Naxçıvan abidələri haqqında kitab-abidə
Azərbaycanda
ensiklopediya yaradıcılığı sahəsindəki
mövcud təcrübədə ən çox diqqəti cəlb
edən ölkə haqqında çoxcildlik
ensiklopediyaların yaradılmasıdır. Keçən
əsrin 70-80-ci illərində hazırlanıb nəşr
edilmiş "Azərbaycan sovet ensiklopediyası"
dövrün xarakterindən doğan ideoloji meyillərinə
baxmayaraq, hələ indi də mənbə kimi istifadə edilən
nəşrlərdən biridir. Hazırda
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti möhtərəm
İlham Əliyevin sərəncamı ilə hazırlanmaqda
olan və artıq mükəmməl poliqrafik səviyyədə
bir xüsusi cildi çap edilmiş, 25 cilddə nəzərdə
tutulan Azərbaycan ensiklopediyası ölkəmizdə müstəqillik
dövrünün sanballı nəşri kimi tarixə daxil
olur.
Fikrimizcə, son illərdə
çap edilərək ictimaiyyətə təqdim olunan
"Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti ensiklopediyası" və
"Naxçıvan ensiklopediyası" da geniş mənada
respublikamızda meydana çıxan ölkə
ensiklopediyalarının üzvi tərkib hissəsidir. Bundan
başqa, yaranmaqda olan şəxsiyyətlər barədə
ensiklopediyalar - artıq oxucu auditoriyasına
çatdırılmış "Üzeyir Hacıbəyov
ensiklopediyası", çapa hazırlanan Cəlil Məmmədquluzadə
və Hüseyn Cavid ensiklopediyaları ölkəmizdə bu
sahədə ənənəni daha da zənginləşdirən
qiymətli əlavələrdir. Arabir nəzərə
çarpan "Kim kimdir" ensiklopedik nəşrləri daha
çox kommersiya xarakteri daşısa da, hər halda
ensiklopediya yaradıcılığı sahəsində axtarışlar
kimi müəyyən maraq doğurur.
Bütün
bunlarla bərabər, respublikamızda ensiklopediya yaratmaq
baxımından mövcud olan təcrübə artıq bir
sıra xüsusi istiqamətlər və sahələr üzrə
də ensiklopediyaların hazırlanmasına münbit şərait
yaradır. Fikrimcə,
hazırkı müstəqillik dövründə ölkəmizin
Neft ensiklopediyasının, Ədəbiyyat və Mədəniyyət
ensiklopediyalarının, xalqımızın tarixində və
taleyində mühüm rol oynamış görkəmli şəxsiyyətlərə
dair ciddi ensiklopedik nəşrlərin hazırlanması,
geniş ictimaiyyətə çatdırılması
zamanın diqtə etdiyi aktual məsələlərdəndir.
Bizə görə
sadaladığımız sahələrin sırasında ən
çox aktuallıq kəsb edənlərdən biri də Azərbaycanın
tarixi və memarlıq abidələrinin ensiklopedik səviyyədə
tədqiqi və nəşri məsələsidir. Bu sahənin
xalqımızın çoxəsrlik tarixi və kəşməkeşli
inkişaf yolu, milli təfəkkürü ilə bağlı
olması abidələr haqqında yüksək elmi səviyyədə
ensiklopediyanın hazırlanması zərurətini ön
mövqeyə çıxarır. Həm də
zaman-zaman tarixi və memarlıq abidələrimizə
sağdan-soldan göz dikənlərin, sahib çıxmaq istəyənlərin,
yaxud abidələrimizin tarixini süni şəkildə
saxtalaşdırmaq cəhdlərinin mövcudluğu həmin
sahənin xüsusi aktuallığa malik olduğunu göz
önünə almağı tələb edir. Bu günlərdə Azərbaycan və ingilis dillərində
yüksək poliqrafik səviyyədə nəşr
edilmiş "Naxçıvan abidələri
ensiklopediyası" məhz qeyd olunan zərurətdən
yaranmışdır. Həcmi 520 səhifədən
ibarət olan bu qiymətli nəşr hələlik Azərbaycan
miqyasında abidələrə həsr edilmiş birinci
ensiklopediya kimi mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
Məhz bu ensiklopedik nəşr ölkəmizdə
ensiklopediya yaradıcılığı sahəsində
açılmış yeni istiqamət mənasında da əhəmiyyətli
addımdır.
