Kitaba məhəbbət qəzet, jurnal oxumaqdan başlayır

Uşaqlar haqqında həmişə ən gözəl və xoş sözlər deyilib. Bütün müdriklər ömrümüzə işıq gətirən, ailələrə fərəh bəxş edən balacaları çox haqlı olaraq "xoş gələcəyimiz" adlandırıblar. Uşağın düzgün tərbiyəsi təkcə bir ailənin deyil, bütün cəmiyyətin önəm verdiyi əsas məsələlərdəndir. Elə buna görə də məşhur pedaqoqlar, təcrübəli psixoloqlar uşağın düzgün tərbiyəsi ilə bağlı dəyərli araşdırmalar apararaq kitablar yazıblar, məsləhətlər veriblər. Uşaq tərbiyəsi ailədə elə ahəngdə qurulmalıdır ki, gələcəkdə onun ancaq xoş bəhrəsini görəsən. Düzgün tərbiyə uşağın hərtərəfli formalaşması deməkdir. Təbii ki, milli mentalitetin, adət-ənənənin, sınaqlardan çıxmış üsulların, təcrübələrin öz yeri və əhəmiyyəti var. Uşağın tərbiyəsində ailə mühiti xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Əbəs yerə deməyiblər ki, uşaq ailənin güzgüsüdür. Valideyn necədirsə, ailədəki etik münasibətlər, davranış, əhval-ruhiyyə - bütün bunların hamısı ifrat dərəcədə, yəni, olduğundan da artıq o güzgüdə əks olunur. Bu səbəbdən də heç kəs uşağının tərbiyəsini başlı-başına qoymamalıdır.

Uşaq beyni ağ və ləkəsizdir. Onun hərəkətləri, özünü idarə etməsi, həyata baxışı, bax, bu ağ vərəqlərə böyüklərin nə yazacaqlarından asılı olur. Ona görə də bu işi elə bələkdən görmək lazımdır ki, gələcəkdə valideynlər xəcalət, uşaqlar da əziyyət çəkməsinlər. Uşağın hərtərəfli inkişafında, biliklərinin formalaşmasında, mənən zənginləşməsində, həyata baxışında, dünyaya bələdliliyində kitabların böyük rolu var. Məşhur bir müdriyin fikridir: "Mən özümdəki yaxşı cəhətlərə görə kitablara borcluyam".

Təəssüf ki, bu gün kitabın kitabı bağlanıb. Kompüterin, internetin və digər elektron vasitələrin həyatımıza daxil olması bu əvəzsiz sərvətin qarşısına bir sədd çəkib. Bəs nə etməli? Axı, heç bir zaman normal ailə sahibi, valideyn kimi biz öz uşaqlarımızın tərbiyəsini, əxlaqını başlı-başına, zamanın ixtiyarına buraxmırıq. Mütləq onlara nəzarət edir, milli adət-ənənə ruhunda böyütməyə çalışırıq. Mütaliə özü də bax, bu mənəvi dəyərin bir parçasıdır. Əgər övladımızın əxlaqında, mənəviyyatında naqisliyin olmasını istəmiriksə, onda mütaliə mədəniyyətinin yüksək səviyyədə inkişaf etməsinə səy göstərməliyik. Bunun isə əsası birinci olaraq ailədə qoyulur.

