Yurda qayıdışa inam var

1988-ci ilin payızında Şuşanın Kərkicahan kəndində ezamiyyətdə olarkən ömrünün ahıl çağını yaşayan Əbülfət kişidən eşitdiklərimiz hələ də yaddaşımızda qalıb: "Ay qardaşlar, baxın, Xankəndi buradan əl içi kimi görünür. Aramızdakı məsafə cəmi 16 kilometrdir. Vaxt-bivaxt bizi oradan atəşə tuturlar. Bura strateji əhəmiyyətə malikdir. Bunun üçün kəndin müdafiəsi güclənməlidir. Beş-on nəfər əllərində tapança olan milis işçisi ilə top-tüfəngin, "Alazan"ın, "Qrad"ın qarşısına çıxmaq olar? Hara baxır respublika rəhbərləri? Qoy onlar da bilsinlər: Kərkicahan getsə, Şuşa da gedəcək..."

Kərkicahanlılar dörd il min bir işgəncələrə dözdülər, lakin düşmən atəşinə tab gətirdilər. Ən ağır vaxtlarında respublika rəhbərliyindən kömək, qayğı gözlədilər. Amma onlar büsbütün unudulmuş, yaddan çıxmışdılar. 1991-ci il dekabr ayının 1-dən 2-nə keçən gecə kənddə 20 yaşayış evi yandırıldı, 12 nəfər öldürüldü, 15 nəfər yaralandı. Sakinlər daha dözüm gətirə bilmədilər. Hərə bir səmtə, müxtəlif ünvanlara baş götürüb qaçdı. Strateji əhəmiyyəti olan Kərkicahana qaniçən düşmənlər sahib çıxdılar. O gündən də Şuşanın ağır günləri başladı. Oradan ermənilərin müasir silahlardan açdıqları atəş şuşalıların dincliklərini ərşə çəkdi. Alınmaz qalanın səmasını qapqara tüstü bürüdü.

Şuşaya ikinci zərbə hələ də bəzi məqamları daş altında qalan "Daşaltı əməliyyatı" ilə bağlı oldu. Bu ağır itki alınmaz qalanı titrətdi, sakinlərin canına üşütmə saldı. Baş vermiş faciədən respublikanın birinci vəzifə sahibi Ayaz Mütəllibov bixəbər idi. Məhz onun sərəncamı ilə peşəkar hərbçi Valeh Bərşadlı vəzifəsindən azad edildi. Onun yerinə respublika hərbi komissarı Tacəddin Mehdiyev təyin olundu. Mütəllibov kimi, T.Mehdiyev də Şuşanın yolunu belə tanımırdı.

Bəs nə üçün həmin əməliyyatın icrası məhz Bakının Şıx qəsəbəsində yerləşən hərbi hissəyə tapşırılmışdı? Necə oldu ki, həmin taborun Şuşaya aparılan döyüşçüləri ilə heç bir təlim keçilməmişdi, ilk dəfə ayaqları dəyən ünvana, tanımadıqları adamların bələdçiliyi ilə onları əməliyyata yollamışdılar? Çünki Ayaz Mütəllibov həmin qoşun hissəsindən ehtiyatlanır, onların qəfil hücumları nəticəsində vəzifəsindən uzaqlaşdırılacağından şübhələnirdi. Bəlkə də həmin hərbçilərdən can qurtarmaq üçün onların Şuşaya göndərilməsini tapşırmışdı.

1992-ci ilin yanvar gecələrinin birində onlar həyəcan təbili ilə sıraya düzüldülər. Öndə "bələdçilər" əməliyyat keçiriləcək Daşaltıya üz tutdular. Təxminən üç-dörd kilometr getmiş meşədə "bələdçilər" qəfil yoxa çıxdılar. İlk dəfə gördükləri yerdə əsgərlər, zabitlər nə etsinlər, hara getsinlər, - bilmədilər. Elə bu zaman marıqda yatan ermənilərin atəşi başladı. Son dərəcə qoçaq, igid, vətənpərvər oğullarımız həmin xəyanətin qurbanı oldular. Əvəzində ermənilər daha da vəhşiləşdilər. Ardı-arası kəsilməyən hücumlara başladılar. Bu hadisələr isə Şuşanın mühasirəsini daraldır, sakinlər məcburiyyət qarşısında doğma yurdlarını tərk edirdilər.

