3. Dünya Dağlıq
Qarabağı Azərbaycanın
ayrılmaz ərazisi kimi qəbul edir
Avropa Şurası hələ Azərbaycanın
bu quruma üzv olmasından əvvəl Dağlıq
Qarabağ münaqişəsini diqqət mərkəzində
saxlayıb.
1994-cü ilin noyabrında AŞ PA Ermənistan-Azərbaycan,
Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə dair ilk qətnaməsini
qəbul etdi. Burada münaqişə nəticəsində 20
mindən çox insanın həlak olması və bir milyon
insanın qaçqın və məcburi köçkün
düşməsi faktı öz əksini tapdı.
1997-ci ilin aprelində AŞ PA
münaqişəyə dair daha bir qətnamə qəbul etdi.
"Qafqazda münaqişələrə dair" adlanan qətnamədə
Abxaziya və Dağlıq Qarabağ münaqişələrinin
həllinə AŞ-nin kömək göstərməsinin zəruriliyi
vurğulanırdı. Sənəddə sərhədlərin
toxunulmazlığı, region xalqları üçün
çoxmillətli sülhməramlı qüvvələr tərəfindən
dəstəklənən təminatlı təhlükəsizlik,
Abxaziyaya və Dağlıq Qarabağa muxtariyyət statusunun
verilməsi, qaçqın və məcburi
köçkünlərin geri qaytarılmasının
mümkünlüyü prinsipləri əsasında
münaqişələrin həlli nəzərdə tutulurdu. Sənədin
Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə dair bölməsində
işğal olunmuş ərazilərin azad edilməsi,
münaqişənin sülh yolu ilə nizamlanması Avropa
Şurasının tövsiyəsi kimi öz əksini
tapmışdı.
Ötən əsrin son
on illiyində ikinci dəfə dövlət müstəqilliyini
əldə edən Azərbaycanın üzləşdiyi ən
böyük problem xarici havadarlarının köməyindən
istifadə edən Ermənistanın ərazilərimizin bir
qismini işğal etməsi oldu.
Həmin dövrdə
ermənilərin qərəzli və qeyri-obyektiv təşviqat
kampaniyası sayəsində dünya ictimaiyyəti Ermənistan-Azərbaycan,
Dağlıq Qarabağ münaqişəsilə bağlı əsl
həqiqətdən xəbər tutmur və yanlış məlumatlandırılırdı.
Ovaxtkı Azərbaycan rəhbərliyinin səriştəsizliyi
nəinki dünyanı bu reallıqdan xəbərdar etməyə
imkan verirdi, əksinə, yeridilən siyasət regionda və
onun sərhədlərindən kənarda ölkəmizə
qarşı bir sıra dövlətlərin daha qərəzli
mövqe tutması ilə nəticələnirdi.
Ümummili liderin dönüşü ilə dəyişən
siyasət
Ümummili lider Heydər
Əliyevin xalqın tələbilə yenidən hakimiyyətə
qayıtmasından sonra vəziyyət tamamilə dəyişdi.
Azərbaycanın Ermənistanın təcavüzünə məruz
qalması ilə bağlı həqiqətlər dünyaya
çatdırıldı, beynəlxalq təşkilatlar və
dövlətlər bir-birinin ardınca ölkəmizin ərazi
bütövlüyünü dəstəkləyən mövqe
nümayiş etdirdilər.
Bu siyasətin Prezident
İlham Əliyev tərəfindən uğurla davam etdirilməsi
isə artıq beynəlxalq arenada Ermənistanın Azərbaycan
diplomatiyasına məğlubiyyətini bir qədər də
dərinləşdirmişdir. Diplomatiya sahəsində tam qələbəsini
təmin edən Azərbaycan yaratdığı güclü
ordu hesabına ərazilərinin işğaldan azad
olunmasını hər an reallaşdırmaq qüdrətindədir.
Lakin problemin sülh yolu ilə həlli imkanları tükənmədiyindən
Azərbaycan münaqişənin danışıqlar yolu ilə
çözümünü prioritet istiqamət seçib. Prezident
İlham Əliyev bu məqamla əlaqədar
aşağıdakıları bildirmişdir: "Bizim
heç bir başqa ölkənin torpağında
gözümüz yoxdur, öz torpağımızı da
heç kimə verməyəcəyik və heç vaxt
dünya birliyi qondarma Dağlıq Qarabağ rejimini müstəqil
qurum kimi tanımayacaqdır. Azərbaycan heç vaxt buna icazə
verməyəcək və istənilən yollarla öz ərazi
bütövlüyünü bərpa edəcəkdir. Sadəcə
olaraq biz istəyirik ki, bunu sülh yolu ilə,
danışıqlar yolu ilə edək".
