Kitaba sevgini qaytaraq

"Azərbaycan" qəzetinin 21 may 2009-cu il tarixli nömrəsində Səbail Rayon İcra Hakimiyyəti ilə birgə həmin rayonun 239 saylı orta məktəbində "Kitaba həsrət oxucu, yoxsa oxucuya həsrət kitabxanalar" başlığı altında keçirilən "dəyirmi masa" barədə cəmiyyətimizin bu günü üçün aktual olan bir problemə həsr edilmiş geniş və məzmunlu yazını oxudum. Açığını deyim ki, çox məmnun oldum. "Dəyirmi masa" ətrafında aparılan bu söhbətin problemi təkcə burada toplaşanları yox, bütün ziyalıları, namuslu vətəndaşları və xalqı düşündürüb narahat edir. Ölkə miqyasında bir-birinin ardınca görülən mühüm tədbirlərə baxmayaraq, kitaba olan marağın getdikcə aşağı düşməsi oxucuların kitabsız, kitabxanaların oxucusuz qalmasından doğan narahatçılıq təbii ki, həyəcan təbili çalmağın vaxtının çatdığını, millətinin bugünü, sabahı barədə nigarançılığın vacibliyini gündəmə gətirir.

Gənclərimizin kitabxanalardan uzaqlaşması, mövcud kitab fonduna etinasızlıq, latın qrafikasında çap olunan kitabların nəşrindəki qüsurlar, onların kitabxanalara vaxtında çatdırılmaması, yeni kitabların bədii, elmi səviyyəsinin gündən-günə aşağı düşməsi, zahiri görüntüsü bəzəkli, məzmunu isə ziddiyyətli və təzadlı olan, müasir elmi tələblərə və estetik dəyərlərə cavab verməyən səviyyəsi oxucuları kitabdan və kitabxanalardan uzaq salan səbəblər sırasındadır. Bütün bu kimi onlarla digər səbəblər ucbatından oxucunun kitaba olan meyli qırılmış, onlar repetitorçu müəllimlərin testləri əsasında düzüb-qoşduqları suallara, kömpüter məlumatlarına arxayın olaraq geniş mütaliə imkanından, düşünmək qabiliyyətindən, natiqlik məharətindən məhrum olmağa, ən nəhayət isə, sərbəst ifadə, inşa yazmaq qabiliyyətini itirməyə başlamışlar.

Bütün bunlar isə ölkədə, ümumilikdə milli intellektin aşağı düşməsinə, bəzi hallarda isə iflasına gətirib çıxara biləcək həddə yaxınlaşmışdır. Cəmiyyətin bu günü və sabahına ciddi narahatçılıq doğuran vəziyyəti aradan qaldırmaq, ilk növbədə, "dəyirmi masa" ətrafında düzgün vurğulandığı kimi, kitaba olan sevgini bərpa etmək üçün açıq, səmimi söhbət etmək gərəkdir.

Həqiqət isə belədir ki, orta məktəblər dövlət qarşısında yerinə yetirməyə borclu olduğu funksiyalarını artıq itirməkdədir. Məktəbli gənclər müxtəlif səbəblər və amillərlə bağlı kitablardan və dərsliklərdən uzaqlaşmağa başlayıb. Çünki dövlətin tədris prosesinə qoyduğu standartlar pozulub, orta məktəblərin böyük əksəriyyəti birinci sinifdən başlayaraq sonuncu sinfə qədər dərsdənkənar məşğulolma adı ilə repetitorçuların idarəçiliyinə keçmişdir. Bütün bunlar isə tədris işlərində dövlət standartlarını qorumağa borclu olan məktəb direktorlarının, nazirlik inspektorlarının və nəzarət işi ilə məşğul olan digər şəxslərin gözü qarşısında baş verir. Yoxlama yazı işlərinin məzmununa fikir verilmir, gənclərin sərbəst yazı və düşüncə vərdişlərinə yiyələnməsinə qayğı göstərilmir. Yazı işlərinin qiymətləndirilmə şkalasına riayətetmə pozulub.