Naxçıvan Ali Məclisinin
Sədri Vasif Talıbovın "Naxçıvan Muxtar
Respublikası ərazisindəki tarix və mədəniyyət
abidələrinin qorunması və
pasportlaşdırılması işinin təşkili
haqqında"kı 6 dekabr 2005-ci il tarixli
sərəncamı əsasında həyata keçirilmiş
çoxcəhətli və ardıcıl tədbirlər son nəticədə
"Naxçıvan abidələri
ensiklopediyası"nın yaradılması ilə başa
çatmışdır. AMEA-nın Naxçıvan Bölməsi
və Naxçıvan Dövlət Universiteti əməkdaşlarından
ibarət işçi qrupu 2006-2007-ci illərdə
Naxçıvan ərazisində 1162 abidəni qeydə
almış və pasportlaşdırmışdır ki,
bunlardan da 782 abidə ilk dəfə elmi dövriyyəyə
daxil edilmişdir. Qeydə alınmış abidələr
dünya əhəmiyyətli, ölkə miqyaslı və
yerli xarakterli abidələr kimi 3 qrupda təsnifləndirilmişdir.
Bunlardan elmi cəhətdən daha çox maraq doğuran
dünya və ölkə əhəmiyyətli 555
tarixi-arxeoloji, memarlıq və təbiət abidəsi
ayrıca öyrənilərək "Naxçıvan abidələri
ensiklopediyası"nın materialına
çevrilmişdir. Ali Məclisin rəhbərliyi tərəfindən
"Naxçıvan abidələri ensiklopediyası"nı hazırlayan mütəxəssislər
qrupunun normal fəaliyyəti üçün münasib şərait
yaradılmış, lazımi maddi-texniki və mənəvi dəstək
göstərilmişdir. Beləliklə,
"Naxçıvan abidələri ensiklopediyası"
Naxçıvanın bütün yönləri ilə yenidən
qurulmasına ardıcıl olaraq böyük əmək sərf
etmiş Muxtar Respublika Ali Məclisi Sədrinin ideya-təşkilati
dəstəyinin əməli ifadəsi kimi meydana
çıxmışdır. Naxçıvan Muxtar
Respublikası Ali Məclisi Sədri Vasif Talıbovun "Azərbaycan
xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyevin 85 illik
yubileyinin Naxçıvan Muxtar Respublikasında keçirilməsi
haqqında"kı 19 mart 2008-ci il tarixli sərəncamı
ilə təsdiq edilmiş "Tədbirlər planı" əsasında
çap edilən və böyük öndər "Heydər
Əlirza oğlu Əliyevin əziz xatirəsinə ithaf
olunan" bu əhəmiyyətli və sanballı ensiklopediya,
sözün geniş mənasında, azərbaycançılıq
idealının rəmzinə çevrilmiş görkəmli
dövlət xadiminin siyasi kursunun işığında ərsəyə
gəlmişdir. Bu kitab bütövlükdə
Heydər Əliyevin müqəddəs ruhu
qarşısında Naxçıvan ictimaiyyətinin
hesabatıdır. Xalqımızın böyük
mütəfəkkir oğlu Heydər Əliyevin kitabda öz əksini
tapmış müdrik kəlamları "Naxçıvan
abidələri ensiklopediyası"nın
əsas leytmotivini təşkil edir: "Naxçıvan ərazisini
götürsək, bu kiçik ərazidə həddindən
çox dünya miqyaslı tarixi-memarlıq abidələri
yaşayıb və bu gün də yaşayır. Onların hər
biri Azərbaycan xalqının həm tarixini, həm mədəniyyətini,
həm də adət-ənənələrini göstərən
abidələrdir... Azərbaycanın siyasi,
iqtisadi, mədəni və elmi həyatında özünəməxsus
rol oynayan Naxçıvanın hər daşı, hər
qayası tarixin canlı şahididir".