Artıq Şuşaya gələn iki yolun ikisi də - "Ağa" körpüsü və Zarıslı tərəfdən yollar bağlanmış, erməni nəzarəti altına keçmişdi. Ümid dağlar aşmağa, meşələr keçməyə qalırdı. Həmin çətin, dözülməz vaxtlarda ayrı-ayrı sakinlərdən eşitdiklərimizi xatırladırıq:

- Azərbaycan Respublikasının ərazi bütövlüyünün qorunması Silahlı Qüvvələrin hərbi hissələri, xüsusi təyinatlı milis dəstələrinin, Dövlət Təhlükəsizliyi Komitəsi bölmələrinin, özünümüdafiə və könüllü dəstələrin qarşısında duran əsas vəzifə olsa da, onların fəaliyyətini nizamlayacaq və istiqamətləndirəcək vahid rəhbərliyin olmaması nəticəsində göstərilən cəhdlər uğursuz sona çatırdı. 1992-ci il yanvarın 31-də Xramort-Fərrux ərazilərində aparılan döyüşlərdə Şirin Mirzəyevin və Xudu Xudiyevin komandir olduğu hissələr Müdafiə Nazirliyinə, Faiq Baxşəliyevin komandir olduğu hissə Daxili İşlər Nazirliyinə tabe idisə, başqaları heç bir dövlət qurumuna daxil deyildilər. Vahid rəhbərliyin olmamasının nəticəsi idi ki, Xocalı faciəsi zamanı Əskəran istiqamətində toplanmış silahlıların birgə hücum əməliyyatını keçirmək mümkün olmadı. Əgər Rəhim Qazıyev 1992-ci ilin əvvəlində Şuşaya gələndə sakinlərdə inam, xoş ovqat yaranmışdısa, müdafiə naziri olandan sonra elə bil Şuşa onun yadından çıxdı. Hərbi hissələrdə fərarilik, özbaşınalıq hökm sürürdü. Şuşanın işğalı ərəfəsində oradakı əsgər və zabitlərin sayı cəmi 500 nəfər idi. Çətin günlərdə onlar da elə bil ərşə çəkildilər. Şuşada qüvvələr bərabərsizliyi də öz işini gördü. Əslən Rostovdan olan Arkadi adlı bir erməninin komandanlığı ilə Şuşaya qarşı keçirilən hücumda 80-ə yaxın T-72 tankı, minlərlə silahlı iştirak edirdi. Şuşanın müdafiəsinə cəlb edilmiş 24 hərbi texnikanın olması və onlardan düzgün istifadə edilməməsi şəhərin onsuz da möhkəm olmayan müdafiəsini daha da zəiflətdi...

Şuşa beləcə şam kimi yanırdı... Respublika rəhbərləri, əlaqədar təşkilatlar isə susurdu, gözləmə mövqeyi tuturdu. Bununla da vəziyyət ağırlaşdı, sakinlərin son ümidi də söndü... Ulu öndər Heydər Əliyevin sözlərini xatırlayırıq: "Bu gün Şuşanın işğal altında qalması ürəyimizi ağrıdır. İnanın ki, mənim qəlbim daha çox sıxılır. Çünki zaman-zaman orada insanlar zəhmət, əziyyət çəkib o alınmaz qalanı, şəhəri yaradıblar, onu tarixi abidə kimi yaşadıblar. Şəhərin daha da inkişafına, gözəlləşməsinə mən də xidmətimi əsirgəməmişəm. Ona görə də onun işğal altında qalması, dağıdılması mənim üçün çox əzablı, sıxıntılıdır... Şuşanın işğalına imkan verənlər onu, sadəcə olaraq, hakimiyyət mübarizəsi zamanı öz amalları xatirinə qurban veriblər ki, bu da dəhşətdir, bağışlanması mümkün olmayan qəbahətdir".

17 ildir ki, qərinələrin, əsrlərin yadigarı, mədəniyyət mərkəzi Şuşa gördüyü, düçar olduğu qəddarlıqdan tanınmaz vəziyyətə düşüb. Tarixi abidələri məhv edilib, Cıdır düzü görünüşünü, yaraşığını itirib. Qollu-budaqlı ağaclar, bəzək kolları kəsilib, doğranıb. Məscidlər, minarələr vəhşicəsinə dağıdılıb. Sakinləri də doğma obalarının havasına, suyuna tamarzı qalıblar. Düzdür, hazırda gün-güzəranları pis deyil. Dövlətimiz tərəfindən məcburi köçkünlər daim qayğı görürlər. Amma bir yurd həsrəti çəkirlər. Onu bilirlər ki, daha dövran, quruluş, idarəçilik, təşkilatçılıq 17-20 il əvvəlki kimi deyil. Artıq nüfuzlu ölkəmiz beynəlxalq aləmdə söz sahibidir. Dünya standartlarına uyğun Silahlı Qüvvələrimiz var. Respublika Prezidenti İlham Əliyevin bu sözləri yurd həsrətini çəkənlərə inam, ümid verir: "Biz torpaqlarımızın bir qarışını da düşmən işğalı altında qoymayacağıq". Şuşalılar belə bir qənaətdən tam arxayındırlar. İnanırlar ki, tezliklə xəyanət ucbatından ayrıldıqları torpaqlarına, yurd yerlərinə qayıdacaqlar.

Telman Ağaoğlu

Azərbaycan.-2009.-8 may.-S.7.