Bu meyara ali məktəblərin yazılı imtahanlarında da diqqət yetirilmir. Nəticədə gənclərin yazı mədəniyyəti aşağı düşür, dilimizin orfoqrafiya qaydalarına əməl edilməsi ilə bağlı dövlət standartları pozulur, ali və orta məktəblərdə də bu toplu standart məzmunlu yazılarda kitablardan, "şparqalka"lardan köçürmələr yolu ilə inşa kütləvi hal almışdır. Həmin səbəblərlə bağlı hazır "vəsaitlər" dövriyyədə olduğundan kitab da, kitabxana da arxa plana keçir və kitabxanalar oxucusuz qalır.

Təəssüf doğuran odur ki, bütövlükdə ölkənin ali məktəblərində də bu sahədə vəziyyət ürəkaçan deyildir. İmtahanların yazılı aparılmasının fəsadları artıq özünü büruzə verməkdədir. Əslində, təcrübə göstərir ki, imtahanlara çoxsaylı nəzarətçinin, tələbə, həmkarlar təşkilatı nümayəndələrinin, çoxsaylı koordinatorların göndərilməsi işə mənfi təsir göstərir, müəllim şəxsiyyətinə və nüfuzuna kölgə salır. İmtahanlara müdaxilə ehtimalını yüksəldir, eyni zamanda, müəllim prosesdən kənara çəkilir, nəzarətçilərlə tələbələr arasında şparqalka savaşı başlayır, imtahanın psixoloji durumu pozulur. Bu imtahangötürmə metodu tələbə-müəllim etimadını azaldır, digər tərəfdən də olan-qalan dərsliklərin cırılaraq səhifə-səhifə tələbələrin "konspekt bank"larına çevrilməsinə gətirib çıxarır. Yüzlərlə yeni qrafika ilə çap edilmiş kitab qatı açılmamış məhv edilib sıradan çıxarılır. Köçürülən cavablar yazı səhvləri nəzərə alınmadan yüksək qiymətləndirilir, köçürməçiliyə yandırılan "işıq" ali məktəbi nüfuzsuz təhsil müəssisəsinə çevirir, qırmızı diplomların sayı artır, gənclərin bilik səviyyəsi isə getdikcə aşağı düşür. Gəncliyə tələbkarlığı azaltmaq, dövlət tələblərini "yalançı humanizmə" qurban vermək bir sıra ali məktəbdə daha ağır şərait yaratmışdır. Elmi səviyyənin, milli intellektin aşağı düşməsi ali məktəblərin bir çoxunda narahatlıq doğurmur. Çünki belələrinin faiz göstəriciləri "ürəkaçan" olur. Bu ali məktəblərin tələbələri olimpiada və müsabiqələrdə ən adi suallara cavab verə bilmirlər. Belə vəziyyət bir sıra ixtisas fənləri üzrə xüsusi narahatlıq doğurur. Fizika, kimya, biologiya, coğrafiya, filologiya, tarix və sair kimi başqa sahələrdə tələbələrin bilik səviyyəsi həddən artıq aşağıdır. Mütaliədən, kitabxanadan ayrı düşməyin, repetitorçuların müvəqqəti zümrüdləmə ənənəsinə əsaslanan "təlim" metodu artıq ali məktəblərdə də öz ağır nəticələrini göstərməyə başlayıb. "Dəyirmi masa" ətrafında düzgün qeyd edildiyi kimi, kitaba olan sevgini bərpa etmək, onu özünün erkən qaynağına qaytarmaq gərəkdir. Təbii ki, bu, bir məktəbin, bir mətbuat orqanının, bir rayonun problemi yox, vətən qarşısında məsuliyyətini dərk edən, gəncliyimizin gələcəyini düşünən hər kəsin borcudur.

Təsadüfi deyildir ki, ulu öndər Heydər Əliyev bu məsələnin əhəmiyyətini daim diqqət mərkəzində saxlamağın vacibliyini dönə-dönə qeyd etmiş və aydın şəkildə göstərmişdir ki, elmi, təhsili olmayan, milli intellekti məhv edilmiş xalqın sabahı yoxdur. Ölkəmizin gələcək sabahı isə kitabla ucalan elmin, təhsilin, milli intellektin yüksəlişindən çox asılıdır.

Bu mənada, mən qəzetin və Səbail rayonunun qaldırdığı müzakirəni yüksək dəyərləndirir və onu aktual "dəyirmi masa" hesab edirəm. Burada qoyulan problemi geniş ziyalı qrupu adından dəstəkləməklə onların həlli ilə bağlı ətraflı, açıq söhbətlərə ehtiyac olduğunu bildirirəm.