Sovet dövründə uşaqlar bağçaya gedərkən onlara müxtəlif şəkilli kitablar, eləcə də qəzet və jurnallar oxudardılar. Hər bir uşaq "Göyərçin" jurnalının yeni nömrəsini səbirsizliklə gözləyərdi. Bu jurnalın səhifələrində uşaqların yaş səviyyəsinə uyğun bilgilər, şəkillər, nağıllar, şeirlər verilərdi. Uşaq məktəbə artıq tam hazır olurdu. Orta məktəbdə oxuyanda isə ibtidai siniflərdə "Azərbaycan pioneri" qəzetinə, "Pioner" jurnalına abunə yazdırılardı. Bir qədər yuxarı siniflərdə isə mütləq "Azərbaycan gəncləri" qəzetinin abunəçisi olardılar. Bəzən demokratiyanı anarxiya ilə qarışdıraraq sərbəstliyin son dərəcədə aludəçisi oluruq. Halbuki uşaq tərbiyəsində heç bir sərbəstliyə, xoş nəticəsi gözlənilməyən müstəqilliyə yol verilməməlidir. Biz nə qədər uşağın döyülməsinin, söyülməsinin, fiziki təzyiqlərə məruz qalmasının əleyhinə oluruqsa, bir o qədər də onların həddən artıq əzizlənməyinin, ərköyün böyüməsinin tərəfdarı da deyilik. Nə kötəklə, nə də çərçivələri aşan "məhəbbət"lə uşaqları düzgün tərbiyə etmək mümkündür. Yəni, bu balans mütləq qorunmalıdır. Ataların bu mövzuda məsləhəti də var: "Qızını döyməyən dizini döyər", "Uşağım əzizdir, tərbiyəsi ondan əziz". Uşağın kitaba marağını artırmaq üçün onların öz mətbuatı mütləq olmalıdır. Təəssüf ki, uzun illər biz nəslin formalaşmasında böyük əhəmiyyət daşıyan uşaq mətbuatının bu günü acınacaqlı durumdadır. Əgər biz uşağı kitab oxumağa yönəltmək istəyiriksə, ilk növbədə, bu iş onlara öz mətbuatını qaytarmaqdan başlamalıdır. Sovet dövründə çıxan bir sıra uşaq mətbuatı müstəqilliyimizi qazandıqdan sonra adlarını dəyişdilər. Məsələn, "Pioner" "Günəş", "Azərbaycan pioneri" isə "Savalan" oldu. Bu ad dəyişmədə də fikirlər haçalanır. Əslində, "pioner" fransız sözü olub əsas mənası elm, mədəniyyət sahəsində yeni bir ideyanını əsasını qoymuş adama deyirlər. Söz birincilik mənasındadır. Məsələn, "Ramazan dayı Azərbaycan neftçilərinin pioneridir" (M.Hüseyn "Neft daşları" məqaləsi). Burada heç də boynuna pioner qalstuku bağlamış insan nəzərdə tutulmur. Yəni, Ramazan dayı Azərbaycan neftçilərinin birincisidir. Bundan başqa, Moskvada "Komsomolskaya pravda" qəzeti çıxırdı. Bu gün də fəaliyyəti davam edir, adını dəyişməyib. Əsl məsələ adda deyil, məzmundadır. Bizə elə gəlir ki, adı dəyişib, amma "köhnə hamam, köhnə tas" əhval-ruhiyyəsi ilə qəzet çıxarmaqdansa, elə həmin mətbu orqanı bağlamaq daha yaxşı olar. Ad heç nəyi təzələmir. Bu gün "Günəş", "Savalan" çıxır. Amma auditoriyası yoxdur, tirajı azdır. Halbuki 400-500 min tirajla çıxdığı vaxtlar olub. Eləcə də "Göyərçin" jurnalı. Həyata qanadlandığı gündən öz zərif uçuşundadır. Amma əvvəllər daha çox məsafələr, ünvanlar qət edərdi. İndi yayılması çox məhdudlaşıb. Əgər biz uşağı bağçaya, məktəbə qoymağa məcburuqsa, onun mütaliəsinin davamlı olmasını da mütləq təmin etməliyik. Bu işi özbaşına buraxmaq, ona laqeyd münasibət göstərmək, hətta qarşısını almaq yaramaz! Niyə orta məktəblərdə şərəfli tarixi olan bu cür uşaq mətbuatına abunə aparılmasın? Bunun nəyi pisdir? Uşaqların, xüsusilə də, orta məktəb şagirdlərinin internet klublara, barlara getməsinə, küçələrdə avaralanmasına, televiziyalarda keçirilən bayağı və şit şoularda iştirakına necə göz yummaq olar?! Bu "azadlığın", "sərbəstliyin" zərbəsi gələcəyimizə dəyir, axı! Biz nəslin yadındadır ki, "Azərbaycan gəncləri" qəzeti 430-500 min tirajla çap edilirdi. Bu qəzeti Azərbaycanda oxumayan yeniyetmə tapılmazdı. Bəzən də onun pərəstişkarları, həvəskarları, oxucuları o qədər çox olurdu ki, qəzetin köşklərə getməsi ilə satılması bir an çəkirdi. Bəs nə oldu bizə? İndinin uşaqları oxumaq qabiliyyətini itirdi, yoxsa... Bu qədər qəzet və jurnal bolluğunda niyə uşaq mətbuatının vəziyyəti belə ağır durumdadır? Səbəb nədir? Birinci növbədə, uşaq mətbuatına abunənin olmaması və onun unudulmasıdır. Maraq üçün "Göyərçin" jurnalının son nömrələrini vərəqlədik. Bu jurnalın səhifələrində nəinki balacaların, hətta gənclərin öyrənməsi üçün o qədər vacib məlumatlar, materiallar, bilgilər var ki?! Tarixi və əlamətdar günlərimizdən, milli bayramlarımızdan tutmuş bugünkü ağrı-acılarımıza qədər çox vacib mövzular həmin jurnalın səhifələrində əks-səda tapır. Körpələrin yaşına, dünyagörüşünə, təfəkkürünə münasib şeirlərin, kiçik hekayələrin seçilməsi də məharətlə aparılıb.

