Dövlət qulluğunun əsas meyarı dövlətə sədaqət və xalqa xidmətdir

Müstəqillik yolunda uğurla irəliləyən Azərbaycan Respublikasının regionda gündən-günə güclənməsi və beynəlxalq aləmdə öz nüfuzunu möhkəmləndirməsi ulu öndərimiz Heydər Əliyevin dövlət idarəetmə sistemində həyata keçirdiyi islahatlardan başlamışdır. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin bu islahatları qətiyyətlə davam etdirməsi sayəsində ölkəmizin qüdrəti gündən-günə yüksəlir. Bu gün inamla demək olar ki, respublikada müasir tələblərə cavab verən dövlət idarəetmə sistemi yaradılmış, hakimiyyətin bütün qollarının funksiyaları dəqiq müəyyənləşdirilmiş, vətəndaşların hüquq və azadlıqlarının qorunması və həyata keçirilməsi üçün bütün zəruri təsisatlar yaradılmışdır.

Azərbaycanda dövlət qulluqçusunun funksiyaları, hüquq və vəzifələri bu sahədə əsas normativ hüquqi akt olan "Dövlət qulluğu haqqında" Azərbaycan Respublikasının Qanunudur. Həmin qanun qəbul edildikdən sonra isə Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında müəyyən edilən insan hüquq və azadlıqlarının təmin olunmasına xidmət göstərən digər normativ hüquqi aktlar qəbul olunmuş və bu sahədə dünya təcrübəsini nəzərə alan geniş hüquqi baza yaradılmışdır.

2000-ci ildə "Dövlət qulluğu haqqında" qanun imzalandıqdan sonra indiyədək onun həyata keçirilməsini təmin edən hüquqi bazanın yaradılması üçün daha 49 qanun, 103 fərman və sərəncam, 5 qərar qəbul edilmişdir. Həmin aktlardan "Dövlət qulluqçularının icbari sığortası haqqında", "Dövlət qulluqçusunun etik davranış qaydaları haqqında" qanunları, dövlət orqanlarında dövlət qulluqçularına ixtisas dərəcələrinin verilməsi qaydalarının, dövlət orqanlarında dövlət qulluqçusuna vəzifədə qulluq stajına görə əlavə haqqın müəyyənləşməsi qaydalarının, inzibati və yardımçı vəzifələrin Təsnifat Toplusunun təsdiq edilməsi haqqında fərmanları və s. aktları qeyd etmək lazımdır. Bu sənədlər Azərbaycanda dövlət qulluğunun əsas istiqamətlərini əhatə edərək dövlət qulluqçularının fəaliyyəti üçün lazımi hüquqi zəmin, müvafiq icra və nəzarət mexanizmini formalaşdırmışdır.

Bütün bunlar cəmiyyətdə sosial ədaləti və cəmiyyət üzvlərinin layiqli həyat tərzini təmin etmək, demokratik təsisatları inkişaf etdirmək, elmin, mədəniyyətin və təhsilin səviyyəsini yüksəltmək üçün dövlət qulluqçuları qarşısında geniş imkanlar açmışdır. Burada dövlət qulluqçusunun təkcə peşəkarlıq xüsusiyyətləri deyil, onun şəxsi keyfiyyətləri, vətəndaş mövqeyi, vətənpərvərliyi və etik davranışı da mühüm rol oynayır. Ümumiyyətlə, dövlət qulluğu təkcə geniş səlahiyyətlər deyil, eyni zamanda cəmiyyətdə gedən proseslərin idarə olunması və cəmiyyətin inkişafı üçün məsuliyyət deməkdir. Bu işdə çalışanlardan rəhbərlik etdiyi sahəni dərindən bilməklə yanaşı, dövlətinə və xalqına son dərəcə sədaqətli olmaq, dövlətlə xalq arasında əlaqələndirici vasitə kimi xalqın problemlərini və qayğılarını öyrənmək, onların həlli yollarını axtarıb tapmaq tələb olunur. Ona görə də bütün dünyada dövlət qulluğu xüsusi nüfuza malikdir. Dövlət qulluqçusu heç vaxt unutmamalıdır ki, o, idarəetmə və digər funksiyalarını icra edərkən ilk növbədə dövlətin və cəmiyyətin mənafeyini əsas götürməli, ona tapşırılan hər bir vəzifəni böyük məsuliyyət və ləyaqətlə yerinə yetirməlidir. Çünki dövlət qulluqçusunun andında onun üzərinə götürdüyü öhdəliklər aydın və konkret ifadə olunmuşdur: "Dövlət qulluğu haqqında" qanunda dövlət qulluqçusunun andı təsdiq olunmuşdur. Orada deyilir: "Azərbaycan Respublikasına sadiq olacağıma, onun Konstitusiyasına dönmədən əməl edəcəyimə, dövlət sirrini və xidməti sirri qoruyacağıma, dövlət qulluğunun mənə verdiyi hüquqları və üzərimə qoyduğu vəzifələri qərəzsiz, vicdanla, ancaq qanuna uyğun surətdə, var gücümlə və Vətənin mənafeyi naminə həyata keçirəcəyimə and içirəm".