Kitabdan uzaqlaşma məktəbdən, ciddi təhsildən və elmdən uzaqlaşma kimi dəyərləndirilməlidir. Belə bir aktual "dəyirmi masa"nın təşkilatçılarına, aparıcılarına və iştirakçılarına minnətdar olmaq gərəkdir. Qaldırılan məsələ ilə bağlı müzakirəni davam etdirmək, problemi törədən daha köklü qaynaqlara enmək, gəncliyin gələcək yüksəlişi və inkişafı naminə vahid və mükəmməl bir layihə işləyib ortaya qoymaq lazımdır. Problem çoxşaxəli olub kompleks yanaşma tələb etdiyi kimi, eyni zamanda, buna ölkədəki kitab nəşrinin, məktəb, təhsil və elmin müasir vəziyyəti kontekstində yanaşılmalıdır. Bunlar isə təbii ki, bir günün, bir ayın, yaxud bir ilin işi deyildir. Lakin problemin həllini yubatmaq da olmaz! Atalar demişkən: zərərin yarısından da qayıtmaq xeyirdir. Yoxsa, bir də gözümüzü açıb görərik ki, hər şey əldən getmişdir. Kitaba, təhsilə, elmə gedən işlərimiz öz istiqamətini əsaslı şəkildə dəyişmiş, milli intellektimiz ifrata varmışdır. Ona görə də dönə-dönə məktəb metodlarına, milli oxu və qiraət mədəniyyətinə, kitablara qayıtmalıyıq!

Gənc nəslin düzgün psixoloji durumuna nail olmaq, onu təməlindən möhkəm qoruyub saxlamaq üçün ilk növbədə, uşaqların yaş dərəcələrinə uyğun əlifba, oxu materialları seçmək, dərslikləri sadə məsələ və çalışmalarla əvəzləmək gərəkdir. Körpə övladlarımızı çox yükləməyək, zorakı kurrikulum metodlarından əl çəkib milli təhsil qaynaqlarından günümüzə süzülüb gələn təhsil metodologiyasına qayıdaq. Onları öz milli düşüncəmiz, müasir elmi-əxlaqi dəyərlərimizlə bəsləyək. "Dəyirmi masa" ətrafında başlayan söhbətə mən də özümün bir sıra arzu və təkliflərimlə qoşuluram.

Öncə, "dəyirmi masa"dakı iştirakçıların kitab, oxucu və kitabxanalar, onların düşdüyü indiki çətin vəziyyətlə, kitabxana-oxucu əlaqələrindəki durumla bağlı irəli sürdükləri fikirlərə şərik olur, problemləri aradan qaldırmaq istiqamətindəki məsələləri yüksək dəyərləndirir və onlarla həmfikir olduğumu bildirirəm. Ölkəmizin dünya miqyasında şöhrətlənməsi, elmimizin, mədəniyyətimizin, incəsənətimizin beynəlxalq aləmdə daha yaxından tanınması, YUNESKO-da Azərbaycan mədəniyyətinin bir neçə sahədə - əqli mülkiyyətin, erkən mədəniyyət nümunələrinin vətəni kimi qeydə alınması, muğamımızın dünyanı fəth etməsi, ölkə neftinin və qazının şöhrətinin hər yerə yayıldığı bir vaxtda Azərbaycanda kitab və kitabxanalara oxucu marağının azalması, bununla bağlı problemlərin meydana çıxması, elm və təhsil sahələrində islahı zəruri qüsurların mövcud olması, gəncliyimizin sabahı haqqında haqlı narahatlıq doğurur. Mən bir daha xatırlatmaq istəyirəm ki, "Azərbaycan" qəzetinin bu məsələyə həsr etdiyi "Kitaba həsrət oxucu, yoxsa oxucuya həsrət kitabxanalar" mövzusunda keçirdiyi "dəyirmi masa" gəncliyin gələcək yüksəlişinə istiqamətlənən bir həyəcan təbilidir. Xalqımız həmişə kitaba dərin sevgi bəsləyib, ölkəmiz keçmiş sovet postməkanında kitab oxumaq, almaq, şəxsi kitabxanalar yaratmaq sahəsində öncül yerlərdən birini tutmuşdur. Müdriklərimiz həmişə kitabı çox seviblər. Deyiblər ki, kitab bilik mənbəyidir, etik-estetik dəyərlərin qaynağıdır, kitab mənəviyyatımızın aynasıdır.