Dağlıq Qarabağ
münaqişəsinin danışıqlar yolu ilə həlli
siyasətini davam etdirən Azərbaycan əvvəlki kimi beynəlxalq
təşkilatların Ermənistanın
işğalçı mövqeyinə qarşı daha sərt
tədbirlər görməsi üçün fəaliyyətini
günü-gündən genişləndirməkdədir. Belə
təşkilatlardan biri də Azərbaycanın 2001-ci ildən
üzvü olduğu Avropa Şurasıdır. Lakin Avropa
Şurası hələ Azərbaycanın bu quruma üzv
olmasından əvvəl Dağlıq Qarabağ münaqişəsini
diqqət mərkəzində saxlayıb. Belə ki, 1992-ci ilin
fevralında Avropa Şurası Parlament Assambleyasının
(AŞ PA) quruma üzv olmayan Avropa ölkələri ilə Əlaqələr
Komitəsi Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ
münaqişəsinə dair ilk bəyanatı qəbul edib. Sənəddə
Dağlıq Qarabağda vəziyyətin pisləşməsindən
narahatlıq ifadə edilir və tərəflərə atəşi
dayandırmaq, münaqişəni sülh yolu ilə aradan
qaldırmaq tövsiyə olunurdu. Ancaq həmin sənəd
münaqişə ilə bağlı vəziyyətə tam
obyektiv qiymət vermirdi.
Bundan sonra Avropa
Şurası Nazirlər Komitəsində münaqişə ilə
bağlı qəbul edilən bir sıra bəyanatlarda da Azərbaycanın
mənafeləri baxımından müəyyən
çatışmazlıqlar özünü göstərdi. Bir
qədər sonra, 1994-cü ilin noyabrında AŞ PA Ermənistan-Azərbaycan,
Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə dair ilk qətnaməsini
qəbul etdi. Burada münaqişə nəticəsində 20
mindən çox insanın həlak olması və bir milyon
insanın qaçqın və məcburi köçkün
düşməsi faktı öz əksini tapdı.
1997-ci ilin aprelində
AŞ PA münaqişəyə dair daha bir qətnamə qəbul
etdi. "Qafqazda münaqişələrə dair" adlanan qətnamədə
Abxaziya və Dağlıq Qarabağ münaqişələrinin
həllinə AŞ-nin kömək göstərməsinin zəruriliyi
vurğulanırdı. Sənəddə sərhədlərin
toxunulmazlığı, region xalqları üçün
çoxmillətli sülhməramlı qüvvələr tərəfindən
dəstəklənən təminatlı təhlükəsizlik,
Abxaziyaya və Dağlıq Qarabağa muxtariyyət statusunun
verilməsi, qaçqın və məcburi
köçkünlərin geri qaytarılmasının
mümkünlüyü prinsipləri əsasında
münaqişələrin həlli nəzərdə tutulurdu. Sənədin
Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə dair bölməsində
işğal olunmuş ərazilərin azad edilməsi,
münaqişənin sülh yolu ilə nizamlanması Avropa
Şurasının tövsiyəsi kimi öz əksini
tapmışdı.
Avropa Şurasında yeni uğurlara doğru
Azərbaycanın Avropa
Şurasında Dağlıq Qarabağ həqiqətləri ilə
bağlı daha genişmiqyaslı diplomatik uğuru isə
ölkəmizin bu quruma üzv olmasından sonra
başlandı. 2001-ci ilin yanvarında Azərbaycan və Ermənistanın
quruma tamhüquqlu üzv kimi qəbul olunduğu sessiyada
İngiltərədən olan deputat Corc Teylor Azərbaycanın
Dağlıq Qarabağ bölgəsində ermənilərin
törətdiyi vəhşiliklərdən danışdı. O,
burada insan hüquqlarının kobud şəkildə
tapdalandığını, ermənilərin Azərbaycana
qarşı təcavüzkar siyasət apardıqlarını
bəyan etdi. C.Teylor qaçqınların və məcburi
köçkünlərin ağır vəziyyətdə
yaşadığına diqqəti çəkərək
Avropa Şurasının bu sahədə ciddi addımlar
atmasının zəruriliyini bildirdi. O, ermənilərin
işğal olunmuş ərazilərdə
dağıdıcılıqla məşğul
olduqlarını, buradakı mədəniyyət abidələrini,
xidməti binaları, məktəbləri, xəstəxanaları
məhv etdiklərini söylədi: "Dağlıq
Qarabağda ermənilər tərəfindən azərbaycanlılara
qarşı törədilmiş genosidə siyasi qiymət
verilməlidir".
Beləliklə, ölkəmizin
quruma üzvlüyündən sonra AŞ PA-da Azərbaycanı
təmsil edən nümayəndə heyətinin rəhbəri
cənab İlham Əliyevin təşəbbüskarlığı
və diplomatik fəallığı nəticəsində elə
ilk sessiyadan etibarən Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq
Qarabağ münaqişəsinə dair həqiqətləri
özündə əks etdirən sənədlər
yayılmağa başladı. Məhz cənab İlham Əliyevin
rəhbərliyi altında qurumda ölkəmizi təmsil edən
deputatlar AŞ PA-nın müxtəlif dövlətlərdən
olan üzvləri ilə yaxın münasibətlər qurur,
ölkəmizin qarşılaşdığı problemlər,
torpaqlarımızın 20 faizinin Ermənistan silahlı
qüvvələri tərəfindən işğal
olunması, bir milyondan çox insanın qaçqın və
məcburi köçkün kimi yaşaması barəsində
ətraflı məlumatlar verirdilər. Bunun nəticəsi
olaraq Avropa Şurası Nazirlər Komitəsinin 108-ci
sessiyasının rəsmi məlumatında Ermənistanın
təcavüzkar siyasəti pislənilirdi. Həmin sənəddə
aydın şəkildə qeyd olunurdu ki, Avropa Şurası
ölkələrin ərazi bütövlüyünü,
suverenliyini, sərhədlərinin
toxunulmazlığını dəstəkləyir.
