2. Nüfuzlu beynəlxalq qurumlar Azərbaycanın
mövqeyini dəstəkləyirlər
Azərbaycanın təkcə
mövcud olduğu regionda yox, həm də beynəlxalq arenada
mövqelərinin günü-gündən güclənməsi
artıq dünya miqyasında ölkəmizin
maraqlarının daha çox nəzərə
alınmasını təmin etmişdir. İndi regionda hər
hansı taleyüklü məsələ Azərbaycanın
mövqeyi nəzərə alınmadan həll edilə bilməz.
Prezident İlham Əliyev
bununla əlaqədar bildirir ki, bu gün bölgədə gedən
proseslər Azərbaycanın beynəlxalq önəmini daha da
artırır: "Biz nəinki bu proseslərin
iştirakçısıyıq, həm də bəzi təşəbbüslərin
müəllifiyik. Həm iqtisadi, həm nəqliyyat, energetika
sahəsində, həm də siyasi məsələlərin həllində
Azərbaycanın mövqeyi mütləq nəzərə
alınmalıdır və alınır.
Azərbaycanın
iştirakı olmadan bölgədə nə iqtisadi, nə də
siyasi addımlar atıla bilər, Azərbaycanın milli
maraqları təmin olunmadan bölgədə geniş mənada
əməkdaşlıq mümkün deyildir. Bu,
reallıqdır və bu reallıqları biz özümüz
yaratmışıq".
Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ATƏT-in
diqqət mərkəzindədir
Regional və beynəlxalq
miqyasda ölkəmizin mövqelərinin daha çox nəzərə
alınması Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq
Qarabağ münaqişəsinin nizamlama prosesinə də təsirsiz
ötüşmür. Azərbaycanın həyata
keçirdiyi uzaqgörən və məqsədyönlü
siyasət nəticəsində beynəlxalq aləmdə Ermənistanın
işğalçı dövlət kimi tanınması prosesi
davam edir. Ümummilli lider Heydər Əliyevin 1993-cü ildən
sonra bu istiqamətdə apardığı siyasət dünya
ictimaiyyətində Dağlıq Qarabağ həqiqətləri
barədə əyani təsəvvürlər
formalaşdırdı. Beynəlxalq təşkilatlarda
bir-birinin ardınca Ermənistanın işğalçı
mövqeyini əks etdirən sənədlər qəbul olundu.
Bu siyasətin Prezident İlham Əliyev tərəfindən
uğurla davam etdirilməsi nəticəsində BMT, ATƏT,
Avropa Şurası, Avropa İttifaqı, İslam Konfransı Təşkilatı
və digər beynəlxalq qurumlarda Ermənistanın
işğalçı mövqeyinə dair yeni sənədlər
qəbul olunmuş, bu ölkənin təcavüzkarlığı
pislənmişdir.
Lakin Azərbaycan bununla
kifayətlənməyərək Ermənistanın
işğalçı siyasətinə son qoyulması
üçün apardığı məqsədyönlü
siyasəti daha da gücləndirməkdə və beynəlxalq
ictimaiyyətlə, təşkilatlarla işbirliyini daim
genişləndirməkdədir. Təsadüfi deyil ki, beynəlxalq
səviyyədə Cənubi Qafqaz bölgəsi barəsində
danışılarkən artıq Ermənistan-Azərbaycan,
Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə də
mütləq nəzər yetirlir və Ermənistanın
işğalçı mövqeyi pislənir.
Əlbəttə ki,
bütün bunlar Azərbaycanın apardığı məqsədyönlü
siyasətin, gərgin əməyin, uğurlu diplomatiyanın nəticəsidir.
Ölkəmizin beynəlxalq miqyasda bu istiqamətdə
gördüyü işlərin təqdir olunmasının
önəmli səbəblərindən biri isə ölkəmizin
Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllində
sülh yoluna sadiqliyidir. İşğal altında saxlanan ərazilərinin
güc yolu ilə azad olunması üçün regionun ən
güclü ordusuna malik Azərbaycan hələ ki, problemin
dinc yolla çözülməsinin tərəfdarı kimi
çıxış edir. Ərazi
bütövlüyünün bərpası üçün
Azərbaycanın hərb variantına əl atmaması məqsədilə
bu gün Ermənistana beynəlxalq təzyiqlərin
artdığı da aydın sezilməkdədir.
