Azərbaycan-Yaponiya əməkdaşlığının
elmi tədqiqatı
Hələ
keçmiş Sovetlər İttifaqı dövründən Azərbaycanla
münasibətləri formalaşan Yaponiya ilə ölkəmiz
arasındakı əlaqələr müstəqillik illərində
çoxcəhətli inkişaf mərhələsinə
çatmışdır. Xalqımızın ümummilli
lideri Heydər Əliyevin bu gündoğar ölkəyə rəsmi
səfəri ilə (1998) Azərbaycan-Yaponiya əlaqələrinin
inkişafında yeni mərhələ
başlanmışdır. Möhtərəm Prezident İlham Əliyevin
Yaponiyaya səfər etməsi (2006) və bu ölkənin rəsmiləri
ilə Azərbaycanda keçirilən görüşlər
dövlətlərarası münasibətlərin strateji əməkdaşlığa
çevrilməsi ilə nəticələnmişdir. Bütün
bunlar Azərbaycan-Yaponiya çoxcəhətli əməkdaşlıq
əlaqələrinin tədqiq edilib ümumiləşdirilməsini
aktual bir problem kimi meydana qoyur.
Gənc tədqiqatçı
Rza Talıbovun elmi araşdırmalarının nəticəsi
kimi çap etdirdiyi "Azərbaycan-Yaponiya əməkdaşlığı"
(Bakı: "Elm və Təhsil", 2009) kitabı məhz Azərbaycanın
gündoğar ölkə ilə əlaqələrinin tədqiqi
baxımından əhəmiyyətli və diqqətəlayiq əsərdir.
Azərbaycan-Yaponiya əlaqələri çoxaspektli problem
olduğundan müəllif tədqiqat üçün bu
ölkə ilə humanitar sahədəki əməkdaşlığı
ön mövqeyə çəkmiş, həmin istiqamətdə
toplanmış təcrübəni, əldə edilmiş uğurlu
nəticələri əhatəli şəkildə öyrənməyə
üstünlük vermişdir. Beləliklə, humanitar sahədə
Azərbaycan-Yaponiya əlaqələrinin dolğun elmi mənzərəsi
yaradılmış, mövcud problem müxtəlif aspektlərdən
araşdırılaraq
işıqlandırılmışdır.
Çoxsahəli əməkdaşlığın
bütün əsas cəhətlərini tədqiqata cəlb
edən Rza Talıbov ölkələrimiz arasındakı mədəni
əlaqələrin öyrənilməsinə xüsusi diqqət
yetirmişdir. Kitabda özünəməxsus zəngin və bənzərsiz
mədəniyyətə malik olan Yaponiya hökumətinin
ölkəmizdə milli-mədəni inkişafa göstərdiyi
dəstəyin təqdimi diqqət mərkəzinə çəkilmişdir.
Əsərdə Azərbaycandakı mədəniyyət
müəssisələrinin və incəsənət
yönlü ali təhsil ocaqlarının yenidən
qurulmasında və müasirləşdirilməsində bu
ölkənin iştiraki, həmçinin 2007-ci ildə
Bakıda yapon kuklaları sərgisinin təşkili, "Azərbaycan-Yaponiya
dostluq əlaqələri" adlı poçt
markasının buraxılması, Osaka şəhərində
Xocalı soyqırımına həsr olunmuş sərginin
nümayiş etdirilməsi ölkələrimiz
arasındakı geniş mədəni əlaqələrin real
göstəriciləri kimi nəzərə
çarpdırılmışdır. Müəllif burada
1979-cu ildə Yaponiyanın paytaxtı Tokio şəhərində
dünya şöhrətli Azərbaycan rəssamı Tahir
Salahovun fərdi sərgisinin keçirilməsini və bu sərginin
yapon ictimaiyyətində ölkəmiz haqqında
yaratdığı yüksək təəssüratları da
ayrıca qeyd etmişdir. Mədəniyyət sahəsindəki
əməkdaşlığın tədqiqi ölkəmizdə
müstəqillik dövründə cəmiyyət həyatının
müasirləşdirilməsinə, intellektual potensialın
inkişaf etdirilməsinə hesablanmış mühüm tədbirlər
kimi elmi təhlilə cəlb edilmiş və nəzəri cəhətdən
əsaslandırılmışdır. Eyni zamanda, Azərbaycan-Yaponiya
əlaqələrində mədəniyyət amili davamlı
inkişafın hərəkətverici faktoru kimi qeyd
edilmişdir.