2001-ci ilin aprelində
AŞPA-nın yaz sessiyasında Azərbaycanın işğal
olunmuş ərazilərində narkoticarətin genişlənməsi,
terrorizmin inkişafına dair avropalı deputatlara lazımi
bilgilər çatdırıldı. Bununla bağlı
sessiyada daha çox diqqət cəlb edən məqam Azərbaycan
nümayəndə heyətinin rəhbəri cənab İlham
Əliyevin çıxışı oldu. Avropada mütəşəkkil
cinayətkarlığın mərkəzlərindən birinin
Azərbaycanın işğal edilmiş ərazilərində
olduğunu diqqətə çatdıran cənab İlham Əliyev
bildirirdi: "Azərbaycan ərazisinin 20 faizinin Ermənistan
silahlı qüvvələri tərəfindən işğal
olunması ilə nəinki bir milyon azərbaycanlı,
qaçqın evsiz-eşiksiz qalıb, çoxsaylı şəhərlərimiz,
kəndlərimiz, mədəniyyət abidələrimiz, əcdadlarımızın
qəbirləri büsbütün dağıdılıb, bir
sözlə, erməni işğalçılarının zəbt
etdikləri ərazidə bütün infrastruktur məhv
edilib, həm də ermənilərin işğal etdikləri ərazidə
mütəşəkkil cinayətkarlığın
inkişafı üçün çox əlverişli şərait
yaranmışdır. "Dağlıq Qarabağ
respublikası" deyilən ərazidən narkotik bitkilərin
yetişdirilməsi və daşınması üçün
istifadə edilir. Narkotiklərlə məşğul olan
işbazlar və tiryək alverçiləri orada özlərini
təhlükəsiz və çox rahat hiss edirlər".
Bundan başqa, cənab
İlham Əliyev ona da diqqət çəkirdi ki,
Dağlıq Qarabağda mövcud olan qanunsuz iqtisadi fəaliyyət
buradakı qondarma "respublika"nı "çirkli
pulların yuyulması" əməliyyatları sahəsində
məşhurlaşdırıb. Cənab İlham Əliyev
Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə ədalətli
münasibət bildirilməsinin zəruriliyinə də
xüsusi diqqət çəkirdi: "Nə vaxta kimi Avropa
belə bir fakta göz yumacaq ki, Avropa Şurasının bir
üzvü olan Ermənistan başqa bir üzvün - Azərbaycanın
ərazilərinin 20 faizini işğal altında
saxlayır?".
Məhz belə qətiyyətli
mövqedən sonra AŞ PA-da Dağlıq Qarabağ
münaqişəsinə münasibətdə daha ciddi
dönüş yarandı. Sessiyada britaniyalı deputat Terri Devis
AŞ PA-nın Dağlıq Qarabağ üzrə məruzəçisi
təyin edildi. Ermənistan AŞ PA-nın Dağlıq
Qarabağ münaqişəsi üzrə məruzəçinin
təyin olunmasına qarşı çıxsa da, Azərbaycan
nümayəndə heyətinin prinsipial mövqeyi ermənilərin
etirazına hər hansı əhəmiyyət verilməməsilə
nəticələndi.
2003-cü
il yanvarında Azərbaycan nümayəndə heyətinin rəhbəri
cənab İlham Əliyevin AŞ PA-nın sədr müavini
və büro üzvü vəzifələrinə seçilməsilə
ölkəmizin bu qurumla əlaqələri bir qədər də
yüksəldi. AŞ PA-nın 2005-ci ilin yanvarında qəbul
etdiyi 1416 saylı qətnamədə yer alan müddəalar
bir daha Ermənistanın işğalçı dövlət
olduğunu təsdiq edir, Dağlıq Qarabağ regionunun
separatçı qüvvələrin nəzarəti altında
olduğu xatırlanırdı.
Bununla
bağlı qətnamənin xülasə hissəsində qeyd
olunurdu: "Azərbaycan ərazisinin böyük bir hissəsi
hələ də Ermənistan qoşunlarının
işğalı altındadır. Hərbi əməliyyatlar və
bu əməliyyatlardan qabaq geniş surətdə
yayılmış etnik düşmənçilik etnik mənsubiyyətinə
görə insanların geniş miqyasda yerlərindən
qovulmasına və dəhşətli etnik təmizləmə
konsepsiyasını xatırladan monoetnik ərazilərin
yaradılmasına gətirib çıxarmışdır. Dağlıq
Qarabağ regionu hələ də separatçı qüvvələrin
nəzarəti altındadır. Assambleya üzv dövlət tərəfindən
xarici ərazinin işğal edilməsini bu dövlətin
Avropa Şurasının üzvü kimi öhdəliyinin ciddi
pozulması olduğunu bir daha təkrar edir və
münaqişə ərazisindən olan məcburi
köçkünlərin təhlükəsizlik şəraitində
və ləyaqətlə öz evlərinə qayıtmaq
hüquqlarının olduğunu bir daha təsdiqləyir".