Dövlət qulluqçusunun bütün fəaliyyətinin müvafiq qanunlar və digər normativ hüquqi aktlarla tənzimlənməsinə baxmayaraq onun prinsipiallığından, işgüzarlığından və səriştəsindən də çox şey asılıdır. Qanunların icrası lazımınca təmin edilməli, qanunlar işləməli, real həyatda onlara əməl olunmalıdır. Bu baxımdan dövlət qulluqçularının üzərinə xüsusi məsuliyyət düşür.

Vaxtilə Almaniya kansleri Bismark göstərirdi ki, pis qanunlarla dövləti yenə bir təhər idarə etmək olar, ancaq pis məmurlar olarsa, onda heç bir qanun kömək etməz. Ona görə də dövlət qulluğunun əsas cəhətlərindən biri yüksək keyfiyyətli və mütəşəkkil dövlət qulluqçuları kontingentinin olmasıdır. Çünki cəmiyyətin idarə olunması funksiyalarını həyata keçirən dövlət qulluqçuları dövlətlə xalq arasında mühüm vəsilə olaraq ölkə rəhbərliyinin siyasi xəttini ardıcıl həyata keçirməkdə yaxından iştirak edirlər.

Bu gün respublikamızda fəaliyyət göstərən müxtəlif nazirliklər, komitələr və digər dövlət qurumlarında 27 min 977 nəfər dövlət qulluqçusu çalışır ki, onların da üzərinə böyük və məsul vəzifələr düşür. İlk baxışda dövlət qulluqçularının sayı çox görünsə də, əslində onlar əmək qabiliyyətli Azərbaycan əhalisinin çox cüzi bir hissəsini - 0,3 faizini təşkil edir. Müqayisə üçün bildirək ki, bu göstərici İsveçdə 9,4 faiz, Avstriyada 5,9 faiz, Fransada 5 faiz, Almaniyada 3 faiz, Rusiya Federasiyasında 0,8 faiz, Ukraynada 0,5 faizdir.

Müstəqillik illərində Azərbaycanda hüquqi dövlətin qurulması, idarəetmə sisteminin təkmilləşdirilməsi, ölkənin daha yaxşı idarə olunması üçün zəruri olan tədbirlər görülmüş, bir çox strukturlar ləğv edilmiş və yeni idarəetmə orqanlarının yaradılması davam etdirilmişdir. Hazırda respublikada 20 nazirlik, 11 dövlət komitəsi, 8 mərkəzi icra hakimiyyəti orqanı, 3 dövlət şirkəti, 20-dək səhmdar cəmiyyəti, bir sıra məhkəmə və hüquq-mühafizə orqanları, dövlət agentlikləri, nəqliyyat təşkilatları və digər mərkəzi təşkilatlar fəaliyyət göstərir. Bu orqanların dövlət quruculuğunda və ölkənin idarə olunmasında rolunu artırmaq və işini səmərəli təşkil etmək üçün vaxtaşırı olaraq onların əsasnamə və nizamnamələrində, eləcə də strukturlarında müvafiq dəyişikliklər edilir, vəzifələri və funksiyaları dəqiqləşdirilir.