Bunun nəticəsidir
ki, münaqişənin danışıqlarla
çözülməsi üçün vasitəçilik
missiyasını yerinə yetirən ATƏT-in Minsk qrupunun fəallığı
nəzərəçarpacaq dərəcədə
artmış və qrupun son dövrlərdə irəli
sürdüyü bütün təkliflərdə Azərbaycanın
ərazi bütövlüyünün bərpası məsələsi
ön plana gəlmişdir. Ümumiyyətlə, Ermənistan-Azərbaycan,
Dağlıq Qarabağ münaqişəsi 1992-ci ildən
etibarən ATƏT-in diqqət mərkəzində
saxladığı əsas məsələlər
sırasında yer almaqdadır.
Hələ 1992-ci ilin
martında ATƏM-in (Avropa Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq
Müqaviləsi 1995-ci ilin yanvarından ATƏT - Avropada Təhlükəsizlik
və Əməkdaşlıq Təşkilatı adlanır -
red.) Xarici İşlər Nazirləri Şurası
Dağlıq Qarabağ bölgəsində yaranmış vəziyyəti
müzakirə edərək münaqişənin sülh yolu
ilə nizamlanmasını təmin etmək üçün
Yüksək Vəzifəli Şəxslər Komitəsinin zəmanəti
əsasında Dağlıq Qarabağa dair sülh
konfransının çağırılması barədə
qərar qəbul edib.
1992-ci il iyunun 1-də
Romada Minsk qrupunun vasitəçiliyi ilə
danışıqlar prosesinin ilkin mərhələsinə
start verilib. Lakin bundan sonrakı dövrdə də ATƏT
çərçivəsində görülən tədbirlər
heç bir müsbət nəticə vermədi. Bununla belə,
Azərbaycan tərəfinin apardığı məqsədyönlü
işlər sayəsində sözügedən təşkilat
səviyyəsində də Ermənistan
işğalçı dövlət kimi qəbul olunmağa
başlamışdı. Bunun nəticəsi idi ki, 1993-cü
ilin noyabrında ATƏM-ə üzv dövlətlərin
Vyanada keçirilən görüşündə
Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə əlaqədar
qəbul edilən bəyanatda Ermənistanın Azərbaycan ərazilərini
işğal etməsi faktının beynəlxalq hüququn
prinsiplərinə zidd addım olduğu vurğulanır,
işğalçı qüvvələrin Horadizdən və
Zəngilan rayonundan çıxarılmasının zəruriliyi
qeyd olunurdu. Bəyanatda ATƏM-in Minsk Konfransının
çağırılması və buna qədər
işğal edilmiş ərazilərdən hərbi qüvvələrin
çıxarılması, atəşin
dayandırılması məsələləri də öz əksini
tapmışdı.
Sonrakı dövrlərdə
Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ
münaqişəsinin beynəlxalq ictimaiyyətin daim diqqət
mərkəzində qalmasında da ATƏT mühüm rol
oynadı. Münaqişənin həllində ATƏT-in Minsk qrupunun
vasitəçilik missiyası dövrünün ən
yaddaqalan məqamlarından biri isə şübhəsiz ki,
1995-ci ilin mayında Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq
Qarabağ münaqişəsinin həllinə dair Moskvada
keçirilən danışıqlar oldu. Belə ki, Moskva
görüşü ərəfəsində Ermənistan Minsk
prosesi çərçivəsində
danışıqları dayandırdığını bəyan
etmişdi. Bu, danışıqlar prosesinin iflasa
uğradığını göstərirdi. Bir qədər
sonra ATƏT-in Minsk qrupunun Helsinkidə və Badendə
keçirdiyi danışıqlar da nəticəsiz bitdi. Bundan
sonra Qərb ölkələri danışıqlar prosesində
real nəticələrə çatmaq üçün daha fəal
mövqe nümayiş etdirməyə başladılar. ABŞ,
Türkiyə və Almaniyanın ATƏT-in Minsk qrupundakı
nümayəndələrinə xüsusi səlahiyyətli səfir
statusu verilməsi bunun əyani göstəricisi idi. 1995-ci ilin
sentyabrında Moskvada danışıqların növbəti
raundu keçirildi və burada Azərbaycan bir sıra ciddi irəliləyişlərə
nail ola bildi. Belə ki, Ermənistan Şuşa və
Laçının azad edilməsi məsələsinə
Dağlıq Qarabağın statusunun müəyyənləşdirilməsindən
əvvəl baxılmasına razılıq verdi.