Ermənistana növbəti zərbə
Azərbaycanın
Dağlıq Qarabağ münaqişəsilə bağlı
qurumda növbəti uğuru isə 2002-ci ilin payız
sessiyasına təsadüf etdi. Sessiyada ermənilərin ciddi
müqavimətinə baxmayaraq, Azərbaycanın təkidi ilə
Ermənistan barədə qətnaməyə Azərbaycan
torpaqlarının işğal olunması, qaçqınlar və
məcburi köçkünlərin bu işğal nəticəsində
öz torpaqlarından didərgin düşməsi və Ermənistan-Azərbaycan,
Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin əsl səbəbləri
barədə düzəlişlər edildi. Bu məsələlər
Azərbaycana aid qətnamədə də öz əksini
tapdı.
2003-cü ilin
yanvarında Azərbaycan nümayəndə heyətinin rəhbəri
cənab İlham Əliyevin AŞ PA-nın sədr müavini
və büro üzvü vəzifələrinə seçilməsilə
ölkəmizin bu qurumla əlaqələri bir qədər də
yüksəldi. Bundan sonra Azərbaycanın qurumda yeni bir
uğuru 2003-cü ilin yay sessiyasında qeydə alındı.
Həmin sessiyada "Avropada muxtar vilayətlərin müsbət
təcrübəsi" məsələsi ətrafında
müzakirələr aparılırdı. Burada məhz cənab
İlham Əliyevin təklifi ilə muxtar vilayətlərin ərazi
bütövlüyünü pozmaq səlahiyyətlərinə
malik olmadığı barədə müddəa sənədə
əlavə edildi. Yenə də ermənilərin ciddi
müqavimətinə baxmayaraq, cənab İlham Əliyevin qətiyyətli
mövqeyi onların geri çəkilməsinə səbəb
oldu. Beləliklə, sözügedən sənədə
"muxtariyyət verilməsi dövlətin özünün
suverenliyinə və ərazi bütövlüyünə əsaslanmalıdır"
cümləsi əlavə edildi. Bu, faktiki olaraq, Dağlıq
Qarabağdakı separatçı rejimin müstəqillik tələblərinin
qarşısına sədd çəkən çox
mühüm bir addım idi. Sənədin Azərbaycanın
istədiyi şəkildə qəbul edilməsi həm də
muxtariyyətin ərazi bütövlüyü prinsipindən
sonra gəldiyini göstərirdi. Ermənilərin buna
qarşı çıxması isə heç bir nəticə
vermədi və Azərbaycan qurumda növbəti uğurunu
qazanmış oldu.
Ümumiyyətlə, cənab
İlham Əliyevin qurumda ölkəmizi təmsil edən
nümayəndə heyətinə rəhbərlik etdiyi
dövrdə AŞ PA-da Azərbaycan həqiqətlərini
özündə əks etdirən 30-a yaxın sənəd
hazırlanmış və təşkilatın rəsmi sənədləri
kimi yayılmışdır.
Ermənistanın kabusu:1416 saylı qətnamə
Sonrakı dövrdə
də Azərbaycan Avropa Şurasında ermənilərin
mövqelərinə bir-birinin ardınca diplomatik zərbələr
endirməkdə davam edir və təşkilatda Ermənistanın
işğalçılıq siyasətinə qarşı
yeni-yeni sənədlərin qəbul edilməsinə nail
olurdular. Belə mühüm sənədlərdən biri də
AŞ PA-nın 2005-ci ilin yanvarında qəbul etdiyi 1416
saylı yeni qətnamə oldu.
Bu qətnamə AŞ
PA tərəfindən Ermənistanın
işğalçılıq siyasətinə qarşı daha
bir ciddi zərbə idi. Belə ki, burada yer alan müddəalar
bir daha Ermənistanın işğalçı dövlət
olduğunu təsdiq edir, Dağlıq Qarabağ regionunun
separatçı qüvvələrin nəzarəti altında
olduğu xatırlanırdı. Bununla bağlı qətnamənin
xülasə hissəsində qeyd olunurdu: "Azərbaycan ərazisinin
böyük bir hissəsi hələ də Ermənistan
qoşunlarının işğalı altındadır. Hərbi
əməliyyatlar və bu əməliyyatlardan qabaq geniş
surətdə yayılmış etnik düşmənçilik
etnik mənsubiyyətinə görə insanların geniş
miqyasda yerlərindən qovulmasına və dəhşətli
etnik təmizləmə konsepsiyasını xatırladan
monoetnik ərazilərin yaradılmasına gətirib
çıxarmışdır. Dağlıq Qarabağ regionu hələ
də separatçı qüvvələrin nəzarəti
altındadır. Assambleya üzv dövlət tərəfindən
xarici ərazinin işğal edilməsini bu dövlətin
Avropa Şurasının üzvü kimi öhdəliyinin ciddi
pozulması olduğunu bir daha təkrar edir və
münaqişə ərazisindən olan məcburi
köçkünlərin təhlükəsizlik şəraitində
və ləyaqətlə öz evlərinə qayıtmaq
hüquqlarının olduğunu bir daha təsdiqləyir".
Qətnamənin ən
mühüm cəhəti Ermənistanın Azərbaycan
torpaqlarını işğal etməsinin Avropada fəaliyyət
göstərən beynəlxalq təşkilat səviyyəsində
ilk dəfə belə açıq etiraf edilməsi və
bunun presedent yaratması oldu. Ermənilərin etnik təmizləmə
siyasətinin də tənqid olunduğu qətnamə Ermənistanın
beynəlxalq aləmdə mövqeyini daha da sarsıtdı.