Bu yaxınlarda televiziyada 15-16 yaşlı bir oğlandan ermənilər tərəfindən işğal edilmiş rayonlarımızın adını soruşurdular. Cavabdan dəhşətə gəldik. Oğlan sayırdı: "Ağcabədi, Ucar, Cəlilabad..."

Bu məsələdə ailənin biganəliyi öz yerində. Əgər məktəbdə o uşağa vaxtında "Göyərçin"i, "Günəş"i, "Savalan"ı oxutduran olsaydı, nə qədər əfəl olsa da, yenə beynində adlar ilişib qalardı. İndi ictimai təşkilatlarda, bir sıra görüşlərdə, tədbirlərdə, müzakirələrdə bir məsələ tez-tez vurğulanır: kitabın əvvəlki şöhrətini özünə qaytarmaq, insanlarda mütaliə mədəniyyətinin formalaşmasına nail olmaq. Bütün bunlar üçün isə birinci yol uşaq mətbuatını oxumaqdan və ya oxutmaqdan başlayır. "Azərbaycan gəncləri" qəzeti tarixin arxivinə verilib. Əvəzində kimsə haradasa "Azərbaycan gəncliyi" qəzeti nəşr etdirdi. Onun da amalı xəstə, ruhu düşkün olduğundan adı Mətbuat Şurasının "qara siyahısı"na yazıldı. Adlarını çəkdiyimiz digər uşaq mətbuatının dövriyyəsi davamlı, yayılması da geniş deyil. "Göyərçin" kimi maraqlı, gərəkli uşaq jurnalından bu gün Azərbaycan balalarının, demək olar ki, çoxunun xəbəri yoxdur.

Bu ilin aprelində Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondu yaradıldı. Təbii ki, fond öz fəaliyyətini qanunçuluq, əməkdaşlıq, qarşılıqlı məsuliyyət və hesabatlıq prinsipləri əsasında qurarkən uşaq mətbuatının da inkişafına xüsusi fikir verəcək. Elə bunun əks-sədası kimi Mətbuat Şurasının təşəbbüsü ilə "Azərbaycan KİV sistemində uşaq və gənclər mətbuatının rolu: dünən, bu gün, sabah" mövzusunda "dəyirmi masa" keçirildi. Həm KİV-nin inkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun, həm Mətbuat Şurasının əsas məqsədi ondan ibarətdir ki, uşaq və gənclərin fiziki-mənəvi inkişafında mətbuatın rolu artırılsın. Yəqin ki, mövcud olanlara xüsusi diqqət yetiriləcək, onların problemlərinin həllinə kömək göstəriləcək. Ən azı, biz bu ümiddəyik. Üzümüzə gələn yayda Azərbaycan mətbuatının 135 illik yubileyi olacaq. Bu şərəfli günü ləyaqətlə qarşılamaqdan ötrü gərəkdir ki, Azərbaycan mediasında özünəməxsus yeri və xidməti olan uşaq və gənclər mətbuatının durumu yaxşılaşdırılsın.

"Tərbiyə" sözünün kəsb etdiyi məna çox genişdir. Bu, yalnız uşağı yaxşı geyindirməkdən, firavan saxlamaqdan, nəvazişlə böyütməkdən, yaylağı, qışlağı, xarici ölkələri gəzdirməkdən, bolluca oyuncaqlar almaqdan, təntənəli günlər keçirməkdən, ziyafətlərə, toylara aparmaqdan - bir sözlə, maddi cəhətdən zəngin yaşatmaqdan ibarət deyil. Bu, məsələnin zahiri tərəfidir. Uşağın həm də mənən zəngin böyüməsinə çalışmaq lazımdır. Onun daxili dünyası ilə zahiri görünüşü arasında qırılmaz bağlılıq, yaxşı geyindiyi kimi yaxşı da zövqü olmalıdır. Yaşıdlarından xəbər tutmalıdır, tarixini bilməlidir, vətəninin sərhədlərini tanımalıdır. Öz təfəkkürünə uyğun da mədəniyyəti formalaşmalıdır. Bizim əsl vətəndaşlığımız bax, vətənin o kiçik övladlarının düzgün tərbiyəsindən doğulur. Çalışaq ki, ilk təbəssümlərindəki səmimiyyət ömrü boyu onların gülüşlərində də yaşasın. Uşaqlarla bağlı hər birimizin devizi belə olmalıdır: sağlam bədən, sağlam ruh. Uşaqların mənən yarımçıq böyüməməsi üçün tərbiyə komponentlərinin birləşdirilməsi çox vacibdir. Mütəxəssislər təsdiqləyirlər ki, bunun da ilk yolu mütaliə mədəniyyətindən keçir. Gəlin, mətbuatı uşaqlara qaytaraq, onları da kitablara!

Flora XƏLİLZADƏ

Azərbaycan.- 2009.- 5 noyabr.- S. 11.