Lissabon uğuru
Azərbaycanın ATƏT
çərçivəsində Dağlıq Qarabağ
münaqişəsilə bağlı qazandığı
növbəti ciddi uğur isə özünü 1996-cı
ildə keçirilən Lissabon sammitində ümümmili
lider Heydər Əliyevin qətiyyətli mövqeyi sayəsində
göstərdi. Həmin vaxt ATƏT-in fəaliyyətdə
olan sədri adından verilən bəyanatda Dağlıq
Qarabağ münaqişəsinin nizamlanmasının tərkib
hissəsi kimi formalaşdırılan üç prinsipin
tövsiyə edildiyi bir daha vurğulanırdı. Bəyanatda
qeyd olunurdu ki, bu prinsipləri Minsk qrupunun bütün üzv
dövlətləri dəstəkləyir:
"- Ermənistan
Respublikasının və Azərbaycan Respublikasının ərazi
bütövlüyü;
- Azərbaycanın tərkibində
Dağlıq Qarabağa ən yüksək səviyyəli
özünüidarə verən öz müqəddəratını
təyin etməyə əsaslanmış sazişdə müəyyən
edilmiş Dağlıq Qarabağın hüquqi statusu;
- bütün tərəflərin
nizamlama müddəalarına riayət olunmasının təmin
edilməsinə dair qarşılıqlı öhdəliklər
də daxil olmaqla Dağlıq Qarabağ və onun
bütün əhalisinin təmin edilmiş təhlükəsizliyi".
Onu da xatırladaq ki, həmin
dövrlərdə Minsk qrupunun həmsədrləri Rusiya və
Finlandiya idi ki, onların da mövqeyi əksər hallarda eyni
idi. Gərgin müzakirələrdən sonra Finlandiyanın həmsədrliyi
Fransa ilə əvəz olundu. Lakin bu da
danışıqların gedişində Azərbaycanın
mövqelərinin güclənməsinə xidmət etmirdi. Elə
buna görə də Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyevin
təşəbbüsü ilə ABŞ-ın da həmsədr
olması məsələsi gündəliyə gəldi. 1997-ci
ilin fevralında ABŞ dövlət katibinin müavini Stroub
Telbott ATƏT-in Minsk qrupunun həmsədri vəzifəsinə
təyin olundu. 1997-ci ilin aprel ayında Lissabon sammitindən
sonra ilk dəfə olaraq Moskvada ATƏT-in Minsk qrupunun növbəti
görüşü keçirildi. Lakin burada da Ermənistanın
qeyri-konstruktiv mövqeyi ucbatından hər hansı bir konkret
qərar qəbul edilmədi. Bundan sonra həmsədrlər fəaliyyətlərini
daha da intensivləşdirərək Ermənistan-Azərbaycan,
Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllinə
dair layihə üzərində işləməyə
başladılar.
1997-ci ilin iyununda həmsədrlər
münaqişənin həllinə dair ilk
konsepsiyalarını - "Dağlıq Qarabağ
münaqişəsinin həllinə dair hərtərəfli
saziş" adlanan sənəd layihəsini hazırladılar
və onu tərəflərə təqdim etdilər. Həmin
vaxt ATƏT-in Minsk qrupunun irəli sürdüyü bu təkliflər
daha çox "Paket həll variantı" kimi məşhurlaşmışdı.
Təklif bir paketdə ehtiva olunan iki anlaşmadan ibarət idi.
Birinci anlaşma silahlı münaqişənin
dayandırılmasını, ikinci isə Dağlıq
Qarabağın statusunun müəyyən edilməsini nəzərdə
tuturdu.
Paket həll variantı
Ermənistan-Azərbaycan,
Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllini nəzərdə
tutan "Paket həll variantı"nın şərtlərinə
görə, silahlı qüvvələri iki mərhələdə
çıxarmaq tövsiyə olunurdu. Birinci mərhələdə
Dağlıq Qarabağdan şərqə və cənuba
doğru indiki təmas xətti boyunca olan qüvvələr
razılaşdırılmış xətlərə tərəf
bir neçə kilometr geri çəkilir. Bu zaman ATƏT-in
çoxmilli qüvvələrinin ön dəstəsinin hərbi
nöqteyi-nəzərdən əsaslandırılmış
bufer zonasında ilkin qaydada yerləşdirilməsi təmin
olunmalı, həmçinin tərəfləri bu xətt
boyunca ayırmağa və qüvvələrin
çıxarılmasının ikinci mərhələsində
təhlükəsizliyin təmin edilməsinə imkan yaratmaq məqsədilə
yüksək səviyyədə planlaşdırma qrupunun
tövsiyələri lazımınca nəzərə alınmalı
idi.