Kifayət qədər
obyektiv xarakter daşıyan bu qətnamənin ardınca
AŞ PA-nın qəbul etdiyi 1690 saylı tövsiyə Ermənistana
daha bir zərbə oldu. Çünki Avropa
Şurasının Nazirlər Komitəsinə ünvanlanan
tövsiyələrdə bilavasitə 1416 saylı qətnamənin
şərtlərinə istinad edilirdi. Qətnaməyə
istinadən Nazirlər Komitəsinə ünvanlanan tövsiyələrin
birinci bəndində qeyd olunurdu: "Müvafiq tərəfləri
təkidlə BMT Təhlükəsizlik Şurasının
822, 853, 874 və 884 saylı qətnamələrinə əməl
etməyə, xüsusilə istənilən hərbi əməliyyatlardan
çəkinməyə və silahlı qüvvələri
Azərbaycanın işğal edilmiş bütün ərazilərindən
çıxarmağa çağırmaq". Həmçinin
tövsiyələrdə 1416 saylı qətnamənin milli,
ikitərəfli və beynəlxalq səviyyələrdə dəstəklənməsi
üçün üzv dövlətlərin hökumətlərinə
göndərilməsinə də diqqət yetirilirdi.
Beləliklə, Azərbaycanın
yürütdüyü siyasət nəticəsində AŞ
PA-dan kifayət qədər ciddi zərbə alan Ermənistan
sonrakı dövrdə də bu qurumda uğursuzluğa
düçar oldu. Azərbaycanın işğal edilmiş ərazilərində
vəziyyət, tarixi-mədəni abidələrin məhv
edilməsi və bu qəbildən olan digər məsələlərə
görə də Ermənistan təşkilatda daim əsas tənqid
hədəfləri sırasında yer alır.
İKT - Ermənistana qarşı yeni cəbhə
Beynəlxalq aləmdə
Azərbaycanın Ermənistana qarşı
açdığı yeni bir cəbhə isə İslam
Konfransı Təşkilatı (İKT) hesab olunmalıdır.
Ümumiyyətlə, İslam Konfransı Təşkilatı
Ermənistanın Azərbaycana təcavüz faktını
tanıyan ilk beynəlxalq qurumdur. Azərbaycan isə bu təşkilatda
fəal rol oynamaqla yanaşı, İKT çərçivəsində
əməkdaşlığın daha da gücləndirilməsində
maraqlı olduğunu daim bəyan edib. Prezident İlham Əliyev
bununla əlaqədar qeyd edir:
Azərbaycan İslam
Konfransı Təşkilatında fəal rol oynayır. Bakıda
bizim təşəbbüsümüzlə İKT çərçivəsində
müxtəlif tədbirlər keçirilmişdir, nazirlər
və digər strukturların nümayəndələri
Bakıda olmuşlar. Biz bunun tərəfdarıyıq. Biz istəyirik
ki, İslam Konfransı Təşkilatı çərçivəsində
əməkdaşlıq daha da güclənsin, İslam həmrəyliyi
daha da möhkəm olsun və ölkələrimiz arasında
qarşılıqlı dəstək bütün beynəlxalq
təşkilatlarda özünü göstərsin. Biz bu həmrəyliyi
görürük, ancaq gələcəkdə daha da
böyük işlərin görülməsinə ehtiyac
var".
İKT hələ
1993-cü ildə Pakistanın Kəraçi şəhərində
keçirilmiş xarici işlər nazirlərinin 21-ci
konfransında Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq
Qarabağ münaqişəsinə dair ilk qətnaməsini qəbul
edib. Burada Ermənistanın Azərbaycana qarşı
hücumları və respublikamızın torpaqlarını
işğal etməsi qətiyyətlə pislənilir, Ermənistanın
təcavüzkar hərbi əməliyyatlara rəvac verməsi
nəticəsində Azərbaycanda humanitar vəziyyətin
dözülməz həddə çatması, Ermənistanın
davranışının beynəlxalq sülh
üçün təhlükə yaratması, bu dövlətin
silahlı qüvvələrinin Azərbaycan ərazilərindən
çıxarılmasının zəruriliyi bildirilirdi. Bundan
başqa, qətnamədə münaqişənin dövlətlərin
ərazi bütövlüyü və suverenliyi prinsipləri əsasında,
tanınmış sərhədlərin dəyişdirilməməsi
şərtilə və sülh yolu ilə həlli tövsiyə
olunurdu. Qətnamədə daha sonra qeyd edilirdi: "İKT Bəyannaməsinin
prinsipləri və məqsədlərindən
çıxış edərək, Qarabağ məsələsi
barəsində Ermənistanla Azərbaycan arasında
münaqişənin kəskinləşməsi ilə əlaqədar
dərindən narahat olaraq, Ermənistanın Azərbaycana
qarşı son hücumunu və Azərbaycan ərazisinin
işğalını qətiyyətlə pisləyərək,
Azərbaycan Respublikasına qarşı Ermənistanın təcavüzü
nəticəsində humanitar problemlərin dözülməz
vəziyyətindən təsirlənərək, ermənilərin
son təcavüzünün beynəlxalq sülh və təhlükəsizlik
üçün təhlükə yaratdığını dərk
edərək, Baş katibin bu məsələ üzrə məruzəsini
yüksək qiymətləndirərək:
1. Ermənistanın Azərbaycan
Respublikasına qarşı təcavüzünü kəskin
şəkildə pisləyir;
2. Erməni qüvvələrinin
işğal edilmiş Azərbaycan ərazilərindən təcili
çıxarılmasını, Azərbaycan
Respublikasının suverenliyinə və ərazi
bütövlüyünə hörmət bəsləməyi
Ermənistandan ciddi surətdə tələb edir;
3. Qarabağ məsələsini
dövlətlərin ərazi bütövlüyünün və
beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən
tanınmış sərhədlərin
toxunulmazlığı prinsiplərinə hörmət əsasında
ədalətlə və sülh yolu ilə həll etməyə
çağırır".
