Qlobal böhrandan müdafiədə Azərbaycan təcrübəsi

Beynəlxalq maliyyə qurumları ölkəmizdə dinamik iqtisadi inkişaf tempinin bundan sonra da qorunub saxlanacağını bildirirlər.

Qlobal iqtisadi böhranın meydana çıxdığı vaxtdan indiyə qədər olan müddət ərzində Azərbaycanın bu problemə dayanıqlığı beynəlxalq maliyyə qurumlarının ölkəmizə diqqətinin bir qədər də artmasına səbəb olmuşdur. İlk növbədə ona görə ki, Azərbaycanın hansı səbəblərdən qlobal iqtisadi böhranın təsirlərindən effektiv qorunması indi dünya maliyyə institutlarının da xüsusi maraq dairəsindədir.

Bununla bağlı dünyanın mötəbər maliyyə institutları tərəfindən artıq xeyli araşdırma aparılıb və gəlinən nəticə odur ki, ölkədə həyata keçirilən düzgün siyasət bundan sonra da Azərbaycan iqtisadiyyatının böhrana davamlığını təmin edəcək. Prezident İlham Əliyev bununla bağlı bildirir: "Bu gün Azərbaycan iqtisadiyyatı dayanıqlı iqtisadiyyatdır və əminəm ki, bütün son illər ərzində əldə edilmiş iqtisadi uğurlar növbəti illərdə davam etdiriləcəkdir".

Ölkənin bank sektoru qlobal böhranın dağıdıcı əsirindən xilas edilib

Aparıcı beynəlxalq maliyyə institutları və agentlikləri tərəfindən tərtib edilən son hesabatlarda Azərbaycan iqtisadiyyatının ümumi inkişafı ilə yanaşı, onun ayrı-ayrı sektorlarında mövcud vəziyyətə də xüsusi diqqət yetirilir. İqtisadiyyatın müxtəlif sahələri üzrə ölkəmizdə görülən tədbirlər və onların effektivlik dərəcələri yüksək qiymətləndirilir. Belə sahələrdən biri kimi bank sektoru çıxış edir və dünyanın əksər dövlətlərindən fərqli olaraq Azərbaycanda bankların qlobal iqtisadi böhranın təsirlərindən qorunması üçün vaxtında lazımi tədbirlərin görüldüyü bildirilir.

Tanınmış beynəlxalq reytinq agentliyi olan "Standard & Poor's" isə bəyan edir ki, Azərbaycan Mərkəzi Bankının (AMB) dünya iqtisadi və maliyyə böhranına reaksiyası adekvat və vaxtında olub: "Azərbaycan Mərkəzi Bankı böhrana adekvat və vaxtında reaksiya verib. Təkrar maliyyələşdirmə dərəcəsi və öhdəliklər üzrə rezerv tələbləri bir neçə dəfə azaldılıb ki, bu da bank sektorunda 350 milyon manat (sektor öhdəliklərinin həcminin 3,5 faizi) məbləğində likvidliyi təmin edib. Bundan əlavə, Azərbaycan Mərkəzi Bankı bəzi kommersiya banklarında likvidliyə birbaşa dəstək göstərib. 2008-ci ilin noyabrında Mərkəzi Bank kommersiya banklarına qısamüddətli kreditlər formasında 300 milyon dollar verib.

"Standard & Poor's" agentliyinin "Bank sektorunda risklərin təhlili" adlı hesabatında bildirilir ki, AMB müxtəlif tədbirlər, o cümlədən əmanətlərin sığortalanması mexanizmlərindən istifadə sayəsində əmanətçilərin bank sisteminə inamının adekvat səviyyəsini saxlaya bilib.

Xatırladaq ki, Milli Məclisin qəbul etdiyi yeni qanunla sığortalanan əmanətlərin məbləği 6 min manatdan 30 min manatadək artırılıb. Bu da öz növbəsində əmanətçilərin banklara inamının daha da güclənməsinə təkan verib. Görülən bu tədbir nəticəsində banklara maliyyə vəsaitlərinin cəlb edilməsilə bağlı durumu daha da yaxşılaşdırıb. Bununla əlaqədar "Standard & Poor's" agentliyi qeyd edir: "Regionun bəzi digər ölkələrinin bank sistemlərindən fərqli olaraq Azərbaycanın bank sistemi dünya böhranı başlandıqdan sonra yaranan çaxnaşma ilə əlaqədar xeyli həcmdə əmanətlərin götürülməsindən qaça bilib".