İkinci mərhələdə
erməni qüvvələri Ermənistan Respublikasının
sərhədləri daxilinə aparılır,
"Dağlıq Qarabağ qüvvələri"
Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin 1988-ci ildəki
hüdudları daxilinə qaytarılır, Azərbaycan
qüvvələri yüksək səviyyədə planlaşdırma
qrupunun tövsiyələri əsasında
razılaşdırılmış xətlərə çəkilir.
Status adlanan ikinci
sazişdə isə Azərbaycanın və Ermənistanın
ərazi bütövlüyünün, sərhədlərinin
toxunulmazlığının tanınması əsas prinsip
kimi göstərilirdi. Bu sənədə görə,
Dağlıq Qarabağ Azərbaycanın tərkibində
dövlət və ərazi qurumudur və onun öz müqəddəratını
təyin etməsi Azərbaycan Respublikası ilə
Dağlıq Qarabağm hakimiyyət orqanları arasında
sazişdə rəsmiləşdiriləndən, Minsk
Konfransı tərəfındən bəyəniləndən,
Azərbaycanın və Dağlıq Qarabağın
konstitusiyalarında inkorporasiya olunandan sonra
mümkündür. Belə bir razılaşmanın olduğu
halda isə Dağlıq Qarabağ və Naxçıvan Ermənistan
və Azərbaycanla sərbəst, maneəsiz nəqliyyat və
rabitə əlaqəsi saxlamaq hüququna malik ola bilərdilər.
Bundan başqa, Dağlıq Qarabağın inzibati sərhədləri
keçmiş Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin sərhədləri
üzrə müəyyən edilməliydi.
Bir sıra
çatışmazlıqlarına baxmayaraq, Azərbaycan tərəfı
təklifı qəbul etdiyini bildirdi. Lakin Ermənistan tərəfi
"Paket həll variantı"nda göstərilən
müddəaları qəbul etmədiyini bildirərək
problemin sülh yolu ilə çözümündə
maraqlı olmadığını göstərdi. Məhz bunu əsas
götürən Azərbaycan Ermənistanın
işğalçı siyasətindən əl çəkmək
niyyətində olmadığının beynəlxalq ictimaiyyətə
çatdırılması istiqamətində fəal təbliğata
başladı.
Mərhələli həll variantı
Azərbaycanın
haqlı mövqeyi və diplomatik fəaliyyətini gücləndirməsi
nəticəsində 1997-ci ildə ATƏT-in Minsk qrupu
"Dağlıq Qarabağ silahlı münaqişəsinin
dayandırılması haqqında" adlı yeni saziş
layihəsini tərəflərə təqdm etdi. Yeni təkliflər
münaqişənin mərhələli şəkildə həllini
nəzərdə tutduğundan daha çox "Mərhələli
həll variantı" kimi tanınırdı.
"Paket həll
variantı" ilə müqayisədə "Mərhələli
həll variantı" Azərbaycan üçün daha əlverişli
idi. Elə bu səbəbdən rəsmi Bakı "Mərhələli
həll variantı"nı danışıqlara başlamaq
üçün əsas kimi qəbul etdiyini və bu kontekstdə
danışıqlara başlamağın mürnkün
olduğunu bildirdi. Sözügedən təkliflərdə də
münaqişənin iki mərhələdə həlli nəzərdə
tutulurdu. Birinci mərhələdə münaqişənin
dayandırılması və onun nəticələrinin aradan
qaldırılması haqqında müddəalar öz əksini
tapmışdırsa, ikinci mərhələdə ATƏT-in
Minsk Konfransına qədər Azərbaycanın tərkibində
Dağlıq Qarabağın statusunun müəyyənləşdirilməsi
nəzərdə tutulurdu.