Rza Talıbov ilk dəfə
olaraq Azərbaycan-Yaponiya ədəbi əlaqələrini tədqiqata
cəlb etmişdir. Hələ birtərəfli ideoloji məhdudiyyətlərin
çox güclü olduğu sovet hakimiyyəti illərində
gündoğar ölkəyə səfər edən Azərbaycan
ədəbiyyatının görkəmli nümayəndələrinin
Yaponiya haqqında silsilə əsərlər yaratmaları
ölkələrimiz arasında ədəbi əlaqələrin
zəngin ənənələrə malik olduğunu əsaslandırmağa
imkan vermişdir. Xalq şairləri Rəsul Rzanın və Nəbi
Xəzrinin yapon ölkəsi və xalqı haqqında əsərlərinin
təhlili Azərbaycanda bu maraqlı gündoğar ölkənin
tanıdılmasına açılan poetik pəncərə
kimi dəyərləndirilir. Görkəmli sənətkarların
bütün ideoloji sədləri qıraraq Yaponiya haqqında
səmimi, reallıqla səsləşən, o cümlədən
Xirosima və Naqasaki faciələrini ittiham edən dəyərli
əsərlər yaratmaları iki xalq arasında
qarşılıqlı hörmətə əsaslanan
münasibətlərin ifadəsi kimi təqdim edilir. Xalq
şairi Rəsul Rzanın "Yaponiya motivləri", Nəbi
Xəzrinin "Yaponiya dəftərindən" şeirlər
silsiləsi Azərbaycan ədəbiyyatında yapon
mövzusuna həsr olunmuş əhəmiyyətli əsərlər
səviyyəsində ümumiləşdirilmişdir. Eyni
zamanda, tanınmış Azərbaycan şairləri Fikrət
Qocanın və Əli Kərimin Yaponiya mövzusunda qələmə
aldıqları şeirlərə həmin mövzunun ədəbiyyatımızda
davamlı inkişafda olduğunu göstərmək
baxımından önəm verilmişdir. Kitabda, həmçinin
ədəbi əlaqələrin müstəqillik illərində
daha da inkişaf etdirilməsi zərurətindən də
söz açılmışdır.
Müstəqilliyimizin bərpasından
sonra Yaponiya hökuməti Azərbaycan təhsilinin
inkişafında da yaxından iştirak etmişdir. Dünyada
böyük maraq doğuran yapon təhsil modelinə ölkəmizdə
böyük maraq göstərilir. Rza Talıbov Azərbaycan-Yaponiya
təhsil əlaqələrini ön mövqeyə çəkməklə
respublikamızda milli təhsilin inkişafında dünya təhsil
sistemi ilə inteqrasiya proseslərinin genişlənməsinin əhəmiyyətini
nəzərə çarpdırır. Yaponiyanın ölkəmizdəki
səfirliyinin 2000-ci ildən etibarən "Ot kökləri və
insan təhlükəsizliyi" proqramı çərçivəsində
həyata keçirdiyi layihələr təkcə məktəblərimizin
maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsinə,
yaxud yeni məktəb tikintisinə göstərilən dəstəyi
əhatə etməklə qalmayıb, eyni zamanda, Azərbaycanda
yeni texnologiyaya əsaslanan müasir təhsil sisteminin
qurulmasına yönəldilmiş tədbirlər kompleksi səviyyəsində
təhlildən keçirilmişdir. Araşdırma prosesində
irəli sürülən müddəalar, göstərilən
faktlar və informasiyalar Azərbaycan-Yaponiya təhsil əlaqələrinin
inkişaf dinamikasını izləməyə imkan verir. Müəllifin
aşağıdakı mülahizələri inteqrasiya prosesində
Yaponiya ilə əlaqələrin rolunu və əhəmiyyətini
obyektiv şəkildə təsəvvür etməyə imkan
yaradır: "Yaponiyanın təhsil ənənələrindən
və müasir təhsilin yapon modelindən faydalanmaq Azərbaycanda
elmi və təhsili inkişaf etdirmək baxımından
mühüm əhəmiyyətə malikdir. Daha çox
Avropaya inteqrasiya üstündə köklənmiş Azərbaycan
təhsilində yapon təhsil modelindən də öyrənmək
milli təhsilimizin tam mənada dünya təhsil sisteminə
qovuşmasını təmin edir".
Keçmiş sovet
hakimiyyəti illərindən başlanan Azərbaycan-Yaponiya
münasibətlərinin bir göstəricisi də, kitabda qeyd
edildiyi kimi, yapon texnologiyası və təcrübəsi əsasında
keçən əsrin 70-ci illərində Bakıda tikilib
istifadəyə verilmiş məişət kondisionerləri və
ozon zavodları hesab oluna bilər. Lakin müəllifin də
haqlı olaraq qeyd etdiyi kimi, müstəqilliyimizin
yaratdığı əlverişli imkanlar ölkələrarası
əlaqələri həm də iki xalq arasında əlaqələr
səviyyəsinə yüksəltməyə imkan
vermişdir. Bu isə öz təzahürünü həm də
Yaponiyadan ölkəmizə gələn turistlərin
sayının durmadan artmasında göstərir. Tədqiqatçı
əsərin xüsusi bir bölməsində Azərbaycanla
Yaponiya arasında turizm əlaqələrini
araşdırır, maraqlı və tamamilə real təhlillər
əsasında iki ölkə arasında turizm sahəsindəki
əməkdaşlığın böyük perspektivə
malik olduğunu bildirir. Bütövlükdə əsərdə
Azərbaycan-Yaponiya turizm əlaqələri ikitərəfli əlaqələrin
xalqlararası münasibətlər səviyyəsinə
çatmasının real göstəricilərindən biri
kimi səciyyələndirilir.
