Sosialyönümlü islahatların yeni mərhələsi

Son illər Azərbaycanda ən müxtəlif sahələrdə həyata keçirilən islahatlar vətəndaş maraqlarının etibarlı təminatına, eləcə də sosial problemlərin aradan qaldırılması yolu ilə əhalinin firavan, layiqli həyat tərzinin təmin olunmasına yönəlmişdir. Hakimiyyəti ilk gündən xalqa və dövlətə layiqli xidmət vasitəsi kimi dəyərləndirən dövlət başçısı İlham Əliyev sosial-liberalizm xəttinə üstünlük verməklə keçid dövrü üçün xarakterik sosial problemlərin həlli istiqamətində kompleks tədbirlər həyata keçirmiş, ilk növbədə, bütün ölkələr üçün səciyyəvi olan işsizlik probleminin aradan qaldırılmasına çalışmışdır.

Azad bazar iqtisadiyyatı yolunu seçmiş Azərbaycanda sosialyönümlü siyasətin məqsədi vətəndaşların maddi vəziyyətindəki kəskin fərqliliyi aradan qaldırmaq, təbəqələşməyə yol verməmək, cəmiyyətin bütün üzvlərini layiqli həyat səviyyəsi ilə təmin etmək üçün fərdin ictimai statusunu artırmaqdır. Bu siyasət eyni zamanda, insan amilini nəzərdə tutan liberal bazar iqtisadiyyatı xəttini əsas götürür. Bazar iqtisadiyyatı prinsiplərinin cəmiyyətdə özünə dayaqlar tapması, özəl sektorun inkişafına yaradılmış şərait, iqtisadiyyatın liberallaşdırılması sosial himayəyə ehtiyacı olan vətəndaşların maraqları ilə qətiyyən ziddiyyət təşkil etmir. Əksinə, ölkənin iqtisadi inkişafından, neft strategiyasının səmərəli nəticələrindən əldə edilən dividendlər insanların sosial problemlərinin həllinə, vətəndaşların həyat səviyyəsinin yaxşılaşdırılmasına yönəldilir. Dövlət başçısı İlham Əliyevin vurğuladığı kimi, bazar iqtisadiyyatı ilə sosial müdafiənin bu cür kombinasiyası isə əldə olunan uğurların əsasını təşkil edən əsas amillərdəndir.

Azərbaycanın son 5 illik büdcəsində sosialyönümlü xərclərin dominantlıq təşkil etməsi də deyilənləri təsdiqləyir. 2009-cu ildə dövlət büdcəsinin sosial xərcləri 2008-ci ilə nisbətən 24,4 faiz artırılaraq 4 milyard 24 milyon manata çatdırılmışdır və bu da ümumilikdə dövlət büdcəsinin 33 faizini təşkil edir. Dövlət başçısı İlham Əliyev Nazirlər Kabinetinin 2009-cu ilin birinci rübünün sosial-iqtisadi yekunlarına həsr olunmuş iclasında demişdir: "Sosial problemlərin həlli, ümumiyyətlə, ölkənin inkişaf imkanlarını göstərir. Azərbaycanda bu sahəyə daim böyük diqqət göstərilmişdir və əlbəttə ki, bizim artan maddi imkanlarımız sosial məsələlərin həllinə çox müsbət təsir etmişdir. Növbəti illərdə də bu sahə diqqət mərkəzində olmalıdır. Təhsil, səhiyyə, mədəniyyət problemləri, ailə problemləri, uşaqların tərbiyəsi - bütün bu məsələlər diqqət mərkəzindədir. Bütün istiqamətlər üzrə konkret tədbirlər planı, proqramlar, icra mexanizmləri və maliyyə resursları var. Məhz bunun hesabına biz son beş ildə 2 minə yaxın məktəb tikdirə bilmişik. Yüzlərlə tibb, mədəniyyət ocaqlarının tikintisi, təmiri - bütün bunlar, əlbəttə ki, maliyyə resursları tələb edir. Eyni zamanda, siyasi iradə tələb edir. Azərbaycanda bu istiqamətdə görülmüş işlər onu göstərir ki, sosial məsələlər, sözün əsl mənasında, bizim üçün prioritetdir".