"Standard & Poor's" agentliyi Azərbaycanda bankların ciddi problemlərlə üzləşməməsi üçün hökumət tərəfindən də zəruri tədbirlərin görüldüyünü və bunun lazımi müsbət nəticələr verdiyini bildirir. Məsələn, qeyd olunur ki, 2009-cu ilin yanvarından bank sektorunun təkrar kapitallaşmasının stimullaşdırılması məqsədilə mənfəət vergisinə güzəşt tətbiq edilir.

Ümumiyyətlə, 2012-ci ilə qədər bank sektoru mənfəət vergisindən azad edilib ki, bu da həm onların kapitallaşmasına, həm də böhran şəraitində maliyyə problemi ilə üzləşməməsinə münbit şərait yaradır.

Agentlik onu da qeyd edir ki, son illər Azərbaycan bank tənzimlənməsinin və nəzarətin təkmilləşdirilməsində, onların qabaqcıl beynəlxalq praktikaya uyğunlaşdırılmasında xeyli uğurlara nail olub. Bununla əlaqədar Mərkəzi Bank xarici administrasiyanın və digər mexanizmlərin tətbiqinin köməyilə intervensionist və qabaqlayıcı tədbirlər görmək imkanlarına malikdir, banklarda diaqnostika problemləri alətləri təkmilləşdirilir: "Biz öz meyarlarımıza uyğun olaraq Azərbaycanı bank sisteminə "dəstək göstərməyə hazır" ölkələr kateqoriyasına daxil edirik. Bu yanaşmalara əsaslanıb biz mümkün dövlət dəstəyini nəzərə alaraq özəl bankların reytinqinə əlavə pillə artırmırıq. Azərbaycanın maliyyə təşkilatları üçün bizim kredit reytinqlərimiz dövlət tərəfindən cari dolayı dəstəyi, o cümlədən likvidlikdən müstəsna istifadə imkanlarını, prudensial tənzimlənməni və aktiv nəzarəti nəzərə alır".

Agentliyin ekspertlərinin qiymətləndirmələrinə görə, stressli maliyyə vəziyyətində Azərbaycan rəhbərliyi çətinlik keçirən təşkilatların fəaliyyətinin tənzimlənməsini və nəzarəti gücləndirə bilir. "Standard & Poor's" agentliyi qeyd edir ki, hökumət bank sistemində problemlərin artmasına yol verməmək məqsədilə dəstək göstərməyə hazır olduğunu nümayiş etdirib. Qiymətləndirmədə 2008-ci ilin oktyabrından 2009-cu ilin mayına kimi uçot dərəcəsinin 15 faizdən 2 faizədək endirilməsi, həmçinin məcburi ehtiyat normalarının azaldılması ilə bağlı Azərbaycan Mərkəzi Bankının gördüyü tədbirlərin respublikanın bank sektorunda 1 milyard dollar məbləğində əlavə likvidliyin təmin edildiyi bildirilir.

Xarici investorların bank sektorunda iştirakına münbit şərait yaradılıb

"Standard & Poor's" xarici investorların Azərbaycanın bank sektorunda iştirakına hər cür münbit şəraitin yaradıldığına da xüsusi diqqət yetirir: "Dövlət Azərbaycan banklarının müdafiəsini təmin edir, lakin eyni zamanda, xarici investorları da alqışlayır. 2008-ci ildə və 2009-cu ilin əvvəlində xarici banklar Azərbaycanın bank bazarına çox fəal şəkildə, o cümlədən nümayəndəliklərin açılması ilə, əsasən "Vneştorqbank", "Kommerzbank" və "Citigroup Inc"la daxil olublar". Bildirilir ki, yaradılan münbit şərait nəticəsində 2005-ci ildən sonrakı dövr ərzində ölkədə xarici iştiraklı bankların ümumi payı iki dəfə artaraq 30 faizi ötüb.