Bu dərin mənalı fikirlərin
işığında ilk növbədə onu qeyd etməyi
vacib sayıram ki, "Naxçıvan abidələri ensiklopediyası"
Azərbaycanın ayrılmaz parçası olan qədim və
zəngin ənənələrə malik Naxçıvan
diyarının kəşməkeşli taleyinin
kitabıdır. Kitabda təqdim olunan, eramızdan əvvəlki
beşinci minillikdən indiki dövrə qədər təxminən
7 min il ərzində Naxçıvanda yaranmış abidələr
bu diyarın özünəməxsusluğunu, burada yaşayan
xalqın milli kimliyini, həyat tərzini və
dünyagörüşünü, mədəni-intellektual səviyyəsini,
mübarizə əzmini dolğun şəkildə əks
etdirir. Həzrəti Nuh peyğəmbər və Gəmiqaya rəsmləri,
Əshabi-kəhf mağaraları ilə bağlı oxuculara
çatdırılan abidələr haqqındakı elmi cəhətdən
əsaslandırılmış informasiyalar ərazi etibarilə
kiçik Naxçıvan regionunun geniş mənada planetar
düşüncənin, tanrıçılığın,
ilkin sivilizasiyanın formalaşmasındakı böyük
rolunu bütün aydınlığı ilə təsəvvür
etməyə imkan verir. Ensiklopediyada regionda
geniş yayılmış Altuntaxt, Salaxana kimi Dədə
Qorqud toponimləri ilə səsləşən təbiət
abidələrinə həsr olunmuş məqalələr və
nadir şəkillər burada millilik amilinin nə qədər
qədimlərdən süzülüb gəldiyini və
köklü ənənələrə malik olduğunu dəlilli-sübutlu
şəkildə meydana qoyur. Xalqımızın
ümummilli lideri görkəmli dövlət xadimi Heydər Əliyevin
adı ilə bağlı muzeylərin, heykəllərin və
büstlərin təqdimi geniş anlamda böyük siyasətin
formalaşmasında, həm də milli dövlətçilik
ideyasının gerçəkləşdirilməsində
Naxçıvan diyarının rolunu və yerini
aydınlaşdırır. Bütün
bunlar Naxçıvanın Nuh tufanı əyyamından Dədə
Qorqud zamanına və Heydər Əliyev epoxasına qədərki
minilliklər boyu davam edən tale yollarını, dünya və
ölkə qarşısındakı xidmətlərini və
yerini güzgüdə olduğu kimi əks etdirir. Ona
görə də heç tərəddüd etmədən
"Naxçıvan abidələri ensiklopediyası"nı Naxçıvan diyarının
türk-oğuz möhürü kimi dəyərləndirmək
olar. Abidələrdən bəhs edən bu əhəmiyyətli
kitabı qədim diyarı bütün yönləri və
mahiyyəti ilə ifadə edən mənəvi pasport səviyyəsində
ümumiləşdirə bilərik.
"Naxçıvan abidələri
ensiklopediyası"nda özünə yer alan
memarlıq abidələri iki cəhətdən xüsusi maraq
doğurur. Birinci cəhət ondan ibarətdir ki, müxtəlif
əsrlərdə Naxçıvanda yaranan Möminə xatun məqbərəsi,
Qarabağlar və Gülüstan türbələri kimi vaxtilə
görkəmli alimlər tərəfindən memarlıq sənətinin
daş "Xəmsə"si adlandırılan dünya əhəmiyyətli
nadir sənət abidələri ingilisdilli mətnlər vasitəsilə
beynəlxalq ictimaiyyətin diqqətinə
çatdırılmışdır. Etiraf etməliyik
ki, abidələrimizin dünya miqyasında
tanıdılması və təbliği istiqamətində bu
vaxtadək aparılan işlər yetərli deyildir. "Naxçıvan abidələri
ensiklopediyası"nda milli memarlıq incilərimiz barəsindəki
məlumatların və şəkilaltı yazıların
ingilis dilində verilməsi həmin sahədə mövcud
olan boşluğu aradan qaldırmağa uğurla xidmət
edir. İkincisi isə kitabda abidələrin
ingilis dilində yüksək səviyyədə təqdimi illərdən
bəri ayrı-ayrı vaxtlarda bədnam ermənilərin
Naxçıvandakı memarlıq sənəti nümunələrinin
əsassız şəkildə Ermənistana aid edilməsi ilə
əlaqədar məkrli saxtakarlıqlarının elmi şəkildə
təkzib edilməsinə şərait yaradır. Məlum olduğu kimi, uzun illər bu sahədə
ermənilərin Ermənistan və Rusiyada apardıqları
işlərin dairəsi son dövrlərdə daha da genişləndirilərək
Avropa miqyasına çıxarılmışdır. Aram
Ayvazyan adlı müəllifin 1990-cı ildə Amerikada Qriqor
Maqsudyanın tərcüməsində ingilis dilində
çap olunmuş "Naxçıvanın tarixi abidələri"
kitabındakı Şərq ruhu üstündə köklənmiş
abidələri "erməniləşdirmək" səyləri
bədnam və saxtakar qonşularımızın yaramaz fəaliyyətlərinin
hansı eybəcər şəkil aldığını
qabarıq şəkildə nümayiş etdirir.