Təşkilatın
sonrakı zirvə görüşlərində və İKT
çərçivəsində keçirilən digər
toplantılarda da Dağlıq Qarabağ problemi daim diqqət mərkəzində
saxlanılmış və Ermənistanın
işğalçılıq siyasəti pislənilmişdir. 1994-cü
ildə Kasablankada (Mərakeş) İKT ölkələrinin
dövlət və hökumət
başçılarının 7-ci zirvə
görüşündə də Dağlıq Qarabağa dair
daha bir qətnamə qəbul edilərək, burada Azərbaycan
torpaqlarının 20 faizinin Ermənistan tərəfindən
işğal olunması faktı yenidən kəskin şəkildə
pislənildi, respublikamızda 1 milyona qədər məcburi
köçkün ordusunun yaranmasından narahatlıq ifadə
edildi. Qətnamədə Ermənistanın Azərbaycana
qarşı təcavüzü nəticəsində mülki
şəxslərə qarşı edilən hərəkətlər
bəşəriyyətə qarşı cinayət kimi qiymətləndirilir,
erməni hərbi birləşmələrinin işğal
olunmuş ərazilərdən təcili
çıxarılması, Ermənistandan Azərbaycanın ərazi
bütövlüyünə və suverenliyinə hörmətlə
yanaşmaq tələb olunurdu.
1996-cı ildə
İndoneziyada İKT xarici işlər nazirlərinin növbəti
konfransında daha bir qətnamə qəbul edildi. Bu qətnaməni
əvvəlkilərdən fərqləndirən əsas cəhət
onun adı oldu: "Ermənistan Respublikasının Azərbaycan
Respublikasına qarşı təcavüzü
haqqında". Halbuki, əvvəlki qətnamələr sadəcə
olaraq "Ermənistan və Azərbaycan arasında
münaqişə üzrə" adlanırdı.
Qətnamədə yenidən
Ermənistanın işğalçı siyasəti pislənilir
və işğal edilmiş ərazilərin
boşaldılması tələb olunurdu. Həmçinin, qətnamədə
Ermənistanın təcavüzkar addımlarının
sülh prosesinə mane olduğu da vurğulanırdı.
Bundan sonrakı dövrlərdə
İKT Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ
münaqişəsinə də prinsipial mövqeyini davam etdirib.
2003-cü il oktyabrın 16-18-də Malayziyanın Putracaya şəhərində
İKT-nin 10-cu zirvə konfransında növbəti dəfə
Ermənistanın Azərbaycana qarşı təcavüzü,
Azərbaycana iqtisadi yardım göstərilməsi və Ermənistanın
təcavüzü nəticəsində işğal olunmuş
Azərbaycan torpaqlarında islam tarixi və mədəni abidələrinin
məhvi barədə məsələlərə
baxılmış və bu məsələlər üzrə
İKT zirvə konfransının 3 müvafiq qətnaməsi qəbul
olunub.
Ermənistanın Azərbaycana
qarşı təcavüzünün pislənilməsi İKT
10-cu zirvə konfransının Yekun Bəyanatında da öz əksini
tapıb. Bəyanatda İKT ölkələri Ermənistanın
işğalçı qüvvələrinin Azərbaycan ərazilərindən
tam, qeyd-şərtsiz və dərhal
çıxarılması çağırışı ilə
çıxış edib.
2006-cı ilin iyununda
İKT Xarici İşlər Nazirləri Şurasının
Bakıda keçirilən 33-cü sessiyasında bir daha
İslam Konfransı Təşkilatının Ermənistan-Azərbaycan,
Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllində
Azərbaycanın haqlı mövqeyini dəstəklədiyi bəyan
edilib.
