Azərbaycan iqtisadi inkişaf tempinə görə yenə lider statusunu qoruyub saxlamaqdadır

Azərbaycanın qlobal iqtisadi böhranın təsirlərindən ən effektiv şəkildə qorunan ölkələr sırasında yer alması respublikamızın beynəlxalq aləmdə imicini daha da yüksəltmişdir. Bunun nəticəsidir ki, dünyanın aparıcı maliyyə institutları Azərbaycanla əməkdaşlığın əvvəvlki templə davam etdirilməsinə xüsusi maraq göstərirlər.

Beynəlxalq maliyyə təşkilatları Azərbaycanla əməkdaşlığa can atır

Beynəlxalq maliyyə təşkilatlarının Azərbaycanla əməkdaşlığa xüsusi maraq göstərdiyi sferalardan biri də kreditləşmə sahəsidir. İndi bütün beynəlxalq maliyyə institutları Azərbaycan iqtisadiyyatının davamlı inkişafını nəzərə alaraq ölkəmizə kredit ayırmağa hazır olduqlarını bildirirlər. Halbuki dünyanın digər dövlətləri barədə bunu söyləmək mümkün deyil.

Dünya maliyyə böhranının fəsadlarının bir sıra ölkələrdə özünü daha qabarıq hiss etdirməsi onların xaricdən kredit cəlb etməsinə də təsir göstərməkdədir. Belə ölkələrə beynəlxalq maliyyə qurumları kredit ayırmağa ehtiyatlanır. Avropanın İnkişaf Etməkdə Olan Bazarlarını İstiqamətləndirmə Mərkəzinin rəhbəri Edvard Parker bu məsələ barəsində danışarkən neqativ proqnozlu kredit reytinqində yer alan ölkələrə misal olaraq Rusiya, Macarıstan, Ukrayna, Rumıniya, Serbiya, Gürcüstan, Ermənistan, Latviya, Estoniya və Litva kimi ölkələri göstərib.

Avropanın İnkişaf Etməkdə Olan Bazarlarını İstiqamətləndirmə Mərkəzinin proqnozlarına görə, böhran dövründə iqtisadiyyatı zəif olan ölkələrin vəziyyəti daha da pisləşə bilər. Bu isə beynəlxalq maliyyə qurumlarının onlara kredit ayırmasını çətinləşdirir. Bir sıra ölkələrin xaricdən kredit cəlbində problemlər yaşaması isə onların iqtisadi geriləmə ilə bağlı göstəricilərinin daha böyük rəqəmlərlə ifadə olunmasını şərtləndirir. Məsələn, hesablamalara görə, vəziyyət bu şəkildə davam edəcəyi təqdirdə, cari il ərzində Baltikyanı ölkələrdə ümumi daxili məhsulun artım tempində orta hesabla 10 faizlik azalma müşahidə olunacaq.

Azərbaycanda isə vəziyyət tamamilə başqa istiqamətdə cərəyan edir. Cari il ərzində də iqtisadiyyatın dinamik inkişaf tempi, ölkənin böyük miqdarda valyuta ehtiyatlarının mövcudluğu beynəlxalq maliyyə qurumlarının Azərbaycanla daha sıx əməkdaşlığına şərait yaradır. Bunun bariz nümunəsi kimi ölkəmizə Dünya Bankı tərəfindən yenidən böyük həcmdə kredit ayırmaq niyyətini göstərmək olar.

Dünya Bankının ölkəmizdəki nümayəndəliyinin rəhbəri Qreqori Yedjeyçak da bildirib ki, təmsil olunduğu qurum bu il respublikamızda yeni layihələrin maliyyələşdirilməsinə dair sazişləri təsdiq edəcəkdir. Həmin layihələr infrastruktur, nəqliyyat, yol təsərrüfatı, ekologiya, kənd təsərrüfatı, təhsil, səhiyyə, idarəetmə ilə bağlı sahələri əhatə edəcəkdir.