Suriyada yaşayan erməni
müəllifi Avo Katrceyanın 2006-cı ildə Hələb
şəhərində çap etdirdiyi "Erməni
Naxçıvanı" kitabında da Azərbaycan gerçəkliyinin
açıq-aşkar
saxtalaşdırıldığını, yalançı erməni
təbliğatının miqyasının ildən-ilə
genişləndiyini göstərir. Və, ümumiyyətlə,
ermənilərin Naxçıvan iddiası ilə
bağlı xülyalarının sırasında abidələrə
istinad etmək faktorunun həmişə əsas,
aparıcı olduğunu nəzərə alsaq, onda bu istiqamətdə
Azərbaycanda aparılan araşdırmaların nəticələrinin
dünya dillərində çap edilməsinin zəruriliyi bir
daha hər kəsə aydın ola bilər. Məhz
bu bucaqdan yanaşdıqda "Naxçıvan abidələri
ensiklopediyası"nda memarlıq sənəti nümunələrinə
dair məlumatların, hətta şəkilaltı
yazıların və ədəbiyyat göstəricilərinin
Azərbaycan dili ilə yanaşı, ingilis dilində də
verilməsi son dərəcədə əhəmiyyətlidir.
Memarlıq abidələrinə dair məlumatlarda
həmin sənət nümunələrinin
yarandığı tarixi dövrə və onların
türk-müsəlman mənsubiyyətli müəlliflərinə
dair öz əksini tapmış dəqiq informasiyalar da həmin
sahədəki saxta erməni təbliğatının elmi cəhətdən
yalan və böhtandan ibarət olduğunu diqqət mərkəzinə
çəkir. Bu mənada
"Naxçıvan abidələri ensiklopediyası"
tariximizə, mədəniyyətimizə, memarlıq sənəti
nümunələrimizə yönəlmiş əsassız,
qeyri-elmi, haqsız iddialara tutarlı cavabın ifadəsidir.
Məsələnin bu cəhəti təqdim
olunan ensiklopedik nəşrin mühüm vətəndaşlıq
qayəsini də müəyyən edir.
Azərbaycanın
ayrılmaz tərkib hissəsi olan Naxçıvan diyarı əslində
bütövlükdə arxeoloji abidələr muzeyidir. Buradakı
xalqımızın qədim tarixini əks etdirən arxeoloji
abidələr soy-kökümüzlə, şəhərsalma
mədəniyyətimizin tarixi ilə, qədim ailə-məişət
və dəfn adətlərimizlə bağlı bir çox
ciddi mətləbin, elmimizin qarşısında duran
mühüm problemlərin öyrənilməsi
baxımından həlledici əhəmiyyətə malikdir.
