə biləcəyini
istisna etmir. Çünki Dağlıq Qarabağ
münaqişəsinin bütöv region üçün təhlükəli
xarakter daşıması artıq BMT müstəvisində də
dəfələrlə etiraf olunub.
BMT Baş Assambleyasından Ermənistana
yeni zərbə
BMT Təhlükəsizlik Şurasının qeyd olunan 4 qətnaməsi ilə yanaşı, təşkilat səviyyəsində Ermənistanın işğalçı imicinin gücləndirilməsi məqsədilə də Azərbaycan tərəfindən görülən işlər öz bəhrəsini verməkdədir. Məhz Azərbaycanın diplomatik səyləri nəticəsində 2008-ci il martın 14-də BMT Baş Assambleyasının 62-ci sessiyasında "Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərindəki vəziyyət haqqında" qətnamə qəbul olundu.
Qətnamədə Azərbaycanın beynəlxalq səviyyədə tanınan sərhədləri çərçivəsində ərazi bütövlüyünə hörmət və dəstək təsdiqlənir, Ermənistan silahlı qüvvələrinin işğal olunmuş ərazilərdən dərhal, qeyd-şərtsiz çıxarılması tələb edilir, işğal olunmuş ərazilərdən qovulmuş əhalinin öz torpaqlarına qayıtması və normal şəraitlə təmin olunması hüququ təkrarlanır, Dağlıq Qarabağın azərbaycanlı və erməni icmaları üçün normal, bərabər yaşayış şəraitinin yaradılmasının zəruriliyi vurğulanır, Minsk qrupunun münaqişənin beynəlxalq hüquq çərçivəsində həllinə yönəlmiş vasitəçiliyinə dəstək ifadə olunur. Sənəddə deyilir ki, heç bir dövlət Azərbaycan ərazilərinin işğalı ilə nəticələnən vəziyyəti qanuni vəziyyət kimi tanımamalıdır.
Cari ilin martında isə Azərbaycanın BMT-dəki daimi nümayəndəliyi qurumun Təhlükəsizlik Şurası və Baş Assambleyasına daha iki sənəd təqdim edib. Sənədlərdən biri Azərbaycanın BMT-dəki daimi nümayəndəliyinin rəhbəri, səfir Aqşin Mehdiyevin BMT-nin Baş katibinə ünvanladığı "Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ regionu və ətraf ərazilərində baş vermiş münaqişə haqqında BMT və digər beynəlxalq təşkilatların Azərbaycana verdiyi dəstək barədə hesabat" adlanır. 11 səhifəlik hesabatda Ermənistan Dağlıq Qarabağ və ətraf rayonlara hərbi təcavüz edərkən və sonrakı müddətdə beynəlxalq qurumların Azərbaycanın mövqeyinə göstərdiyi dəstək əksini tapıb. BMT Baş katibinə bu günə kimi İslam Konfransı Təşkilatı, BMT Təhlükəsizlik Şurası və Baş Assambleyasının, ABŞ Dövlət Departamenti, Rusiya, İran və Türkiyənin xarici işlər nazirliklərinin, Avropa İttifaqı, Avropa Şurası, NATO-nun, 1993-cü ildə İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının Türkiyədə elan etdiyi, həmçinin həmin il ATƏT-in Dağlıq Qarabağ üzrə Minsk konfransı zamanı qurumun sədrinin verdiyi bəyanatlar, eləcə də adı çəkilən qurumların Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə hörmətlə yanaşması barədə qəbul olunan qətnamələr təqdim olunub. Siyahını 2008-ci il martın 14-də BMT Baş Assambleyasının 62-ci sessiyasının qəbul etdiyi 62243 saylı qətnamə tamamlayır.
Məktubda həmin qətnamədən gətirilən sitatda bildirilir: "Baş Assambleya bir daha Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən tanınan ərazi bütövlüyünə hörmət nümayiş etdirərək, işğal olunmuş ərazilərdən bütün erməni qüvvələrinin tam, şərtsiz və dərhal çıxarılmasını tələb edir. Eyni zamanda, assambleya torpaqlarından qovulan vətəndaşların öz yurdlarına qayıtması hüququnu tanıyır".
Baş katibə ünvanlanan ikinci məktub "Azərbaycan ərazisini işğal edən hərbi meyilli Ermənistan dövlətinin beynəlxalq hüquqi öhdəlikləri haqqında hesabat" adlanır. Hesabatda bildirilir ki, işğal altında olan ərazilərdə vəziyyət beynəlxalq hüquqda üç sənədlə tənzimlənir:
1907-ci ildə qəbul olunan "Haaqa Əsasnaməsi", 1949-cu ilin "Müharibə vaxtı mülki vətəndaşların qorunması haqqında Cenevrə Konvensiyası" və həmin konvensiyaya 1977-ci ildə edilən 1-ci əlavə protokol vasitəsi ilə təmin olunur. Hesabatda Ermənistanın beynəlxalq hüquq normasına görə işğalçı olmasını sübut edən faktlar sırasında rəsmi Yerevanın çox istinad etdiyi 1975-ci il Helsinki Yekun Aktından da istinadlar gətirilib. Sənəddə qeyd olunur: "İştirakçı dövlətlər bir-birinin ərazisini işğal etməkdən çəkinməlidir və ya beynəlxalq hüquq normalarına zidd olaraq zor tətbiq etməklə, təhdid etməklə əraziləri işğal etməməlidir. Heç bir işğal və bu tipli torpaq əldə etmək cəhdi qanuni sayılmayacaq".