Dövlət idarəetmə orqanlarının işini daha səmərəli və müasir tələblər səviyyəsində qurmaq üçün idarəetmə sistemində informasiya texnologiyalarının daha geniş tətbiq edilməsi də nəzərdən qaçırılmır. Bu məqsədlə icra hakimiyyəti orqanlarının Mərkəzləşdirilmiş İnformasiya Sistemi yaradılmış və informasiya sisteminin və infrastrukturunun inkişaf etdirilməsi, elmi-texniki potensialının yüksəldilməsi üçün müvafiq işlər aparılır. Bu sistemin tətbiqi indiki dövlət qulluqçularından elmi-texniki hazırlığın yüksəldilməsini, informasiya texnologiyalarından istifadə vərdişlərini artırmağı tələb edir.

Bu gün respublikada dövlət qulluqçularının sosial müdafiəsi kifayət qədər təmin olunmuş, maddi vəziyyətlərinin yaxşılaşdırılması barədə müvafiq tədbirlər görülmüş, ölkənin maddi imkanları artdıqca əhalinin digər təbəqələri kimi bu sahədə çalışanların da əməkhaqqı xeyli artırılmışdır.

Dövlət qulluqçularının vəziyyətini əks etdirən bəzi məlumatlar, yəqin ki, oxucular üçün maraqlı olar. Respublikada 2005-ci ilə nisbətən dövlət qulluqçularının əməkhaqqı orta hesabla təqribən 50 faizə qədər artaraq 2008-ci ildə 345 manatdan artıq olmuşdur.

Dövlət qulluqçularının böyük əksəriyyətini kişilər, 28,5 faizini isə qadınlar təşkil edir. Onların yaş üzrə tərkibi göstərir ki, burada təcrübəli insanlarla yanaşı, gənc nəslin nümayəndələri də lazımınca təmsil olunur, idarəçilik təcrübəsi olan mütəxəssislərin fəaliyyəti müasir düşüncə tərzinə və biliklərə malik olan gənclərin enerjisi ilə birləşərək dövlət qulluğunun daha səmərəli təşkil olunmasına imkan verir. Bütövlükdə, dövlət qulluğunda çalışanların 30,4 faizi 45-54, 24,7 faizi 35-44, 12,4 faizi 30-34, 16,4 faizi 30 yaşadək olan şəxslərdir. Onların 84,5 faizi müvafiq ixtisas dərəcəsi almışdır. Təbiidir ki, dövlət qulluqçularının 37,6 faizi Bakı şəhərində fəaliyyət göstərir.

Yuxarıda göstərilən rəqəmlərdən görünür ki, əhalinin cüzi bir hissəsini təşkil edən dövlət qulluqçuları sayının az olmasına baxmayaraq, çox mühüm vəzifələri yerinə yetirməli, cəmiyyətin inkişafına təkan verməli, ölkə Prezidentinin qarşıya qoyduğu böyük vəzifələrin icrasını təmin etməlidirlər. Fəxrlə demək olar ki, respublika rəhbərliyinin real və praqmatik siyasəti ölkəmizin sürətli inkişafına yol açır, iqtisadi potensialımız artdıqca xalqımızın güzəranı da gündən-günə yaxşılaşır.

Bu gün bütün dünya qlobal iqtisadi böhran nəticəsində böyük çətinliklərlə qarşılaşır, ancaq Azərbaycanda bu çətinliklər o qədər də hiss olunmur, əksinə, ölkə Prezidenti cənab İlham Əliyevin qeyd etdiyi kimi, Azərbaycan hətta ən böhranlı günlərdə, aylarda göstərdi ki, biz uğurla inkişaf edə bilərik. İqtisadiyyatımız böhrana baxmayaraq 4 ayda 4,5 faiz yüksəlmişdir. Qeyri-neft sektoru təxminən 14 faiz artmışdır.

Dövlətimizin başçısı cənab İlham Əliyevin dövlət qulluqçularının qarşısında qoyduğu əsas tələblərdən biri budur ki, onlar xalqa xidmət etməli, xalqın qayğıları ilə yaşamalıdırlar. Cənab Prezident deyir: "İstər ölkə prezidenti olsun, istər icra hakimiyyətinin başçısı olsun, hansısa başqa sahəyə rəhbərlik etsin, hər bir rəhbərin vəzifəsi ondan ibarətdir ki, mövcud olan problemləri aradan qaldırsın və insanları narahat edən məsələləri həll etsin".