Daş dövrünün yadigarı olan Qazma mağarası,
birinci və ikinci Kültəpə, Oğlanqala, Gilan xərabələri
və onlarla başqa arxeoloji abidə, çoxsaylı
müdafiə istehkamı və qala, Duzdağ mədənlərindən
tapılmış daş baltalar və bu qəbildən olan
yüzlərlə arxeoloji materialların çoxu uzun dövr
ərzində min təəssüf ki, yetərincə öyrənilməmiş,
az-çox mövcud olan araşdırmalar isə dünya
ictimaiyyətinin diqqətinə lazımi səviyyədə
çatdırılmamışdır. "Naxçıvan
abidələri ensiklopediyası"ndakı arxeoloji abidələr
haqqında məlumatların mütləq əksəriyyəti
Azərbaycan alimlərinin, daha çox isə Azərbaycan
Milli Elmlər Akademiyasının Naxçıvan Bölməsində
və Naxçıvan Dövlət Universitetində
çalışan alimlərin son onillikdə
apardıqları ciddi elmi axtarışların, həyata
keçirdikləri qazıntı işlərinin dəqiqləşdirilmiş,
isbat edilmiş real, təkzibolunmaz nəticələrini diqqət
mərkəzinə çəkir. Ensiklopediyanın
bu qəbildən olan hissələri Azərbaycan arxeologiya
elminin Naxçıvan məktəbinin səviyyəsini,
imkanlarını və nailiyyətlərini də
nümayiş etdirir. Naxçıvandakı qədim
inanc yerlərimiz - Xanəgah türbəsi, Naxçıvan,
Parçı və Nehrəm imamzadələri, Pir Ömər,
Ərəfsə, İydəli, Kilit, Tənənəm,
Yağmur, Üstüpü pirləri, Pir Yaqub və Pir
Süleyman xanəgahları, çoxsaylı məscid, mənası,
mahiyyəti yenidən araşdırılmış ziyarətgahlar
haqqındakı məqalələr də yeni və səmərəli
axtarışların konkret nəticələrindən
yoğrulmuşdur.
Naxçıvanda təbiətlə
bağlı olan Gəmiqaya, Haçadağ, Batabat, Qız
qalası, Qızlar bulağı, Gəlin qayası, Fərhad
arxı, Darıdağ, onlarla yaşayış yeri, təbii
kurqanlar da haqlı olaraq abidə kimi təqdim olunmuşdur. Təbiət abidələrindən bir çoxunun
son illərdə Dövlət qoruqlarına çevrilməsi
həmin abidələrin əhəmiyyətini bir daha nəzərə
çarpdırır. "Naxçıvan abidələri
ensiklopediyası"nı oxuyub buradakı
çoxsaylı təbiət abidəsindən dəqiq xəbər
tutandan sonra oxucuda az qala muxtar respublikada hər addımbaşı
torpaq sahəsinin də abidə olması təəssüratı
yaranır. Nəticədə hansı qədim və
zəngin diyarın övladı, yetirməsi olması ilə
fəxr edən oxucu eyni zamanda sanki hər gün müxtəlif
səpkili abidələrin ətrafında, orbitində
yaşayıb çalışdığını hiss edir.
Bundan başqa, regionun təbiət abidələrində
tarixin və mifoloji təfəkkürün izləri də
yaşamaqdadır.
Diyarın görkəmli
yetirmələrinin, adlı-sanlı elm, ədəbiyyat və
mədəniyyət xadimlərinin - Əcəmi
Naxçıvani, Cəlil Məmmədquluzadə, Bəhruz Kəngərli,
Hüseyn Cavid, Məmməd Səid Ordubadi, Yusif Məmmədəliyev,
Zərifə xanım Əliyeva və başqalarının
müxtəlif səpkili abidələrinə dair ensiklopediyada
yer almış məqalələr Naxçıvan Muxtar
Respublikasının mənəvi zənginliyini və dünya
şöhrətini izləməyə münasib imkan
açır. XX və XXI əsrin əvvəllərinə aid
olub, memarlıq əsəri səviyyəsinə yüksələn
heykəllər, məqbərələr, muzeylər, qorelyeflər,
seyrangahlar, oylanoqliflər, teatr və məktəb binaları
Naxçıvanın müasir inkişaf səviyyəsi,
vüsətli quruculuq tempi barədə dolğun təəssürat
yaradır. Bu mənada "Naxçıvan abidələri
ensiklopediyası" muxtar respublikada xüsusən son onillikdə
aparılan möhtəşəm quruculuq hərəkatının
özünəməxsus ritmini də tam vüsəti ilə mənalandırır.
Qədim dövr və orta əsrlər intibah mədəniyyəti
abidələrinə geniş yer ayrılmış ensiklopediyada
çağdaş epoxanın müasir memarlıq sənəti
nümunələrinin də təqdimi bu regionda vahid mədəniyyətin
mövcudluğu barədəki qənaətləri
tamamlayır və möhkəmləndirir. "Naxçıvan abidələri
ensiklopediyası" qədim və müasir
Naxçıvanın inkişafının müxtəlif mərhələləri
arasındakı möhkəm və üzvi əlaqəni,
daxili vəhdəti əyani şəkildə əks etdirir.