Kitab daş dövründən başlayaraq dilə yiyələnən insanın yazının kəşfindən sonra əldə etdiyi və yüzilliklər ərzində tarixə yoldaşlıq edən ilk mühüm informasiya vasitəsidir. İnsan əldə etdiyi bir çox nailiyyətini - qəhrəmanlıq rəşadətlərini, alplıq döyüşlərini, vətən, torpaq uğrunda ölüm-dirim mübarizələrini, ilkin ixtiralarını, kəşflərini kitab vasitəsilə dünyaya yayıb tarixə çevirmiş və sonrakı nəsillərə ərməğan etmişdir. Ona görə, atalar yaxşı deyib ki, kitab dünənimiz, bugünümüz və sabahımızıdır.

İnsan kitabdan sonra müxtəlif informasiya vasitələri yaratmış, telefon-teleqraf rabitəsinin müxtəlif nümunələrini xalqların gündəlik məişətinə operativ vasitə kimi daxil etmiş, teleinformasiya və kompüter texnologiyasını icad etmiş, XXI yüzilliyin başlanğıcından isə monoinformasiya texnologiyaları icadı astanasına çıxmışdır. Bütün bu inkişaf mərhələlərində kitab heç vaxt dəyərini, nüfuzunu itirməmiş, insanın ən yaxın dostu, həmdəmi olmuş, onu irəliyə aparan, zövqünü oxşayan, onu dünya həqiqətlərindən xəbərdar edən mühüm informasiya vasitəsi olaraq qalmışdır. Kitabların həmişə sırası geniş, çeşidi müxtəlif olmuşdur. Hamısı da bilik mənbəyi, müdriklik xəzinəsidir. Dünya həqiqətlərini insanlara anladan müxtəlif səpkili kitablar çoxdur. Onların ən böyüyü isə sonuncu səma kitabı olan "Qurani-Kərim"dir. 1300 illik tarixdə nə bir surəsi, nə bir ayəsi, nə də bir kəlməsi unudulmadan yazıya keçərək dillər əzbəri olan, zaman-zaman yeni ömür yaşayıb cavanlaşan, həqiqət yolunu insanların üzünə açan həmişə təzə-tər, böyük qüdrət kitabıdır. Etiraf etmək gərəkdir ki, min illərlə insanı həqiqətə, mərifətə, elmə və şərafətə ucaldan kitablardır. Təəssüf ki, XX yüzilliyin sonlarından başlayaraq kitaba maraq azalmışdır. Əsrin başlanğıcından neçə-neçə maarifçi ziyalılarımızın əzab-əziyyətlə qurduğu iş elə bil ki, dəyərdən düşüb. Ən şöhrətli kitabxanalar oxucu yolu gözləyir, bir çoxu qapanıb, başqa bir qismi isə ticarət müəssisəsinə, anbara, saxlanca çevrilib. Kitab mağazaları, bukinist kitab şəbəkələri şəhərdə yoxa çıxmışdır. Mədəniyyəti ilə dünyaya səs salan gözəl Bakıda bu əcayib şərait niyə, necə yaranıb? Axı, Bakı belə deyildi! Şəhər buraya gələn qonaqları - turistləri, diplomatları ölkə gözəlliklərini əks etdirən müxtəlif kitabları, albomları, bukletləri ilə qarşılayardı, dünyada böyük şöhrət qazanmış Bakının niyə bu görüntüləri pozulmuşdur?

Ali məktəb və ən nüfuzlu kitabxanaların oxu zallarına daxil olanda boş oxucu stolları adama gəl-gəl deyir, hanı bu zalların oxucuları?! Məgər buralarda tələbələr kitabsız oxuyur, həqiqətənmi onların kitaba ehtiyacı yoxdur?! Kitabxana abonentləri içərisində müxtəlif yaşlı, kateqoriyalı oxucuların sayı çox aşağı enib. Belə çıxır ki, ölkədə nə uşaq, nə böyük, nə də qoca kitab oxuyur. Acınacaqlı haldır. Ən böyük dövlət, ali məktəb kitabxanalarının 100-150 nəfərlik oxucu zalında yalnız iki-üç nəfəri görmək olur.