Respublikada dövlət qulluqçularının peşəkarlığını artırmaq məsələləri daim diqqət mərkəzində saxlanılır. Bu məqsədlə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyası artıq bir neçə ildir ki, dövlət qulluqçularının hazırlanmasında, mərkəzi və yerli icra hakimiyyəti orqanlarında çalışan dövlət qulluqçularının peşə səviyyəsinin yüksəldilməsində, bu məqsədlə açılan ixtisasartırma kurslarında təhsilin təşkil edilməsində, dövlət qulluğu məsələlərinə dair elmi-tədqiqat işlərinin aparılmasında, dövlət qulluğunun nəzəri və praktiki məsələlərinin öyrənilib müvafiq təkliflər verilməsində rolu böyükdür. Dövlət İdarəçilik Akademiyasında fəaliyyət göstərən qısamüddətli kurslarda hər il yüzlərlə dövlət qulluqçusu idarəetmənin müasir tələblərini, bu sahədə olan yenilikləri həvəslə öyrənir, çalışdıqları idarə və müəssisələrin işində tətbiq edirlər.

Dövlət qulluğunun əsas tələblərindən biri də kadrların seçilməsində şəffaflığın təmin edilməsi, dövlət qulluğuna qəbulun test və müsabiqə yolu ilə keçirilməsidir. Hər il respublikanın mərkəzi və yerli icra hakimiyyəti orqanlarında boş olan yerlərə kadrların qəbul edilməsi üzrə keçirilən müsabiqələr buna əyani sübutdur. Müvafiq dövlət orqanlarının keçirdikləri test imtahanları və müsabiqələr ilk növbədə dövlət qulluqçularının işə qəbulunda neqativ halların qarşısını almağa, ən layiqli şəxsləri dövlət qulluğuna götürməyə, bütövlükdə, idarəetmə sistemini daha peşəkar kadrlarla təmin etməyə xidmət göstərir. Burada əsas tələb ondan ibarətdir ki, gələcəkdə xalqına ləyaqətlə xidmət edə biləcək əsl mütəxəssislər dövlət qulluğu kimi çətin və şərəfli bir işə cəlb olunsunlar.

Əlbəttə, dövlət qulluğuna qəbul olmaq istəyənlərin sayı ildən-ilə artır. İlk növbədə bunun səbəbləri zahiri atributlarla ölçülsə də, dövlət qulluğunun heç də asan iş olduğunu demək olmaz. Dövlət qulluğunun əsas xüsusiyyəti və mahiyyəti insanın dövlətə və cəmiyyətə şüurlu surətdə xidmət etməsidir. Bu işin müəyyən üstünlükləri və güzəştləri olsa da, bir çox çətinlikləri və mürəkkəblikləri də var. Dövlət qulluqçusu dedikdə təkcə imtiyazlar barədə düşünmək düzgün deyildir. Dövlət qulluğuna gələn hər bir şəxs bilməlidir ki, o, bu yükü çiyninə götürərkən özünün bir sıra istəklərini də şüurlu surətdə məhdudlaşdırmağa, ilk növbədə ciddi iş rejiminə alışmağa, müəyyən edilmiş qayda-qanunlara, etik normalara riayət etməyə, vaxtla hesablaşmadan ona tapşırılan vəzifəni yerinə yetirməyə borcludur. Bu sahəyə gələn hər bir şəxs bilməlidir ki, o, elmi və yaradıcılıq fəaliyyəti istisna olmaqla, işlədiyi dövlət orqanı rəhbərinin icazəsi olmadan pedaqoji və başqa ödənişli fəaliyyətlə məşğul ola bilməz. Dövlət qulluqçularının asudə vaxtlarının da çox az olduğu yəqin ki, hamıya bəllidir.