Milli varlığımızın və
bütövlüyümüzün dəlilli-sübutlu təsdiqinə
yönəlmiş bu meyil Naxçıvan diyarının əsrlər
boyu indiki azərbaycanlıların ulu əcdadlarına məxsus
olması barədəki reallıqları bir daha təsdiqləyir.
Dünyanın
şəhərtipli ən qədim yaşayış məntəqələrindən
biri sayılan Naxçıvan şəhərinin tarixinin
müəyyən edilməsi sahəsində bu vaxtadək irəli
sürülmüş mülahizələrə də
mövcud ensiklopediya aydınlıq gətirir. Ensiklopediyada təqdim edilən
tədqiqat materiallarına əsasən Naxçıvan şəhərinin
5 min il yaşı olması qənaətinə
gəlmək mümkündür. Belə ki, müxtəlif mənbələrdə
Naksuana, Nəşavə, Naqçuan, Nəxçuvan şəklində
işlədilən Naxçıvan şəhərinin yunan
coğrafiyaşünası Klavdi Ptolomeyin
"Coğrafiya" kitabında göstərilən
eramızdan əvvələ aid 1539-cu il tarixi bu şəhərin
artıq formalaşmış, xəritəyə və ya
kitaba düşmək səviyyəsindəki vəziyyətini
göstərir. Normal şəhər səviyyəsinə
çatana, formalaşana qədər isə dünyanın
başqa şəhərləri kimi Naxçıvan da şəhərsalma
baxımından neçə minillik yol keçmişdir.
Mənbələrdə hətta
Naxçıvan şəhərinin Həzrəti Nuh peyğəmbər
tərəfindən salındığı qeyd olunur ki, dini
baxımdan sovet dövründə kölgədə qalan bu
fakt hazırkı tarixi mərhələdə tutarlı, əhəmiyyətli
mülahizələrdən biri kimi qəbul edilə bilər.
Bundan başqa, məşhur Əshabi-kəhv rəvayətindəki
qeyb olmuş mağara adamlarının ayıldıqdan sonra
çörək almaq üçün gəldikləri
yaxınlıqdakı şəhərlə bağlı məqamlar
da Naxçıvan şəhərinin qədim tarixə malik
olduğunu əsaslandırmağa şərait yaradır.
Nuh tufanı hadisəsinin təxminən 5-7 min il əvvəl
baş verdiyini, Əshabi-kəhv əsatirində mağaradan
çıxıb 309 ildən sonra şəhərə pənah
gətirənlərin başına gələn əhvalatın
da təxminən bir o qədər qədim olduğunu nəzərə
alsaq, Naxçıvan şəhərinin yaşına dair
mülahizələrə yenidən baxılması zərurətinin
olduğu aydın olar. Digər mülahizələr
də Naxçıvan şəhərinin 5 minillik tarixə
malik olmasına şahidlik edir. Xüsusən,
Naxçıvan şəhəri
yaxınlığındakı Duzdağ mədəni ərazisindən
XIX əsrin 60-70-ci illərində daş baltaların
tapılması, Kültəpə yaşayış yerində
daş dövrünə aid bəzi əlamətlərin
müşahidə olunması faktları da tədqiqatçıları
artıq Naxçıvan şəhərinin 5 minillik tarixi ətrafında
düşünüb-daşınmağa
çağırır. Hazırda Həzrəti Nuh peyğəmbərin
məzarüstü türbəsinin Naxçıvan MR Ali Məclisinin
Sədri Vasif Talıbovun sərəncamı əsasında
yenidən qurulması əslində Naxçıvan şəhərinin
5 min illik tarixinin bərpa edilməsinə
çağırışın əks-sədası kimi səslənir.