"Mərhələli
həll variantı"nın digər üstünlüyü
ondan ibarət idi ki, burada Azərbaycanın Dağlıq
Qarabağdan başqa, işğal olunmuş digər 7
rayonundan 6-nın azad edilməsi göstərilmişdi. Bu
rayonlar Kəlbəcər, Ağdam, Füzuli, Cəbrayıl,
Qubadlı və Zəngilan idi. Laçın rayonunun taleyi
sonrakı mərhələdə həll edilməli idi. Digər
tərəfdən, saziş layihəsinin bir
üstünlüyü də müvafiq müddəalara əməl
etməyən tərəfə qarşı sanksiya tətbiqinin
mümkünlüyünün göstərilməsində idi.
Həmin dövrdə Ermənistan prezidenti olan Levon Ter-Petrosyan "Mərhələli həll variantı" ilə münaqişənin həllinə razılıq versə də, Robert Koçaryanın, Serj Sarkisyanın rəhbərlik etdiyi separtçı qüvvələr, xaricdəki erməni diasporu və bir sıra xarici qüvvələr buna imkan vermədilər. Az sonra isə Levon Ter-Petrosyan hakimiyyətdən istefa verməyə məcbur edildi. Lakin həmin dövrdə onun işlətdiyi "Belə getsə, bir neçə ildən sonra Dağlıq Qarabağla birlikdə Ermənistanı da itirə bilərik" ifadəsi artıq reallığa çevrilməkdədir.
1997-ci il dekabrın 2-də isə həmsədrlər "Mərhələli həll variantı" layihəsinin Dağlıq Qarabağdakı separatçı rejimin tərəf kimi danışıqlarda iştirakını nəzərdə tutan yeni variantını təqdim etsələr də, bu, Azərbaycan tərəfindən qəbuledilməz olduğundan rəsmi Bakının kəskin etirazı ilə qarşılandı.
Bunun ardınca 1998-ci ilin noyabrında həmsədrlərin irəli sürdüyü "Ümumi dövlət" həll modeli də Azərbaycan üçün qətiyyən qəbuledilməz oldu. İşğal olunmuş ərazilərdə yaradılan separatçı rejimə müstəqil dövlət səlahiyyətlərinin verilməsini nəzərdə tutan belə bir təklif Azərbaycan tərəfindən qəbul edilə bilməzdi. Elə buna görə də Prezident Heydər Əliyev qəti etirazını bildirdi və layihə qəbul olunmadı.
1999-cu ilin aprelindən etibarən ABŞ-ın təşəbbüsü
ilə prezidentlərin birbaşa dialoqu keçirilməyə
başlandı, ATƏT-in
Praqa prosesi
Sonrakı danışıqlar prosesində isə Azərbaycanın mövqeləri bir qədər də gücləndi. Bunun nəticəsi kimi 2004-cü il aprelində keçirilən Azərbaycan və Ermənistan xarici işlər nazirlərinin görüşü sonradan çoxraundlu danışıqlar mərhələsinə çevrilməklə "Praqa prosesi" adlanmağa başladı. Sonradan bu prosesə digər elementlər də əlavə olundu.
"Praqa
prosesi"nin ilk mərhələsi
2006-cı ilin fevralında
Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin danışıqlar yolu ilə həllinə dair prezidentlər səviyyəsində sonuncu görüş isə cari il iyunun 4-də Sankt-Peterburqda baş tutub. Görüş zamanı Prezident İlham Əliyev və Serj Sarkisyan arasında Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin nizama salınması ilə bağlı danışıqların hazırkı vəziyyəti və perspektivləri barədə fikir mübadiləsi aparılıb.
Lakin Ermənistanın qeyri-konstruktiv mövqeyi hələ də münaqişənin sülh yolu ilə həllinə imkan vermir. Halbuki Azərbaycan xarici işlər nazirinin müavini Araz Əzimovun da qeyd etdiyi kimi, Ermənistanın mövqeyində dönüş baş versə, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi asanlıqla həll edilə bilər: "Münaqişə və onunla bağlı problemlər olduqca mürəkkəbdir. Lakin Azərbaycanın tutduğu mövqe çox aydın və konkretdir. Azərbaycanın münaqişənin beynəlxalq prinsiplər əsasında həlli ilə bağlı mövqeyinin müdafiə üçün potensialı çox böyükdür".