"Dəyirmi masa"da haqlı olaraq deyildiyi kimi, kitabxanaların, oxu zallarının boş qalması bir sıra obyektiv və subyektiv səbəblərlə bağlıdır. Ancaq onun hər iki halı ürəkağrıdıcıdır. Son onilliklərdə kitaba bu soyuq münasibət artıq öz mənfi təsirini cəmiyyətdə göstərməkdədir.

Tələbə Qəbulu üzrə Dövlət Komissiyasının məlumatında hər il 350-500 bal toplayan tələbələrin sayının artdığı göstərilir. Əvvəla, söylənən rəqəm elə öyünməli göstərici deyildir. Bu, sovet dövrü ali məktəbində üç fəndən 4, bir fəndən isə 3 qiymət dəyərləndirilməsinə bərabərdir ki, belə bal yığan abituriyentlərin böyük əksəriyyəti ali məktəblərin bir sıra fakültələrindən kənarda qalırdı. 500 bal isə, dördə bərabər idi ki, bu da bir çox aparıcı fakültələr üzrə sovetlər dönəmində qəbul deyildi. Digər tərəfdən, test imtahanlarında toplanan bal göstəricisinin artımı orta məktəbin nailiyyəti kimi yox, getdikcə kütləvi hal alan mexaniki və müvəqqəti bilik vermə mənbəyi olan repetitorçuluğun hesabına artan göstəricidir. Onu da əlavə etmək gərəkdir ki, yüksək hesab edilən 450-500-550 balla qəbul edilən abituriyent elə biliklərini test otağında qoyur. Tələbə adını aldıqdan sonra ilk semestrdən hər şeyi unudur. Əgər bir vaxtlar ali məktəbdə tələbəyə aşağıdan yuxarıya istiqamətdə himayəçilik edilirdisə, indi bu iş yuxarıdan aşağı istiqamətləndirilib. Ali məktəbin son illərdəki ən böyük yeniliyi budur. Özəl ali məktəblərdə isə daha acınacaqlı vəziyyət yaranıb. Tələbələrin kitaba, oxu zalına, kitabxanalara getməsi, əslində, bilərəkdən qeyri-rəsmi şəkildə yasaqlanıb. Yaranan şərait bu məktəblərdə kitaba olan ehtiyacı aradan qaldırıb. Bütün bunlar isə tələbələrin ümumi səviyyəsinin aşağı düşməsinə öz mənfi təsirini göstərməkdədir. Tələbə tədqiqatlarının səviyyəsi heçə enib, qruplarda bilikli uşaqların sayı 1-3-ə düşmüşdür. Təbii ki, belə vəziyyətin yaranmasının səbəblərindən biri də gəncliyin kitaba olan həvəsinin aşağı enməsi ilə bağlıdır. "Dəyirmi masa" ətrafında söhbətlərdə yaranmış vəziyyətdən çıxmağın, kitaba olan sevginin geriyə qaytarılmasında tədbirlərin görülməsinin vacibliyi dönə-dönə vurğulanır. Burada bir daha göstərilir ki, "əvvəllər ən çox kitab oxuyan respublika kimi tanınan Azərbaycanda ötən əsrin 80-ci illərindən başlayaraq mütaliənin səviyyəsinin nəzərəçarpacaq dərəcədə aşağı düşməsi cəmiyyətin düşünən təbəqəsini ciddi narahat edir. Bu narahatçılığı aradan qaldırmaq üçün son illərdə ciddi tədbirlər həyata keçirilmişdir. Belə ki, ölkəmizdə kitabxanaların yenidən qurulması, habelə Milli Kitabxana Fondunun qorunub saxlanması və zənginləşdirilməsi sahəsində atılan addımlar məhz zamanın çağırışından irəli gəlir. Dövlət başçısı İlham Əliyev hələ prezidentliyinin birinci dövrü səlahiyyətlərinin icrasına başladığı ilk aylarda Azərbaycan və dünya klassiklərinin əsərlərini latın qrafikalı əlifba ilə nəşrini nəzərdə tutan sərəncam imzalamış, bununla da, milli irsə böyük qayğı ilə yanaşdığını sübut etmişdir. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin "Azərbaycanda kitabxanaların fəaliyyətinin yaxşılaşdırılması haqqında" sərəncamı da bu sahədə həllini gözləyən problemlərin kompleks icrası baxımından konseptual əhəmiyyətə malik sənəddir". Bundan əlavə, onu da qeyd etmək lazımdır ki, son illərdə kitabxana işçilərinin də orta əməkhaqqı artırılmışdır.