Qeyd etmək
lazımdır ki, artıq "Naxçıvan abidələri
ensiklopediyası" ideyası meydana çıxana qədər
Naxçıvanda ensiklopediya hazırlamaq səviyyəsində
müəyyən elmi təcrübəyə malik olan yüksək
ixtisaslı mütəxəssislər qrupu
formalaşmışdı. Bundan əvvəl ilk dəfə bir
cilddə, sonra isə iki cilddə hazırlanaraq nəşr
edilmiş "Naxçıvan ensiklopediyası"nın yaradılması sahəsində Azərbaycan
Milli Elmlər Akademiyası Naxçıvan Bölməsinin və
Naxçıvan Dövlət Universiteti alimlərinin
keçdikləri yol, qazandıqları təcrübə
müstəqil olaraq yeni bir ensiklopediyanın
hazırlanmasının baş məşqinə
çevrilmişdir. Son onillikdə Azərbaycanın tərkibində
Naxçıvan diyarının ən müxtəlif elm sahələri
üzrə dərindən və əhatəli tədqiqinə
dair regionda çoxsaylı monoqrafik tədqiqat işinin
yazılıb nəşr edilməsi, doktorluq və namizədlik
dissertasiyalarının uğurla müdafiə olunması,
arxeoloji qazıntı işlərinin miqyasının
genişlənməsi, folklor materiallarının
toplanılması və öyrənilməsinə diqqətin
artırılması da "Naxçıvan abidələri
ensiklopediyası"nı hazırlaya biləcək elmi
qüvvələri birləşdirib ərsəyə gətirmişdir.
Bu ensiklopediyanın hazırlanmasında yaxından iştirak
edən 2 akademik, 4 müxbir üzv, 5 elmlər doktoru, 6 elmlər
namizədindən hər biri humanitar elmlərin
ayrı-ayrı sahələri üzrə yüksək
ixtisaslı mütəxəssis olmaqla yanaşı, həm də
ensiklopediya yaradıcılığı üzrə konkret təcrübəyə
malikdir. Ensiklopediyanı ingilis dilinə Azərbaycan
Respublikasının əməkdar müəllimi
Zülfüqar Zülfüqarov tərcümə etmişdir.
"Naxçıvan abidələri
ensiklopediyası"nda təmsil olunan dizayner (Rəfael Kərimov),
operatorlar, fotoqraflar heyəti də artıq bu sahədə
konkret bilik və vərdişlərə sahibdirlər. Bu
faktorların hamısı bir yerdə və muxtar respublika rəhbərliyinin
böyük qayğısı "Naxçıvan abidələri
ensiklopediyası"nın elmi cəhətdən
və tərtibat-poliqrafiya baxımından yüksək səviyyədə
hazırlanaraq nəşr edilməsini şərtləndirmişdir.
Türkiyə Cümhuriyyətinin İstanbul
şəhərindəki "Bakanlar media" nəşriyyatının
çap etdiyi ensiklopediya ən müasir poliqrafiya mədəniyyətinə
örnək sayılmağa layiqdir. Kitabda verilmiş 716
foto, 6 xəritə, 88 layihə, sxem, plan, fraqment təqdim
olunan mətnləri, informasiyaları və tarixi məlumatları
aydınlaşdırmaq və tamamlamaqla bir sırada həm də
nadir abidələri əyani şəkildə əks etdirən
tarixi sənədlərə çevrilir.
Gərgin
kollektiv zəhmətin uğurlu nəticəsi olan
Naxçıvan abidələri ensiklopediyası"
bütün fəlsəfəsi və məntiqi ilə mükəmməl
azərbaycanşünaslıq nümunəsidir. Bu əhəmiyyətli
və mükəmməl ensiklopedik nəşr ciddi bir vətənpərvərlik
dərsliyidir. Təqdim olunan ensiklopedik
kitab müxtəlif elm sahələri, o cümlədən Azərbaycan
tarixi, coğrafiya, ədəbiyyat, arxeologiya, etnoqrafiya,
folklorşünaslıq, sənətşünaslıq
baxımından mötəbər və zəngin elmi mənbədir.
Nəhayət, "Naxçıvan abidələri
ensiklopediyası" kitabı özü də mənası və
mahiyyəti etibarilə möhtəşəm bir elmi abidədir.
Çoxəsrlik abidələr dünyasına
gur işıq salan bu dəyərli kitab-abidə
bütövlükdə abidələrin ən uzun
ömürlüsü, daha çox yaşayanı
olacaqdır.
Bütün bunlara görə
"Naxçıvan abidələri ensiklopediyası" Azərbaycan
elmi üçün mühüm və əlamətdar hadisədir.
İsa HƏBİBBƏYLİ,
Naxçıvan Dövlət
Universitetinin rektoru,
Milli Məclisin deputatı,
akademik
Azərbaycan.-2008.-29 noyabr.-S.6.