Hökumətin sosial-liberalizm xəttinə üstünlük verdiyini Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 14 aprel 2009-cu il tarixli "Azərbaycan Respublikası regionlarının 2009-2013-cü illərdə sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı" bir daha təsdiqləyir. Proqramda nəzərdə tutulan işlərin böyük bir qisminin sırf sosialyönümlü mahiyyət daşıması Azərbaycan hökumətinin sosial məsələlərə necə böyük həssaslıqla yanaşdığına daha bir sübutdur. Proqramın təhlili göstərir ki, əvvəlki illərdə olduğu kimi, növbəti beş ildə də ölkədə sosial siyasətin başlıca məqsədi əhalinin, o cümlədən regionlarda yaşayan vətəndaşların həyat şəraitinin daha da yaxşılaşdırılmasını təmin etməkdən ibarətdir. Əhalinin sosial müdafiəsi sahəsində aparılan tədbirlərin əsas istiqamətlərindən biri də aztəminatlı əhali qrupları üzrə sosial müavinətlərin artırılması, sosial müdafiəyə ehtiyacı olan şəxslərin sosial vəziyyətinin, həyat şəraitinin yaxşılaşdırılması və ümumilikdə, ölkədə yoxsulluq səviyyəsinin azaldılmasından ibarət olacaqdır.

Dövlət proqramında birmənalı göstərilir ki, sosial təminat sahəsində dövlət siyasətinin mühüm istiqamətlərindən biri də sosial müavinətlərin ünvanlılığının təmin edilməsi, əlillərə, müharibə veteranlarına, gənc ailələrə, əhalinin aztəminatlı hissəsinə xüsusi diqqətin yetirilməsi ilə bağlıdır. Dövlət proqramında əhalinin sosial müdafiəsinin gücləndirilməsi sahəsində aztəminatlı ailələrə ünvanlı sosial yardımın göstərilməsi üçün müvafiq tədbirlərin davam etdirilməsi, əhalinin, xüsusilə, gənc ailələrin mənzilə olan ehtiyaclarının daha yaxşı ödənilməsi məqsədilə ipoteka kreditlərinin verilməsi, Qarabağ əlilləri və şəhid ailələrinin mənzil şəraitinin yaxşılaşdırılması, ana və uşaqların sosial müdafiəsinin və mühafizəsinin gücləndirilməsi, uşaq və ailə mərkəzlərinin, o cümlədən xüsusi istirahət müəssisələrinin və uşaqlar üçün ixtisaslaşmış xidmət müəssisələrinin yaradılması və digər tədbirlər nəzərdə tutulur.

Son illərdə hökumətin regionların inkişafına xüsusi diqqətlə yanaşması, ilk növbədə, Azərbaycanda uzun illər özünü ciddi sosial problem kimi göstərmiş işsizliyin aradan qaldırılması, əhalinin faydalı məşğulluğunun təmin edilməsi məqsədindən irəli gəlmişdir. Prezident İlham Əliyev sosial inkişaf və tərəqqi baxımından işsizliyi ciddi problem kimi dəyərləndirdiyi üçün hələ 24 noyabr 2003-cü il tarixdə imzaladığı "Azərbaycan Respublikasında sosial-iqtisadi inkişafın sürətləndirilməsi tədbirləri haqqında" fərmanda bu məsələyə geniş yer vermişdir. İcrası 2008-ci ildə başa çatmış regionların sosial-iqtisadi inkişafına dair Dövlət Proqramı isə fundamental əhəmiyyətli sənəd kimi sahibkarlığın inkişafını sürətləndirməklə, oradakı əmək ehtiyatlarından, təbii və iqtisadi resurslardan kifayət qədər səmərəli istifadəyə imkan yaratmaqla iqtisadiyyatın dinamik inkişafına, əhalinin məşğulluğunun artırılmasına, yoxsulluğun səviyyəsinin azaldılmasına mühüm töhfələr vermişdir. Dövlət proqramı əsasında Azərbaycan hökuməti 2004-2008-ci illər ərzində regionlarda kənd təsərrüfatının, qeyri-neft sektorunun inkişafına yardım göstərmiş, emal müəssisələrinin yaradılması, xidmət və digər infrastruktur obyektlərinin, turizmin inkişafı, bütün bunların fonunda isə 766 min yeni iş yerinin açılması təmin edilmişdir.