Qəzet haqlı olaraq belə bir məsələ qaldırır ki, bütün bunların müqabilində məktəb kitabxanalarının hazırkı vəziyyətində müəyyən irəliləyiş, dəyişiklik varmı? Bu suallara cavab tapmaq üçün "dəyirmi masa"nın müzakirəsində qoyulan problemlə bağlı məsələyə bir çox cəhətdən aydınlıq gətirilmişdir.

Son illərdə təhsil sahəsində aparılan eksperimentlərin bir qisminin özünü doğrultmaması ölkədə təhsilin, elmin və milli intellektin aşağı düşməsinə səbəb olmuşdur. Məsələn, Tələbə Qəbulu üzrə Dövlət Komissiyası ölkədə test üsulu ilə tələbə seçimini öz üzərinə götürmüş və bununla da, təhsildə neqativ halların aradan qaldırılması barədə cəmiyyətdə ictimai rəy formalaşdırmışdır. Öncə demək istərdim ki, bizdə tətbiq edilən test sistemi dünyanın ən geridə qalmış seçim modellərindəndir. Onun əsaslı şəkildə təkmilləşdirilməsinə ciddi ehtiyac var. Tələbə Qəbulu üzrə Dövlət Komissiyasının qəbul imtahanlarında tətbiq etdiyi yeniliklərin cəmiyyət üçün hansı fəsadları oldu? Birincisi, TQDK qəbul imtahanlarının bütün biletlərinin suallarını aşkarlıq adı ilə çap edib yaymaq, yaxud bilet - sual bankına yığmaqla dövlət standartlarını pozmuşdur. Bütün fənlər üzrə əksər suallar açıqlanır və beləliklə, tətbiq edilmiş test sualları işbazların əlinə keçir və həmin suallara verilən cavablar əsasında konspektlər hazırlanıb yayılır, sonrakı illərdə isə həmin suallar əsasında öncə Tələbə Qəbulu üzrə Dövlət Komissiyası "ekspertləri"nin orta və ali məktəblərin müəllimlərindən ibarət geniş repetitorçular qrupu bəhrələnir və işbazlar həmin imkanlardan daha müxtəlif və zəngin formalarda səmərəli yollar icad edirdilər. Bu səbəblərlə bağlı gənclik kitabdan soyudu, ayağı kitabxanadan kəsildi, kitabxana da oxucusuz qaldı. Məsələn, bir faktı xatırlatmaq istəyirəm. Əvvəlki illərdə qəbul imtahanları biletində ədəbiyyatda "əməkçi insan surətləri" sualı vardı. Ona görə, gənc kitabxanalara gedir, lazımi kitabları alır, həmin mövzuda şifahi cavab hazırlayır. Məsələn, Nizaminin əsərlərindən, lap elə "Kərpic kəsən kişinin dastanı"ndan bir parça əzbərləyir və müstəqil inşa yazırdı. Gənclərdə yazı və nitq vərdişləri formalaşırdı. TQDK isə orta məktəb proqramına formal şəkildə sadiq qaldığını nümayiş etmək üçün sualı belə qururdu: "Hansı sənətkarların yaradıcılığında əməkçi insan obrazı vardır? Tapıb altından xətt çəkin. "M.Axundov, H.Zərdabi, Füzuli, Nizami, Şirvani". Repetitorun köməyi ilə abituriyentə məlumat verilir ki, Nizaminin adının altından xətt çəkmək lazımdır. Budur faciə. Məktəbli üçün artıq orta məktəbdən, kitabdan, kitabxanadan üz döndərib repetitorla məşğul olmaq daha sərfəli olur. Mən bir misalı nümunə çəkim. Test sualları bankında isə minlərlə belə sual var və onlarla repetitor cavabları da hazırdır.