2009-2010-cu illərdə Dünya Bankının maliyyələşdirmək istədiyi layihələrin böyük bir hissəsi şəhər nəqliyyatında hərəkətin təhlükəsizliyinin təmin olunması, yol təsərrüfatının modernləşdirilməsi və infrastrukturun yenidən qurulması ilə bağlı olacaq. Bank respublikamızın 24 rayonunu əhatə edən layihə çərçivəsində kənd təsərrüfatı mülkiyyətçilərinə uzunmüddətli kreditlərin verilməsini məqsədəuyğun sayır. Ümumiyyətlə, Dünya Bankı Azərbaycanla əməkdaşlıq strategiyasına uyğun olaraq yaxın müddət üçün 45 layihə üzrə 2,3 milyard dollar ayrılmasını planlaşdırır. Bütün bunlar qlobal iqtisadi böhran şəraitində bir çox ölkələrdən fərqli olaraq beynəlxalq maliyyə institutlarının, o cümlədən öz reytinqinə görə fərqlənən Dünya Bankının qapılarının Azərbaycan üçün açıq olduğunu göstərir. Belə təşkilatların böyük əksəriyyəti Azərbaycanla əməkdaşlığa cəhd göstərməkdədir. Bütün bunlar həm də Azərbaycanın beynəlxalq təşkilatlar üçün ən etibarlı tərəfdaşlardan biri olduğunu təsdiq edir. Bu məqama toxunan Prezident İlham Əliyev Nazirlər Kabinetinin 2009-cu ilin birinci rübünün sosial-iqtisadi inkişafının yekunlarına həsr olunmuş iclasında aşağıdakıları qeyd etmişdir: "Xarici tərəfdaşlar üçün də Azərbaycan həmişə çox etibarlı tərəfdaş olubdur. İmzaladığımız bütün anlaşmalar, bütün müqavilələr bizim tərəfimizdən tam dəqiqliyi ilə icra olunur".

Əlbəttə ki, belə vəziyyət Azərbaycanın regionda mövqelərinin daha da möhkəmlənməsinə, regional məsələlərin həllində ölkəmizlə əsas söz sahibi kimi hesablaşmağa gətirib çıxarır. O da faktdır ki, Azərbaycan indi nəinki regionda gedən proseslərin fəal iştirakçısıdır, həm də bir çox təşəbbüslərin əsas müəllifidir. Həm iqtisadi, həm nəqliyyat, energetika sahəsində, həm də siyasi məsələlərin həllində Azərbaycanın mövqeyi nəzərə alınmadan heç bir addım atılmır. Bununla bağlı Prezident İlham Əliyev demişdir: "Azərbaycanın iştirakı olmadan bölgədə nə iqtisadi, nə siyasi addımlar atıla bilməz, Azərbaycanın milli maraqları təmin olunmadan bölgədə geniş mənada əməkdaşlıq mümkün deyildir. Bu, reallıqdır və bu reallıqları biz özümüz yaratmışıq. Bu gün Azərbaycan o ölkədir ki, bizim sözümüzlə, bizim maraqlarımızla hesablaşırlar və o ölkədir ki, bölgədə sabitləşdirici rolunu oynayır və bu rol getdikcə artmaqdadır".

Aydındır ki, Azərbaycanda kredit bazarının inkişafında ölkənin öz maliyyə imkanları da mühüm rol oynayır. Xüsusən də Azərbaycanda sahibkarlığın inkişafında məhz dövlət tərəfindən verilən güzəştli kreditlərin rolu danılmazdır. Bu vaxta qədər sahibkarlara hər il 80 milyon manat məbləğində güzəştli kreditlər verilirdi. Bu il kreditlərin məbləği 130 milyon manat olacaq. Onu da bildirək ki, əlavə 50 milyon manat əvvəllər verilmiş kreditlərin qaytarılması hesabına əldə edilib. Növbəti illərdə isə sahibkarlığın inkişafı üçün güzəştli kreditlərin həcminin bir qədər də artırılması nəzərdə tutulur.

Beynəlxalq Valyuta Fondu yenə də Azərbaycanın lider olacağını bəyan edir

Qeyd edilənlər Azərbaycanda iqtisadiyyatın davamlı inkişafını stimullaşdıran əsas amillərdən biri sayılır. Məhz bunun nəticəsidir ki, Azərbaycan beynəlxalq maliyyə institutlarının qlobal iqtisadi böhranla bağlı barəsində bədbin proqnozlar səsləndirdiyi dünya dövlətləri sırasında yer almır. Bu mənada Beynəlxalq Valyuta Fondunun ekspertlərinin son açıqlamaları xüsusi diqqət cəlb edir. Fond yenidən dünya maliyyə sisteminin dərin böhran içində olduğunu və nikbin proqnozlar verməyin əsassızlığını qeyd edir. Qurumun dünya iqtisadiyyatının son mənzərəsinə həsr olunan hesabatında qlobal iqtisadi irəliləyişin bu il yalnız 1,3 faiz təşkil edəcəyini, növbəti il üçün isə bu rəqəmin 1,9 faiz olacağı proqnozlaşdırılır. İkinci Dünya müharibəsindən sonra ilk dərin iqtisadi böhranın hökm sürdüyünü bildirən Beynəlxalq Valyuta Fondu stimul tədbirlərinin davamlı olmasının vacibliyini qeyd edərək bu cür addımlara son veriləcəyi təqdirdə iqtisadi dirçəlmənin ləng gedəcəyini bəyan edir. Qurum MDB ölkələrindəki iqtisadi durumun kəskin olmasını kredit böhranı ilə əlaqələndirib. Hesabatda həmçinin keçmiş sovet ölkələrində iqtisadi geriləmənin 5,1 faiz olacağı əksini tapıb. Lakin Beynəlxalq Valyuta Fondunun proqnozlarında Azərbaycanla bağlı vəziyyət tam fərqlidir. Hesabat dövrü ərzində iqtisadi artım tempinə görə Azərbaycanın MDB və Avropa məkanında lider dövlət olacağı bildirilir.