Ötən ilin
martında Seneqalın paytaxtı Dakarda İKT-nin
"İslam dünyası XXI əsrdə" devizi
altında keçirilən 11-ci zirvə
görüşündə Ermənistanın Azərbaycana təcavüzünü
pisləyən daha bir qətnamə qəbul olunub. Qətnamədə
İKT BMT-nin Təhlükəsizlik Şurasını Ermənistana
qarşı zəruri addımlar atmağa
çağıraraq, Azərbaycan torpaqlarının Ermənistan
tərəfindən işğalının davam etməsindən
dərin narahatlığını bildirib və ermənilərin
bu ərazilərə qeyri-qanuni köçürülməsini
pisləyib. Sənəddə Azərbaycanın ərazi
bütövlüyünə, suverenliyinə hörmət edilməsi
istənilib, işğal olunmuş ərazilərdə tarixi,
mədəni və dini abidələrin vəhşicəsinə
dağıdılması pislənilib, BMT Təhlükəsizlik
Şurasının münaqişə ilə bağlı qətnamələrinın
tezliklə icrası tələb edilib. Eləcə də
İKT-yə üzv ölkələrdən Ermənistanı
silah və digər hərbi sursatla təmin etməkdən
çəkinmək, beynəlxalq ictimaiyyətdən isə təcavüzə
son qoymaq üçün Ermənistana qarşı təsirli
siyasi və iqtisadi tədbirlər görməsi tələb
olunub. Bundan başqa, BMT-də Azərbaycanı hər cür
dəstəkləməyi qərara alan İKT ölkələri
ATƏT-in Minsk qrupunun səylərini və xarici işlər
nazirləri səviyyəsində aparılan sülh
danışıqlarını dəstəklədiklərini
bildiriblər.
İKT-nin
üzvü olan ölkələrin xarici işlər nazirlərinin
Kampala konfransında İKT-nin Gənclər Forumunun
sivilizasiyaların alyansı üzrə baş əlaqələndiricisi
Leyla Əliyevanın "Xocalıya ədalət - Qarabağa
azadlıq" təşəbbüsü təsdiq edildi. Bu
barədə İKT xarici işlər nazirlərinin konfransının
35-ci sessiyasında xüsusi qətnamə qəbul olundu. Qətnamənin
xarici işlər nazirləri tərəfindən dəstəklənməsi
dünyanın 57 ölkəsində müvafiq kampaniyanın həyata
keçirilməsi üçün siyasi-hüquqi baza
yaradılmasına gətirib çıxardı.
Qətnaməyə
görə İKT üzvü olan ölkələrdə
humanitar faciələrin qurbanlarının Xatirə
günü təsis edildi. Qətnamədə Xocalı faciəsinin
də daxil olduğu siyahı təsdiq edilməklə
yanaşı, XX əsrdə müsəlman ölkələri
xalqlarının məruz qaldığı humanitar fəlakətlər,
təcavüzlər və etnik təmizləmələr
haqqında düzgün informasiyanın yayılması
üçün kampaniyalar keçirilməsi nəzərdə
tutulur.
Cari
ilin mayında isə İKT Xarici İşlər Nazirləri
Şurasının Dəməşqdə keçən
36-cı konfransında nazirlər Gənclər Forumu
haqqında qəbul etdikləri yekun qətnamədə
"Xocalıya ədalət - Qarabağa azadlıq"
kampaniyasını tam dəstəkləyərək üzv
ölkələri bu kampaniyada fəal iştiraka
çağırıblar.
"Xocalıya ədalət - Qarabağa
azadlıq"
İKT-nin Dialoq və Əməkdaşlıq
uğrunda Gənclər Forumu da Ermənistanın
işğalçı mövqeyinin dünya miqyasında pislənməsi
istiqamətində fəal iş aparır. İKT Gənclər
Forumu hələ 2007-ci ilin payızında Bakıda "Gənclər
sivilizasiyaların alyansına tərəfdardır" Təşəbbüsü
çərçivəsində təsis edilmiş
"Sivilizasiyaların alyansı" Beynəlxalq Gənclər
Hərəkatına da müraciət edərək, ona tərəfdaşları
olan nüfuzlu beynəlxalq təşkilatlar vasitəsilə
Ermənistanın həm dinc azərbaycanlıların, həm
də öz vətəndaşlarının qanını
axıtmış sərsəm rejiminin fitnəkar hərəkətlərini
dünya birliyinə çatdırmağı təklif edib.
Hərəkata o da təklif
olunmuşdu ki, bu münaqişəyə potensial baxımdan
sivilizasiyalararası münasibətlərin kəskinləşməsinə
gətirib çıxara biləcək münaqişə kimi
baxılsın. Bəyanatda göstərilirdi ki, Ermənistanda
hakimiyyətə gəlmiş S.Sarkisyanın bu cür siyasəti
dünyanın enerji təhlükəsizliyində mühüm
rol oynayan Cənubi Qafqaz regionunda sabitliyin ciddi şəkildə
pozulmasına gətirib çıxara bilər.
Xatırladaq ki, 57
ölkənin gənclər təşkilatlarını birləşdirən
İKT-nin Gənclər Forumu İslam Konfransı Təşkilatının
affilyasiya edilmiş təsisatı, eləcə də BMT-nin
"Sivilizasiyaların alyansı" qurumunun rəsmi tərəfdaşıdır.
İKT Gənclər
Forumu İdarə heyətinin ötən ilin aprelində
Küveytdə keçirilən 6-cı sessiyasında isə
Heydər Əliyev Fondunun Rusiya nümayəndəliyinin rəhbəri
Leyla Əliyeva Forumun mədəniyyətlərarası və
sivilizasiyalararası dialoq məsələləri üzrə
birinci baş əlaqələndiricisi seçildi. Bu, İKT Gənclər
Forumunun Azərbaycan ərazilərinin Ermənistan tərəfindən
işğalına daha çox diqqət ayırmasında
mühüm rol oynadı.