Bununla yanaşı, hesabatda o da xüsusi qeyd olunur ki, Azərbaycanda bankların filial şəbəkələri sürətli templə inkişaf edir: "Azərbaycanın bank sistemi indiyədək digər MDB ölkələri ilə müqayisədə dünya bazarında iqtisadi sarsıntılara qarşı xeyli davamlılıq göstərib. Bir neçə bank risk-menecment sistemini inkişaf etdirməyə hazır olduqlarını nümayış etdirib. Onların sırasında xarici iştiraka malik banklar da var".

Bildirilir ki, banklar gəlirlər potensialının maksimum artırılması məqsədilə biznesi genişləndirməyə hazırlaşırlar. Odur ki, pərakəndə bank xidmətləri seqmentində fəaliyyət ən populyar strategiyaya çevrilir ki, bu da diversifikasiyadan mənfəəti təmin edir: "Pərakəndə xidmətlər sektorunun hesabına diversifikasiyanın səviyyəsinin artırılması bazarda bankların mövqeyinin möhkəmlənməsinə müsbət təsir göstərir".

Beləliklə, hesabatdan aydın olur ki, qlobal iqtisadi böhran şəraitində digər sahələrdə olduğu kimi, Azərbaycanın bank sektorunda da vəziyyət müsbətdir və dinamik inkişaf tempi qorunub saxlanır. Bu isə öz növbəsində digər sahələrdə inkişaf tendensiyasının qorunub saxlanmasına münbit təsir göstərir. Çünki görülən tədbirlər nəticəsində bank sektorunun böhrana dayanıqlığı öz növbəsində kreditləşmə səviyyəsini qoruyub saxlayır ki, bu da fəaliyyətində kredit mühüm məqam kimi çıxış edən sahələrdə yaranan problemlərin qarşısını alır. Bütün bunlar qarşıdakı dövr ərzində də qlobal böhranın Azərbaycana təsirinin minimal həddə qalmasını şərtləndirir.

Aparıcı dünya maliyyə institutlarının Azərbaycanla bağlı proqnozları müsbətdir

Qlobal iqtisadi böhranın müddətilə bağlı hələ də müsbət proqnozlar səsləndirilmir. Məsələn, Beynəlxalq Valyuta Fondu böhranın təsirlərinin gələn ilin ortalarına kimi davam edəcəyini istisna etmir. Lakin Fondun ekspertləri əvvəlki kimi böhranın Azərbaycana təsirinin ciddi xarakter daşımayacağını bildirirlər. Fond mütəxəssislərinin fikrincə, böhranın təsirləri bəzi ölkələrdə, o cümlədən MDB məkanında güclənəcək və kasıb ölkələrdə özünü daha çox büruzə verəcək.

Beynəlxalq Valyuta Fondunun hesablamalarına əsasən, ötən ilin sonunda olduğu kimi, bu il də ümumi daxili məhsulun artım səviyyəsi xeyli azalacaq. Dünyanın bir çox ölkələrində isə ümumiyyətlə, heç bir artım gözlənilmir. Fondun ekspertləri belə nəticəyə gəliblər ki, bundan sonra böhran dünyanın yoxsul təbəqəsinə daha çox təsir göstərəcək.

MDB məkanında isə böhrandan daha çox zərər görəcək ölkələr sırasına Rusiya, Gürcüstan, Qırğızıstan, Tacikistan, Qazaxıstan və Ermənistan da daxil edilir. Hesabat müəlliflərinin fikrincə, MDB ölkələri arasında Azərbaycanda böhranın təsirləri o qədər də böyük deyil. Fond rəsmiləri bunu Azərbaycanın maliyyə bazarında ehtiyatlı mövqe tutması ilə əlaqələndirir.

Beynəlxalq Valyuta Fondu onu da bildirir ki, Rusiya, Gürcüstan, Qırğızıstan, Tacikistan, Qazaxıstan və Ermənistanda milli valyutaların dəyərdən düşməsi hələ davam edəcək. Çünki həmin ölkələrin xaricdən cəlb etdiyi kreditlərin həcmi artır və kreditlərin qaytarılma imkanları getdikcə məhdudlaşır. Azərbaycan isə milli valyutasını möhkəmləndirib və bu, böhrandan müdafiə olunmaq üçün əlavə imkanlar yaradıb. Ümumiyyətlə, qarşıdakı dövr ərzində də Azərbaycan manatının devalvasiya təhlükəsilə üzləşməyəcəyi proqnozlaşdırılır.