Bunun ən önəmli səbəblərindən biri isə Azərbaycanın bundan sonrakı dövrdə də qlobal iqtisadi böhranın təsirindən uğurla qorunacağının proqnozlaşdırılmasıdır. Ümumiyyətlə həm beynəlxalq maliyyə təşkilatları, həm də tanınmış reytinq agentlikləri və ekspertlər Azərbaycan iqtisadiyyatının dünya maliyyə-iqtisadi böhranına dayanıqlığını birmənalı ifadə etməkdədir. Məsələn, Dünya Bankı mart ayında tərtib etdiyi İqtisadi Memorandumda Azərbaycanın başqa ölkələrlə müqayisədə qlobal böhranı daha güclü mövqe ilə qarşıladığını, böyük təsirlərə məruz qalmayacağını və maliyyə sektorunun böhrandan qaça bildiyini göstərib.

Rusiya Federasiyasının maliyyə naziri Aleksey Kudrin MDB məkanına daxil olan ölkələrdə qlobal maliyyə böhranının yaratdığı problemlər, 2009-cu il üçün ümumi daxili məhsulun artım proqnozu və böhrandan müdafiə üçün atılan addımlarla bağlı hesabatında qeyd edib ki, qlobal maliyyə böhranının təsirləri daha az Azərbaycanda hiss olunur.

"Fitch Ratings" agentliyi Avropanın 21 ölkəsindən 19-da ümumi daxili məhsulun azalacağını, birində dəyişməyəcəyini və yalnız Azərbaycanda iqtisadi artım olacağını bildirib. Asiya İnkişaf Bankı isə dünya dövlətlərinin bir çoxunda ümumi daxili məhsulun azalması fonunda ölkəmizdə bu artımı 8 faiz proqnozlaşdırıb.

Dinamik iqtisadi inkişaf rəqəmlərdə

Azərbaycan qlobal iqtisadi böhran şəraitində təkcə sadalananlara görə digər dünya dövlətlərindən fərqlənmir. Məlumdur ki, qlobal iqtisadi böhran əksər ölkələrdə əsas makroiqtisadi göstəricilərin pisləşməsi ilə, o cümlədən ümumi daxili məhsulun və xarici ticarət dövriyyəsinin azalması, işsizliyin kütləvi xarakter alması, banklarda ciddi likvidlik çatışmazlığı kimi problemlərlə müşahidə olunur. Azərbaycanda isə bu sahədə də vəziyyət fərqlidir. Belə ki, yanvar-fevral aylarında xarici ticarət dövriyyəsi ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 13,3 faiz artaraq 2 milyard 418 milyon dollar təşkil edib. Bu dövrdə ixracın həcmi 1 milyard 492 milyon dollar olmaqla 24,6 faiz artmış, idxalın həcmi isə 1 faiz azalmışdır. Xarici ticarət dövriyyəsində 566 milyon dollarlıq müsbət saldo yaranmışdır ki, bu da ölkənin valyuta ehtiyatlarının və manatın sabitliyinin təmin edilməsində mühüm rol oynayır. Cari ilin ilk rübündə ölkəmizə qoyulan investisiyaların həcmi 15 faiz, əhalinin pul gəlirləri və orta əməkhaqqı 20 faizdən çox artıb. Digər sahələr üzrə də böyük rəqəmlərlə ifadə olunan artım müşahidə edilməkdədir.