Dünya təcrübəsindən məlumdur ki, buraxılış, dövlət və qəbul imtahanlarının suallarının məxfi saxlanması dövlət tələbidir. Təəssüf ki, Tələbə Qəbulu üzrə Dövlət Komissiyasının bu "humanistliyi" hazırda ali və orta ixtisas məktəblərinin bütün buraxılış, semestr və dövlət imtahanlarında əsas meyar kimi götürülür. Gənclər imtahanlara əvvəlcədən əldə etdikləri suallara hazırlanmış "cavablarla" gəlir, dərsliklər yazı işlərinə köçürülür və həmin yazılar yaxşı və əla qiymətlərlə qiymətləndirilir. Məktəblərin faizi yüksəlir, şagird və tələbələrin biliyi isə quyunun dibinə düşür.

Vəziyyətdən çıxış yolu kimi təklif edirəm ki, birincisi, ölkədə təhsil standartlarının tələb etdikləri yazı işlərinin yeni qiymət şkalası müəyyənləşdirilsin, test qəbulunun orta məktəb proqramına uyğun standartları təşkil olunsun, Təhsil Nazirliyi nəzdində repetitor kollegiyası yaradılsın, repetitorçu müəllimlərin I-XI siniflərdə repetitorluqla müəllimlik fəaliyyəti yolverilməz hesab edilsin. Lakin vətəndaşların repetitor kollegiyasından repetitorçu dəvət edib məktəbdən sonrakı dərs saatlarında məşğul olmaq hüququ saxlanılsın. Məktəblinin dərs vaxtı repetitor yanına getməsi yolverilməz hesab edilsin. İkincisi, vəziyyətdən çıxış yolu kitabxanaları, oxucunu lazımi dərslik, dərs vəsaiti, proqram və bədii əsərlərlə təchiz etməkdir.

Təəssüf doğuran haldır ki, bu gün orta məktəb şagirdləri həddindən artıq yüklənib. Bu isə onların gələcək sağlamlıqlarını təhlükə qarşısında qoyur. Məsələn, yeni proqrama keçid nəticəsində birinci sinif şagirdi hər gün 7-12 tapşırıq yerinə yetirməli, keçilən proqram materiallarını öyrənməli və əlavə ədəbiyyat oxumalıdır. Asudə vaxt isə unudulub. Təəssüf ki, Təhsil Nazirliyinin tabeliyindəki elmi tədqiqat institutları öz fəaliyyətlərində dünya elminin və səhiyyəsinin standartlarına deyil, Təhsil Nazirliyinin eksperimentlərinə uyğun qururlar. Nəticə isə bir neçə ildən sonra üzə çıxacaqdır. Psixoloji gərginlik və sarsıntılar, yaş dərəcələrinə uyğun olmayan dərs yükü ilə yüklənmiş məktəblilər cəmiyyət üçün ağır problemə çevriləcəklər.

Şagirdlərin dərs yükü ilə yüklənməsinin elmi prinsiplər hazırlanarkən dünya pedaqoji fikri və metodiki təcrübəsinə əsaslanma başlıca tələb olmalıdır.

Orta məktəblərdə bir çox test, sinif-sınaq imtahanları azaldılmalı, buraxılış imtahanlarının sayı 8-dən 5-ə endirilməlidir. Təhsil Nazirliyi öz fəaliyyətini test komissiyasının tələbinə yox, əksinə, test komissiyası öz işini Təhsil Nazirliyinin götürdüyü elmi-pedaqoji və metodik kursa uyğun təşkil etməlidir.

Orta məktəbin 11-12 illik təhsilə keçid məsələsinə elmi-pedaqoji, tibbi, psixoloji cəhətdən yenidən baxılmalı, lüzumsuz fənlər proqramlardan çıxarılıb ölkədə onillik təhsilin bərpasına keçid məsələsinə baxılması gündəmə gətirilməlidir. Orta məktəbin itirilmiş şöhrəti, onun fəaliyyət ritmi bərpa edilməlidir.

Bütün bu tədbirləri kompleks halda həyata keçirsək, məktəbin ritmik fəaliyyətini təmin etsək, kitaba olan sevgini geriyə qaytarmaq olar! Bu isə Azərbaycanda təhsilin, elmin səviyyəsini yaxşılaşdırar, milli intellektin sürətli yüksəlişinə aparıb çıxarar, oxucular kitabsız, kitabxanalar oxucusuz qalmaz...

Azad NƏBİYEV,

Azərbaycan Respublikasının əməkdar müəllimi,

Professor

Azərbaycan.- 2009.- 18 iyun.- S. 6.