Kitabın sonuncu bölməsi
səhiyyə və idman sahələrində Azərbaycan-Yaponiya
əlaqələrini əhatə edir. Tədqiqatdan aydın
olur ki, bütün digər sahələrdə olduğu kimi,
səhiyyə və idman sahələrində də Yaponiya
hökuməti Azərbaycanla əməkdaşlıqda
qarşılıqlı etimad və ikitərəfli münasibətlərin
inkişaf etdirilməsi prinsiplərini əsas olaraq qəbul
etmişdir. Xüsusən səhiyyə maarifi, səhiyyə və
idman sahələrində yeni texnologiyaların tətbiqi ilə
əlaqədar layihələrə üstünlük verilməsi,
bu istiqamətdə müvafiq treninqlərin keçirilməsi,
təcrübə mübadiləsinin təşkili kitabda ikitərəfli
inkişafda qarşılıqlı münasibətlərin
möhkəmləndirilməsinə istiqamətləndirilmiş
əhəmiyyətli tədbirlər kimi təhlil və
araşdırmaların mərkəzinə çəkilmişdir.
Bu bölmədə Azərbaycan idmançılarının
Yaponiyada keçirilən yarışlarda uğurlu
iştirakını göstərən məqamlar da öz əksini
tapmışdır.
Müəllif maraqlı
elmi mülahizələrlə çıxış edərək
ümumiləşdirmələr aparmış və haqlı
olaraq bu qənaətə gəlmişdir ki, "Azərbaycan-Yaponiya
əlaqələrinin daha da inkişaf etdirilməsi müstəqil
dövlətimizin maraqlarına və inkişaf
strategiyasına tamamilə uyğundur. Azərbaycan xalqı və
dövləti Yaponiyanın timsalında özünün
etibarlı dostunu və sərfəli iqtisadi partnyorunu
görür".
Qeyd edək ki, "Azərbaycan-Yaponiya
əməkdaşlığı" kitabı mühüm
elmi əhəmiyyətə malik olmaqla beynəlxalq münasibətlər,
ölkələrarası əlaqələr mövzusunda
araşdırmalar aparan tədqiqatçılar
üçün qiymətli mənbə rolunu oynaya bilər. Eyni
zamanda, müəllifin dili və üslubu sadə və
oxunaqlı olduğu üçün kitab ölkəmizin Yaponiya
ilə münasibətlərinə maraq göstərən tədqiqatçılarla
yanaşı, geniş oxucu kütləsi üçün də
əhəmiyyətli bələdçidir. Kitab poliqrafik cəhətdən
yüksək keyfiyyətlə çap edilmiş,
Yaponiyanın tarixini, mədəniyyətini, müasir mənzərəsini
əks etdirən fotoşəkillərlə daha da zənginləşdirilmişdir.
Əsərin əhəmiyyətini və sanbalını
artıran daha bir cəhət isə kitabın mətninin
üç dildə, Azərbaycan dili ilə yanaşı,
ingilis və rus dillərində də verilməsidir. Məsələnin
bu cəhəti kitabın yayılma və istifadə
imkanlarının genişləndirilməsinə münasib
şərait yaradır.
Beləliklə, Rza
Talıbovun elmi axtarışlarının nəticəsi kimi
meydana çıxan "Azərbaycan-Yaponiya əməkdaşlığı"
monoqrafiyası beynəlxalq münasibətlərin tarixinə
və nəzəriyyəsinə həsr olunmuş qiymətli əsər
kimi diqqəti cəlb edir. Dünyanın aparıcı ölkələrindən
olan Yaponiya ilə Azərbaycanın əməkdaşlığından
söz açan bu qiymətli əsər dövlətimizin
müasir dövrün digər aparıcı ölkələri
ilə münasibətlərindən bəhs edən yeni-yeni tədqiqatların
meydana çıxmasına zəmin yarada bilər. Eyni zamanda,
təqdim edilən monoqrafiya Azərbaycan-Yaponiya əməkdaşlığı
mövzusunda tədqiqatların daha da genişlənməsinə
özünün layiqli töhfəsini verəcəkdir.
İsa HƏBİBBƏYLİ,
Naxçıvan Dövlət Universitetinin
rektoru, akademik
Azərbaycan.- 2009.- 19 iyun.- S. 5.