2009-2013-cü illəri əhatə edən regionların sosial-iqtisadi inkişafına dair Dövlət Proqramında işsizliyin aradan qaldırılması istiqamətində tədbirlərin davam etdirilməsi mühüm vəzifələrdən biri kimi müəyyənləşdirilmişdir. Proqramda göstərilir ki, qarşıdakı illərdə məşğulluq siyasətində əsas məqsəd əmək ehtiyatlarından daha dolğun istifadə olunmaqla əhalinin səmərəli məşğulluğunu təmin etməkdir. Bu məqsədə nail olmaq üçün sahibkarlığın, xüsusilə, kiçik və orta sahibkarlığın inkişafına daha münbit şəraitin yaradılması, məşğulluğun səmərəli inkişafını təmin edən investisiya fəallığının dəstəklənməsi, işaxtaran və işsiz vətəndaşların sosial müdafiəsinin gücləndirilməsi, qeyri-formal əmək münasibətlərinin leqallaşdırılması istiqamətində tədbirlərin həyata keçirilməsi, əmək bazarında tələb və təklif arasında dinamik uyğunluğun gücləndirilməsinə yönəldilmiş infrastrukturun təkmilləşdirilməsi, kadr hazırlığı sisteminin, o cümlədən peşə hazırlığı və ixtisasartırma şəbəkələrinin fəaliyyətinin dinamik inkişaf edən əmək bazarının tələblərinə uyğunlaşdırılması nəzərdə tutulur.

Proqramda mühüm vəzifələrdən biri də daxili əmək bazarının inzibati qaydada tənzimlənməsidir. Ölkə iqtisadiyyatı inkişaf etdikcə, daxili əmək bazarında iştirak edən əcnəbilərin sayının artması müəyyən neqativ proseslərə yol açır. Bu baxımdan, dövlət proqramında miqrasiya proseslərindən ölkənin inkişafı üçün səmərəli istifadə olunması, miqrasiya proqramlarının və bu sahədə tədbirlərin həyata keçirilməsində dövlətin və cəmiyyətin mənafelərinin nəzərə alınması, miqrantların mövcud sosial-iqtisadi vəziyyətə adaptasiyasını sürətləndirən şəraitin yaradılması, qeyri-qanuni miqrasiyanın qarşısının alınması kimi tədbirlərə geniş yer ayrılmışdır.

Dövlət proqramı vətəndaşların səhiyyə sahəsində problemlərinin həllinə də geniş diqqət ayırır. Bu məqsədlə dövlətin maliyyə imkanları çərçivəsində pulsuz səhiyyə xidmətlərinin genişləndirilməsi və keyfiyyətinin artırılması, əhalinin sosial cəhətdən aztəminatlı təbəqələrinə tibbi yardımın göstərilməsi ilə bağlı tədbirlər sisteminin hazırlanması və həyata keçirilməsi, analar və uşaqlar arasında qidalanmanın və mikro-nutrientlərlə təminatın yaxşılaşdırılması, tibbi-profilaktika tədbirlərinin əhatəliliyinin və keyfiyyətinin yüksəldilməsi, səhiyyə sektorunun tələblərinə uyğun olaraq tibbi kadr hazırlığının planlaşdırılması və ailə həkimlərinin hazırlanması, səhiyyə müəssisələrinin dərman və avadanlıq təminatının yaxşılaşdırılması məqsədilə tibb sənayesi müəssisələrinin yaradılmasının və fəaliyyətinin dövlət tərəfindən dəstəklənməsi, rayonlarda yeni səhiyyə müəssisələrinin inşası, bütün ölkə üzrə səhiyyə sahəsində coğrafi məlumat sisteminin yaradılması mühüm vəzifələr kimi müəyyən edilmişdir.

Göründüyü kimi, 2009-2013-cü illərdə respublikanın regionlarının inkişafına xidmət edən dövlət proqramı ölkə həyatının müxtəlif sahələrində islahatları sürətləndirməyə, inkişaf prosesində ahəngdarlığı, yüksək dinamizmi və məqsədyönlülüyü təmin etməyə yönəlmişdir. İnkişaf, sosial təminat və strukturyönümlü bu proqram, eyni zamanda, hər bir vətəndaşın layiqli həyat tərzinin təmin olunmasına, hüquq və azadlıqlarının təminatına, bir sözlə, davamlı və sabit inkişafa xidmət edir.

S.ELMANOĞLU

Azərbaycan.- 2009.- 20 iyun.- S. 4.