Dünya bazarlarında neftin qiymətinin artması isə ekspertlərə görə, Azərbaycanın qlobal böhrana dayanıqlıq səviyyəsini daha da gücləndirir. Xatırladaq ki, Azərbaycanın dövlət büdcəsində neftin 1 barelinin qiyməti 70 dollardan götürülüb və hazırda dünya bazarlarında mövcud qiymət bundan yüksək həddədir.

OPEK isə tezliklə neftin 1 barelinin qiymətinin 75 dollara çatacağını proqnozlaşdırır. Bu da Azərbaycanın neft satışından əlavə gəlirlər və beləliklə, böhran şəraitində daha çox valyuta ehtiyatı toplamasını şərtləndirir. Bu isə qlobal iqtisadi böhranın cari il Azərbaycana təsirlərinin bir qədər də minimallaşması deməkdir. Bu hal indiyə qədər digər nüfuzlu maliyyə və tədqiqat qurumları tərəfindən də etiraf olunub. Məsələn, Dünya Bankı hələ mart ayında tərtib etdiyi İqtisadi Memorandumda Azərbaycanın başqa ölkələrlə müqayisədə qlobal böhranı daha güclü mövqe ilə qarşıladığını, böyük təsirlərə məruz qalmayacağını və maliyyə sektorunun böhrandan qaça bildiyini göstərib.

"Fitch Ratings" agentliyi isə Avropanın 21 ölkəsindən 19-da ümumi daxili məhsulun azalacağını, birində dəyişməyəcəyini və yalnız Azərbaycanda iqtisadi artım olacağını bildirib. Asiya İnkişaf Bankı isə dünya dövlətlərinin bir çoxunda ümumi daxili məhsulun azalması fonunda ölkəmizdə bu artımı 8 faiz proqnozlaşdırıb.

Azərbaycanda güclü sahibkarlar qrupu formalaşıb

Əlbəttə ki, Azərbaycanın maliyyə imkanlarının artması ölkədə bir çox aparcı sahələrin, xüsusən də sahibkarlığın inkişafında mühüm rol oynayır və bu sahədə dövlət tərəfindən görülən tədbirlər bəhrələrini verir. Dövlət tərəfindən sahibkarlara verilən güzəştli kreditlər isə bu sahədə dinamik inkişafı əhəmiyyətli dərəcədə stimullaşdırmaqdadır. Məhz bu səbəbdən dövlət tərəfindən verilən belə kreditlərin həcmi artırılmaqdadır.

Belə ki, ötən ilə qədər sahibkarlara hər il 80 milyon manat məbləğində güzəştli kreditlər verilirdi. Bu il kreditlərin məbləği 130 milyon manat təşkil edir. Onu da bildirək ki, əlavə 50 milyon manat əvvəllər verilmiş kreditlərin qaytarılması hesabına əldə edilib. Növbəti illərdə isə sahibkarlığın inkişafı üçün güzəştli kreditlərin həcminin bir qədər də artırılması nəzərdə tutulur.

Bu ay ərzində isə İqtisadi İnkişaf Nazirliyinin Sahibkarlığa Kömək Milli Fondu regionlarda sahibkarlığın inkişafına dövlət dəstəyi mövzusunda növbəti tədbirini Yevlax şəhərində keçirib.

Tədbirdə Yevlax, Bərdə və Tərtər rayonlarından olan 400-dən çox sahibkar iştirak edib. Tədbir çərçivəsində sözügedən fondun vəsaitləri hesabına müvəkkil kredit təşkilatlarının vasitəsi ilə Yevlax, Bərdə və Tərtər rayonlarından olan 62 sahibkara kənd təsərrüfatı məhsulları və tikinti materiallarının istehsalı sahələrinin inkişafı üçün güzəştli kreditlər verilib. Eləcə də Aran, Quba-Xaçmaz, Gəncə-Qazax və Lənkəran iqtisadi rayonlarında meyvə-tərəvəz və digər ərzaq məhsullarının tədarükü, saxlanılması və satışı məqsədi ilə standartlara cavab verən soyuducu anbar komplekslərinin yaradılması üçün investisiya layihələrinin qəbuluna başlandığı elan edilib.