A.Əzimov onu da qeyd edib ki, Sankt-Peterburq görüşündən sonra növbəti addımların effektivliyi öncə Ermənistanın mövqeyinin inkişafından asılı olacaq: "Bu, münaqişənin həlli üçün üzərində işlədiyimiz və problemin həlli ilə bağlı əsas olan prinsiplərin razılaşdırılmasında bəzi çətin məqamların həlli üçün atılan konkret addımlardan ibarətdir. Bunların arasında bir neçə vacib məsələ var ki, onlar həmsədrlər tərəfindən təklif olunub. Azərbaycan bu təkliflərdən razıdır. Eyni zamanda, Ermənistan tərəfindən biz istədiyimiz kompromisi, hazırlığı görmürük".
Bütün bunlar ATƏT-in
Dağlıq Qarabağ
münaqişəsi Avropa İttifaqının təhlükəsizliyinə
hədədir
ATƏT-lə yanaşı, digər nüfuzlu beynəlxalq təşkilatlar da Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpası istiqamətində fəaliyyətlərini genişləndirməkdə və bu məsələyə daha çox diqqət yetirməkdədirlər. Belə təşkilatlardan biri olan Avropa İttifaqı hələ 1993-cü ilin aprelində Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı bəyanatla çıxış edib. Həmin ilin sentyabr ayında Ermənistanın işğalçı qüvvələrinin cəbhə bölgəsində yeni əməliyyatlar keçirməsi qurumun daha bir bəyanatla çıxış etməsinə səbəb oldu. Bu sənəddə ermənilərin Azərbaycana qarşı hərbi hücumları pislənilir və qaçqınların sayının həddən artıq çoxalmasından narahatlıq ifadə olunurdu. Təşkilat BMT qətnamələrinə hörmət göstərilməsini hər iki tərəfdən tələb, Kəlbəcər, Ağdam, Füzuli, Cəbrayıl rayonlarından qoşunların çıxarılmasının zəruriliyini qeyd edirdi. Bundan başqa, bəyanatda Ermənistandan Azərbaycan ərazilərinə hücum edən yerli erməni qüvvələrinə yardım göstərməmək də tələb olunurdu.
1993-cü ilin noyabrında Avropa İttifaqı Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə dair növbəti bəyanatını qəbul etdi. Sənəddə ATƏM-in prinsiplərinə uyğun olaraq Azərbaycan Respublikasının ərazi bütövlüyünə və suverenliyinə xüsusi diqqət yetirilirdi.
2004-cü ildə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin Belçikaya işgüzar səfəri zamanı Avropa Komissiyasının sədri Roman Prodi ilə görüşündə təşkilatın Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllinə təkan verməsinin mümkünlüyü ilə bağlı müzakirələr aparması Avropa İttifaqının münaqişəyə diqqətinin daha da artmasına səbəb oldu. Təşkilat bəyan etdi ki, Ermənistanla Azərbaycan arasında beynəlxalq hüququn bütün prinsiplərini nəzərə alan sülh əldə edilməsində maraqlıdır və bunun üçün konkret addımlar atmağa hazırdır.
Sonrakı dövrdə Azərbaycanla daha sıx işbirliyinə gedən Avropa İttifaqı Dağlıq Qarabağ münaqişəsi və regionda olan digər konfliktlərin onun da təhlükəsizliyinə hədə yaratdığını, belə problemlərin dövlətlərin ərazi bütövlüyü çərçivəsində həllinin vacibliyini dəfələrlə bəyan etdi. Avropa Komissiyasının beynəlxalq əlaqələr və Avropa Qonşuluq Siyasəti üzrə komissarı Benita Ferrero-Valdner bununla bağlı qeyd edir ki, təmsil etdiyi təşkilatın təhlükəsizliyi Şərqi Avropada və Cənubi Qafqazda baş verən hadisələrdən asılıdr: "Ona görə də bizim bu ölkələrlə bağlı siyasətimiz daha fəal və birmənalı olmalıdır".
Avropa Komissiyasının sədri Joze Manuel Barrozu da sabit inkişaf üçün təhlükəsizlik məsələlərinin xüsusi əhəmiyyət daşıdığını bildirir: "Biz sabitlik və inkişaf üçün səylərimizi artırmalıyıq. Bu, həm siyasi, iqtisadi səmərəni artırmağa, həm də Avropa İttifaqı ilə proqrama qatılan ölkələrin təhlükəsizliyini gücləndirməyə imkan verəcək".