Məsələn, qlobal iqtisadi böhran şəraitində belə cari ilin ilk rübündə Azərbaycanda ümumi daxili məhsul 4,1 faiz, o cümlədən qeyri-neft sektoru üzrə 13,7 faiz artıb. Həyata keçirilmiş tədbirlər nəticəsində kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı 4,3 faiz, ümumi yük daşımalarının həcmi 1,1 faiz, qeyri-neft yük daşımalarının həcmi 5 faiz, pərakəndə əmtəə dövriyyəsi 10 faiz, pullu xidmətlərin həcmi 20,5 faiz çoxalıb. Həmçinin iqtisadiyyata inflyasiya təzyiqləri azalaraq, keçən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 8,3 faiz təşkil edib, ilin əvvəlindən isə istehlak qiymətləri indeksi 2,1 faiz azalıb.

Cari ilin birinci rübündə dövlət büdcəsinin gəlirləri 2 milyard 522 milyon manat və ya 92 faiz yerinə yetirilməklə ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 537,6 milyon manat və ya 27,1 faiz çox olub. Bununla yanaşı, dövlət büdcəsinin xərcləri 2 milyard 345 milyon manat və ya 97,9 faiz icra edilib ki, bu da keçən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 972 milyon manat və ya 70,8 faiz çoxdur.

Hesabat dövrü ərzində Azərbaycanda əsas kapitala yönəldilmiş investisiyalar 15,2 faiz, o cümlədən qeyri-neft sektoru üzrə 72,3 faiz artıb. Dövlət büdcəsindən investisiya layihələrinin maliyyələşdirilməsinə yönəldilən vəsaitlərin həcmi daha da artaraq, rüb ərzində 1 milyard 79 milyon manat təşkil etmişdir ki, bu da ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 1,9 dəfə və ya 521 milyon manat çoxdur. Rəqəmlərin müqayisəli təhlili bir daha Azərbaycanda dinamik inkişaf olduğunu əyani nümayiş etdirir.

Sadə əhali üçün isə belə dinamik iqtisadi inkişaf şəraitində istehlak qiymətlərinin ucuzlaşması xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Bu, ilk növbədə gündəlik ərzaq məhsullarının qiymətinə şamil edilir. Aparılan təxmini hesablamalara görə, son dörd ayda Bakının istehlak bazarında ərzaq məhsulları orta hesabla 17 faiz ucuzlaşıb. Statistikaya görə, ötən ilin dekabr ayında ərzaq məhsullarının qiymətində dəyişiklik qeydə alınmasa da, yanvarda 4,1 faiz; fevralda 3,4 faiz; martda 1,7 faiz; aprel ayının ilk yarısında isə 2,5 faiz ucuzlaşma qeydə alınıb. Yaxın günlərdə də qiymətlərin əsasən sabit və nisbətən azalmaya meyilli olacağı proqnozlaşdırılır.

Digər sahələrdə, o cümlədən daşınmaz əmlak bazarında da analoji hal müşahidə olunur. Məsələn, ötən ay Bakı şəhəri üzrə torpaq bazarında orta qiymətlərdə azalma qeydə alınıb. Ay ərzində bazara çıxarılan 1 sot torpağın orta qiyməti 3,2 faiz azalıb. Araşdırmalar onu da göstərib ki, ay ərzində qiymətlərin ən çox azalması şəhərətrafı və şəhərdən kənar rayonlarda baş verib. Halbuki, ən çox əməliyyat da bu sahələrdə aparılıb. Həmin ərazilərdə orta hesabla torpaqlar 6,3 faiz aşağı düşüb. Mənzil və maşın bazarında da ucuzlaşma qeydə alınmaqdadır.

Bütün bunlar onu göstərir ki, Azərbaycan qlobal maliyyə böhranının təsirindən ən etibarlı şəkildə qorunan ölkələr sırasında olmaqla yanaşı, sürətli iqtisadi inkişaf tempini də qoruyub saxlayır. Dünyanın əksər ölkələrini cənginə alan böhranın Azərbaycana əsaslı təsiri bundan sonra da gözlənilmir. Əksinə, Azərbaycan bundan sonra da bir çox iqtisadi göstəricilərə görə, dünyada lider statusunu qoruyub saxlayacaq. Ölkə əhalisi isə hökumətin məqsədyönlü siyasəti nəticəsində nəinki böhranın nəticələrini hiss edəcək, həm də böhranın yaratdığı qiymət ucuzlaşmasından faydalanacaq. Özü də bu hal əhalinin pul gəlirlərinin çoxalması fonunda baş verəcəkdir.

R.İSLAMOĞLU

Azərbaycan.- 2009.- 22 may.- S. 4.