Bundan öncə isə Şəki-Zaqatala iqtisadi zonasını təmsil edən sahibkarlara kreditlər verilib. Dövlətin ilin sonuna kimi bu istiqamətdə tədbirlərini davam etdirməsi artıq ölkədə, xüsusən də regionlarda kifayət qədər güclü sahibkarlar qrupunun yaranmasına təkan verib.

Bunun nəticəsidir ki, bir çox strateji məhsullara, məsələn, taxıla tələbatı Azərbaycan məhz yerli istehsal hesabına ödəmək imkanı əldə edib. Perspektivdə isə ölkəmizin həmin məhsulların ixracatçıları sırasında yer alacağı gözlənir ki, bu da Azərbaycanın iqtisadi cəhətdən daha da qüdrətlənməsi deməkdir.

Qiymətli kağızlar bazarı da böhranın təsirlərindən kənardadır

Azərbaycan üçün qlobal böhran şəraitində cəlbedici digər bir məqam isə qiymətli kağızlar, o cümlədən istiqraz bazarının inkişafı ilə əlaqədardır. Bilindiyi kimi, dünyanı çulğamış maliyyə böhranının əsası elə qiymətli kağızların dəyərdən düşməsilə başlanıb. Nəticədə qlobal maliyyə böhranı istiqrazların qiymətinin kəskin azalmasına və bütün dünyada istiqraz böhranına gətirib çıxarıb. Lakin bu hal Azərbaycan təcrübəsində özünü doğrultmadı. Bunun ən bariz nümunəsi isə Azərbaycan İpoteka Fondunun istiqrazlarında özünü göstərdi.

Xatırladaq ki, iyunun 16-da ilk dəfə olaraq Bakı Fond Birjasında (BFB) İpoteka Fondunun istiqrazlarının yerləşdirilməsinə başlanılıb. Hərraca 15 milyon manat həcmində adlı, faizli istiqraz çıxarılıb. Bir istiqrazın nominal satış qiyməti 1000 manat təşkil edib. İllik gəlirliyi 3 faiz olan istiqrazlar 7 illiyə buraxılıb və onların son ödəmə tarixi 2016-cı ilin mayına qədərdir.

İpoteka Fondunun istiqrazları elə hərraca çıxarıldığı ilk gündən onlara tələbatın olduğu təsdiqləndi. Bu da Azərbaycanın qlobal iqtisadi böhranın təsirlərindən yayınması deməkdir. İpoteka Fondunun istiqrazlarının ümumi həcmi isə 55 milyon manatdır. Ekspertlər bildirir ki, bu kağızlar dövlət təminatlı olduğundan investorların onlara marağı çox böyükdür və yerdə qalan 40 milyon manatlıq istiqrazlar da Bakı Fond Birjasında çıxarılan kimi dərhal satılacaq.

İstiqraz satışından əldə olunan gəlirlər isə İpoteka Fondunun hesabına köçürülür və beləliklə, əhaliyə cari il üçün verilən ipoteka kreditlərinin həcmi müvafiq olaraq daha 55 milyon manat artacaq ki, bu daha çox ailənin mənzil sahibi olması deməkdir. Son nəticədə isə bu, tikinti sahəsində məşğulluq səviyyəsinin yüksək həddə qalmasına və tikinti sektoruna bağlı müəssisələrin fəaliyyətinin daha da genişlənməsinə gətirib çıxarır. Belə vəziyyət isə Azərbaycanda əhalinin məşğulluq səviyyəsinin artmasına, işsizlik probleminin aradan qaldırılmasına münbit şərait yaradır.

Bütün bunlar dünyanın bir çox ölkələrindən fərqli olaraq qlobal böhran şəraitində də dinamik iqtisadi inkişafın mümkünlüyündən xəbər verir və bunun ən bariz nümunəsi kimi məhz Azərbaycan çıxış edir. Elə bu səbəbdən də beynəlxalq aləmdə qlobal iqtisadi böhranın təsirlərindən qorunmaq baxımından Azərbaycan təcrübəsinə diqqət artır.

R.İSLAMOĞLU

Azərbaycan.- 2009.- 19 iyun.- S. 1, 4.