"Bu gün Azərbaycana hansı kadrlar lazımdır" sualına cavab axtararkən, ilk növbədə ölkənin gələcək inkişaf istiqamətlərinə nəzər salmaq, bir daha Azərbaycan Prezidenti cənab İlham Əliyevin böyük inam və nikbinliklə dediyi sözləri xatırlamaq yerinə düşərdi: "Həyat yerində durmur, öz axarı ilə gedir və biz prosesləri qabaqlamalıyıq. Biz uzağa baxmalıyıq, gələcəyə baxmalıyıq. Həm bugünkü problemlərin həlli üçün çalışmalıyıq, həm də öz addımlarımızla, siyasətimizlə, qəbul edilmiş proqramlarla ölkəmizin uzunmüddətli, dayanıqlı inkişafını təmin etməliyik. On ildən sonra, əlli ildən sonra elə olmalıdır ki, Azərbaycan daim çiçəklənsin, Azərbaycan xalqı yaxşı yaşasın. Azərbaycanın bölgədəki və dünyadakı mövqeləri daha da möhkəm olsun".

Ölkə rəhbərinin nəzərdə tutduğu bu uzunmüddətli inkişaf xəttinin həyata keçirilməsi dövləti idarə edən kadrlardan, yəni dövlət qulluqçularından çox asılıdır. Azərbaycanda böyük elmi və intellektual potensial mövcuddur. Bu gün ali məktəblərdə təhsil alan minlərlə tələbə ilə yanaşı, ölkə Prezidentinin 2007-ci ildə təsdiq etdiyi "2007-2015-ci illərdə Azərbaycan gənclərinin xarici ölkələrdə təhsili üzrə Dövlət Proqramı"na əsasən yüzlərlə azərbaycanlı gənc dünyanın tanınmış universitetlərində təhsil alır və onlar bu gün respublika üçün çox vacib olan ixtisaslara yiyələnərək Vətənə dönəcəklər. Ulu öndər Heydər Əliyevin ənənələrinin davamı olan bu gözəl proqramın nəticələrini biz yaxın illərdə hiss edəcəyik. Vaxtilə ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin köməyi və qayğısı sayəsində keçmiş SSRİ-nin ən tanınmış ali məktəblərində təhsil almış mütəxəssislər bu gün respublikanın idarə olunmasında, onun iqtisadi inkişafında mühüm rol oynadığı kimi, indi xarici ölkələrdə nadir ixtisaslar qazanan gənclərimiz də Azərbaycanın ən qabaqcıl dünya ölkələri səviyyəsinə çıxmasına böyük kömək göstərəcəklər. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin sərəncamı ilə təsdiq edilmiş "2009-2013-cü illərdə Azərbaycan Respublikasının ali təhsil sistemində islahatlar üzrə Dövlət Proqramı"nın Azərbaycanın elmi və intellektual potensialının və son nəticədə yüksək bilik səviyyəsinə malik dövlət qulluqçularının yetişməsində böyük rolu olacaqdır.

Artıq dördüncü ildir ki, Azərbaycanın dövlət qulluqçuları özlərinin peşə bayramını böyük sevinclə qeyd edirlər. Bu müddət ərzində ölkə Prezidentinin sərəncamları ilə bir çox dövlət qulluqçusu yüksək ixtisas dərəcəsi almış, məhz dövlət qulluqçuları üçün təsis olunmuş "Vətənə xidmətə görə" ordeninin müxtəlif dərəcələri, "Dövlət qulluğunda fərqlənməyə görə" medalı və "Əməkdar dövlət qulluqçusu" adı ilə təltif olunmuşdur. Bu peşə bayramı həm də dövlət qulluqçularının ölkə rəhbərliyi və xalq qarşısında hesabatı şəklini almışdır. Dövlət qulluqçuları bilirlər ki, çətin, məsuliyyətli olduğu qədər, həm də şərəfli olan vəzifələrini nə qədər vicdanla yerinə yetirsələr, bir o qədər cəmiyyətin tərəqqisinə kömək etmiş olarlar. Ona görə də dövlət qulluqçuları öz gündəlik işlərini yerinə yetirərkən ilk növbədə dövlətin və xidmət etdiyi xalqın etimadını doğrultmaq barədə düşünürlər. Biz də bu işdə onlara uğurlar arzulayırıq.

Süleyman İsmayılov,

Azərbaycan Respublikası

Prezidenti Administrasiyasının şöbə müdiri,

Dövlət Qulluğunu İdarəetmə Şurasının üzvü

Azərbaycan.- 2009.- 23 iyun.- S. 2.