Ermənistanın Azərbaycan ərazisini işğal edən dövlət olduğunu sübut edən faktlar sırasında "Human Rights Watsh" təşkilatının 1994-cü ildə hazırladığı hesabata, BMT-nin İnsan Haqları və İqtisadi, Sosial Mədəni Hüquqlar komitələrinin rəsmi sənədlərinə, ABŞ Dövlət Departamentinin illik hesabatlarına, "Freedom House"un 2006-cı il hesabatına, Beynəlxalq Böhran qrupunun 2005-ci il hesabatına, Avropa Şurası Parlament Assambleyasının 2005-ci il qətnaməsinə, BMT Təhlükəsizlik Şurasının 4 qətnaməsi və Baş Assambleyanın 14 mart 2008-ci ildə Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərində vəziyyətlə bağlı 62243 saylı qətnaməsinə istinad edilir. Hesabatın sonunda beynəlxalq hüquq normalarına əsasən, təcavüzkar hərəkətlərinə görə Ermənistanın üzərinə 21 maddədən ibarət öhdəliklər düşdüyü müəyyən olunub. Onların sırasında Ermənistanın Dağlıq Qarabağ və ətraf rayonlarındakı hərəkətlərinin beynəlxalq humanitar hüquq bəndlərinə şamil olunmadığı, həmin ərazilər üzərində rəsmi suverenliyin yaradılmasının beynəlxalq hüquqla mümkün olmadığı, itkin düşmüş 4210 Azərbaycan vətəndaşına görə məsuliyyət daşıdığını və hərbi cinayətlərdə iştirak etmiş şəxslərin cinayət məsuliyyətinə cəlb edilməsinin mümkünlüyü sübut olunub.
Bu, Azərbaycanın BMT-dəki daimi nümayəndəliyinin Baş Assambleya və Təhlükəsizlik Şurasına yolladığı və Ermənistanın işğalçı addımlarına hüquqi qiymət verən 4-cü hesabat olub. Birinci iki hesabat ötən il dekabr ayının 24 və 29-da nüfuzlu qurumlara göndərilib. Birinci hesabat "Ermənistan Respublikasının Azərbaycan Respublikasına qarşı hərbi təcavüzünün hüquqi fəsadları barədə hesabat", digəri isə "Dövlətlərin ərazi bütövlüyünün təməl norması və Ermənistanın revizionist iddiaları fonunda öz müqəddəratını təyinetmə hüququ barədə hesabat" adlanır.
BMT Azərbaycanın nəzarətsiz
qalan ərazilərindən narkotik vasitələrin
daşınması üçün tranzit məqsədilə
istifadə edildiyini etiraf edir
Azərbaycanın BMT müstəvisində apardığı məqsədyönlü işlər sayəsində BMT-nin Baş katibi Pan Gi Mun ötən ay Azərbaycanın işğal olunmuş əraziləri barədə xüsusi hesabatla çıxış edib. 18 vərəqlik hesabatda Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı ATƏT-in Minsk qrupu adından həmsədr ABŞ-ın, ATƏT-in hazırkı sədri və daha 12 dövlətin rəyi əks olunub. Hesabatda bir daha Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə dəstək ifadə olunur.
Onu da bildirək ki, hesabat ATƏT-in
Bununla yanaşı, uğurlu diplomatiya sayəsində BMT səviyyəsində də Azərbaycanın işğal altında saxlanan ərazilərində terrorizmin inkişaf etdiyi, narkotik vasitələrin dövriyyəsinin genişləndiyi etiraf olunur. BMT-nin Narkotiklər və Cinayətkarlıq üzrə İdarəsinin (UNODC) bir müddət əvvəl Azərbaycanda səfərdə olan Mərkəzi Asiya üzrə regional nümayəndəsi Ceyms Kallahan bununla bağlı bildirir: "Azərbaycanın nəzarətsiz qalan ərazilərindən narkotik vasitələrin daşınması üçün tranzit məqsədilə istifadə edilməsi problemi mənə məlumdur. Azərbaycanın hökumət nümayəndələri ilə bu barədə danışıqlar aparmışam. Ancaq Ermənistan hökuməti ilə bu mövzuda konkret görüşüm olmayıb". O bildirib ki, UNODC BMT Baş Assambleyası və Təhlükəsizlik Şurasının bu məsələ ilə əlaqədar qəbul etdiyi bütün qətnamələri dəstəkləyir.
Bütün bunlar dünyanın ən böyük təşkilatı hesab olunan BMT-nin Dağlıq Qarabağ münaqişəsilə bağlı əsl həqiqətlərin nə yerdə olduğuna dair lazımi məlumatlara malik olduğunu göstərir. Həmçinin bu, münaqişə ilə əlaqədar Azərbaycanın BMT səviyyəsində uğurlu fəaliyyət göstərməsindən və Ermənistan üzərində diplomatik qələbə çalmasının da əyani göstəricisi hesab olunur.
R.İSLAMOĞLU
Azərbaycan.- 2009.- 18 iyun.- S. 1,2.