Avropa İttifaqının Cənubi Qafqaz üzrə xüsusi nümayəndəsi Piter Semnebi isə Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin mümkün qədər tez həll edilməsinin vacibliyini bəyan edir: "Dağlıq Qarabağ probleminin həlli, Cənubi Qafqaz bölgəsində təhlükəsizliyin təmin olunması "Şərq Tərəfdaşlığı" Proqramı üçün olduqca əhəmiyyətlidir. Bölgədəki açıq münaqişələrin uzanması heç bir tərəf üçün xeyirli deyil.
Qarabağ
torpaqlarının Azərbaycan ərazisi olduğuna heç kim şübhə etmir. Amma
Avropa İttifaqı bu münaqişənin həlli ilə
bağlı birbaşa məşğul olmur. Nizamlanmada vasitəçilik edən ATƏT-in
NATO Azərbaycanın ərazi
bütövlüyünün bərpasını istəyir
Dünyanın ən güclü hərbi strukturu sayılan NATO ilə Azərbaycan arasında intensiv inkişaf edən əlaqələr fonunda artıq bu təşkilatda da Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə xüsusi diqqət ayrılmaqdadır. Təşkilatın baş katibi Yaap de Hoop Sheffer bununla bağlı bildirib: "Ərazi bütövlüyü məsələsi çox ciddi məsələdir. NATO hər zaman ölkələrin ərazi bütövlüyünü dəstəkləyir".
Azərbaycanın ərazi bütövlüyü məsələsi NATO-nun son zirvə sammitinin yekun bəyanatının 58-ci maddəsində də öz əksini tapıb. Bəyanatda qeyd olunub ki, alyans Azərbaycan, Gürcüstan və Moldovanın ərazi bütövlüyü, müstəqilliyi və suverenliyini dəstəkləməkdə davam edir və eyni zamanda, regional münaqişələrin sülh yolu ilə həllini dəstəkləməkdə də davam edəcək: "Biz Cənubi Qafqaz və Moldovada uzunmüddətli regional münaqişələrin hələ də davam etməsindən narahatıq. Bu münaqişələrdə bütün tərəflər onun sülh yolu ilə həll olunmasına konstruktiv yanaşmalıdırlar. Biz münaqişə tərəflərini regional təhlükəsizlik və sabitliyi pozan bütün addımlardan çəkinməyə çağırırıq. Eyni zamanda, ATƏT-in regiondakı fəaliyyəti və səyləri də bizi sevindirir. Bu da öz növbəsində Qafqazda sabitlik və əməkdaşlıq platforması ilə müvəffəqiyyətlə tamamlana bilər".
Təşkilat belə hesab edir ki, Ermənistan-Azərbaycan,
Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllində
ATƏT-in
Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ATƏT-in
Xatırladaq ki, Azərbaycan 1994-cü ildən həyata keçirilən "Sülh naminə tərəfdaşlıq" proqramı çərçivəsində də NATO ilə ən fəal əlaqə yaradan ölkələrdən biridir. Azərbaycan təmsilçiləri son 15 il ərzində NATO-nun zirvə toplantılarının işində də yüksək səviyyədə təmsil olunurlar. Bütün bunlara görə, NATO-nun Cənubi Qafqaz üzrə əlaqələndiricisi Zbiqnev Rıbatski Azərbaycanın bu təşkilata inteqrasiyasının uğurla davam etdiyini bildirir. Həmçinin NATO təmsilçiləri özləri də təşkilatın Azərbaycanla qarşılıqlı əməkdaşlığın inkişaf etdirilməsində maraqlı tərəf kimi çıxış etdiyini bəyan edirlər. Tərəfdaş ölkə kimi isə NATO Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpasında, Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin mümkün qədər tez həllində maraqlıdır.
Beləliklə, aydın görünür ki, aparılan uğurlu xarici siyasət dünya miqyasında nüfuzlu beynəlxalq təşkilatların Ermənistanın işğalçılıq siyasəti əleyhinə mövqe nümayiş etdirməsinə səbəb olub. Bütün bunlar isə Azərbaycanın Ermənistan üzərində Dağlıq Qarabağ münaqişəsilə bağlı tam diplomatik qələbəsi deməkdir. Bu diplomatik qələbənin isə tezliklə işğal olunmuş ərazilərin azad edilməsilə nəticələnəcəyi heç bir şübhə doğurmur.
R.İSLAMOĞLU
Azərbaycan.- 2009.- 19 iyun.- S. 2, 3.