Məhz bunun nəticəsi
idi ki, ötən ilin mayın 17-də İstanbulda İKT Gənclər
Forumu və İSESKO-nun təşkilatçılığı
ilə keçirilmiş İKT ekspertlərinin
ikigünlük iclasında Leyla Əliyevanın təşəbbüsü
ilə başlanmış "Xocalıya ədalət -
Qarabağa azadlıq" kampaniyası İKT ekspertləri tərəfindən
dəstəklənmiş və 26 fevral - Xocalı
soyqırımı gününün İKT ölkələrində
humanitar fəlakətlər qurbanlarının xatirəsini
anma günü kimi qeyd olunması barədə qərar qəbul
olunmuşdu. Bundan əlavə, Xocalı qətliamının
İslam ölkələrində dərsliklərə daxil
edilməsi ilə bağlı təklifin də İKT nazirlərinin
toplantısına təqdim edilməsi
razılaşdırıldı.
Ötən ilin iyununda
isə İKT-nin üzvü olan ölkələrin xarici
işlər nazirlərinin Kampaladakı (Uqanda) konfransında
İKT-nin Gənclər Forumunun sivilizasiyaların alyansı
üzrə baş əlaqələndiricisi Leyla Əliyevanın
"Xocalıya ədalət - Qarabağa azadlıq" təşəbbüsü
təsdiq edildi. Bu barədə İKT xarici işlər nazirlərinin
konfransının 35-ci sessiyasında xüsusi qətnamə qəbul
olundu. Qətnamənin xarici işlər nazirləri tərəfindən
dəstəklənməsi dünyanın 57 ölkəsində
müvafiq kampaniyanın həyata keçirilməsi
üçün siyasi-hüquqi baza yaradılmasına gətirib
çıxardı.
Qətnaməyə
görə İKT üzvü olan ölkələrdə
humanitar faciələrin qurbanlarının Xatirə
günü təsis edildi. Qətnamədə Xocalı faciəsinin
də daxil olduğu siyahı təsdiq edilməklə
yanaşı, XX əsrdə müsəlman ölkələri
xalqlarının məruz qaldığı humanitar fəlakətlər,
təcavüzlər və etnik təmizləmələr
haqqında düzgün informasiyanın yayılması
üçün kampaniyalar keçirilməsi nəzərdə
tutulur.
Leyla Əliyeva isə
onun təşəbbüsünün nüfuzlu beynəlxalq təşkilat
tərəfindən bəyənilməsini yüksək dəyərləndirib:
"Bu sənədin qəbul edilməsi Azərbaycan
torpaqlarının işğalı faktının beynəlxalq
birlik tərəfindən getdikcə daha çox dərk
olunmasını və təcavüzkarın mənəvi-siyasi
baxımdan daha da təcrid edilməsini əks etdirir. Qətnamə
Dağlıq Qarabağ münaqişəsi haqqında həqiqəti
İKT üzvü olan ölkələrdə və mədəniyyətlərarası
dialoq vasitəsilə qlobal səviyyədə gənc nəslə
çatdırmaq üçün imkan yaradır. Qətnamə
bu təşəbbüsün həyata keçirilməsində
Foruma geniş səlahiyyətlər verir".
Cari ilin mayında isə
İKT Xarici İşlər Nazirləri Şurasının Dəməşqdə
keçən 36-cı konfransında nazirlər Gənclər
Forumu haqqında qəbul etdikləri yekun qətnamədə
"Xocalıya ədalət - Qarabağa azadlıq"
kampaniyasını tam dəstəkləyərək üzv
ölkələri bu kampaniyada fəal iştiraka
çağırıblar.
Onu da xatırladaq ki,
cari ilin fevralında Heydər Əliyev adına Sarayda
"Bakı - İslam mədəniyyətinin
paytaxtı-2009" Mədəniyyət ilinin təntənəli
açılış mərasimi keçirilib. Mərasimə
gələn İKT üzvlərinin diqqət yetirdiyi məsələlərdən
biri yenə Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ
münaqişəsi ilə bağlı olub və Azərbaycan
ərazilərinin işğalı pislənib.
Həmçinin, fevralda
İKT-nin Parlament İttifaqının Nigerin Niamey şəhərində
keçirilən 11-ci iclasında Dağlıq Qarabağ
münaqişənin həlli ilə bağlı qəbul edilən
sənəddə Ermənistan işğalçı qüvvələrinin
Azərbaycan ərazilərindən qeyd-şərtsiz
çıxarılması, bununla bağlı BMT qətnamələrinin
və beynəlxalq qurumların qəbul etdiyi qərarların
yerinə yetirilməsi tələb olunub.
Bütün bunlar
İKT-nin birmənalı şəkildə Ermənistanı
işğalçı dövlət kimi
tanıdığını və bu
işğalçılığa son qoyulması
üçün Azərbaycanı tam dəstəklədiyini
göstərir. İKT və digər beynəlxalq təşkilatlarda
Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ
münaqişəsilə bağlı ölkəmizin
mövqeyinin birmənalı şəkildə dəstəklənməsi
isə sözsüz ki, aparılan uğurlu xarici siyasətin
real bəhrəsidir.
R.İSLAMOĞLU
Azərbaycan.- 2009.- 20 iyun.- S. 2, 3.