Rəssamlıq
Şumer mədəniyyətinin zəngin
qollarından birini rəssamlıq təşkil edir. On
doqquzuncu yüzilliyin ikinci, iyirminci yüzilliyin birinci
yarısında İkiçayarasında aparılan arxeoloji
qazıntılar zamanı çoxsaylı mədəniyyət
abidələri arasında həm də xeyli rəssamlıq əsərləri
tapılmışdır. Bu gün həmin əsərlər
Londonun, Berlinin, Parisin, Bağdadın, İstanbulun,
Moskvanın, Sankt-Peterburqun, Amerika universitetlərinin muzeylərində
saxlanılan ən dəyərli eksponatlardır.
Şumerdə rəssamlıq
çox çətin bir şəraitdə inkişaf
etmişdir. Burada daş, mərmər, ağac, metal kimi
tikinti materiallarının olmadığını bilirik. Şumer rəssamları da bugünkü kimi kağız və
kətanla işləməmişlər. Onların əsas
istifadə etdikləri material gil lövhələr
olmuşdur. Əlbəttə, bugünkü texnoloji prinsiplərlə
yanaşdıqda gil lövhələr üzərində
yüksək bədii dəyəri olan sənət əsərləri
yaratmaq çətin görünür. Lakin Şumer rəssamlarının
gil lövhələr üstündəki əsərlərinə
baxdıqca adamı heyrət bürüyür. Bu əsərlər
bu gün də ən gözəl rəssamlıq işləri
olub, həm qədimliyinə, həm də bədii dəyərinə
görə muzeylərdə sevilə-sevilə baxılır,
araşdırıcılar tərəfindən tədqiq olunur,
öyrənilir.
Dörd-altı
min il bundan qabaq gil lövhələr üzərində
çəkilmiş bu işlərin mövzu zənginliyi,
üslub rəngarəngliyi də diqqəti çəkən cəhətlərdəndir.
Şumer
rəssamları kosmoqonik-mifoloji düşüncələrini
daha çox ifadə etmişlər. Burada tanrıların
portretlərinə, çarların onların
qarşısında necə durduqları səhnələrə
tez-tez rast gəlinir. Bundan başqa, sosial-məişət məzmunlu
rəsm əsərləri də az deyil. Heyvandarlıq, əkinçilik,
ovçuluq kimi müxtəlif təsərrüfat sahələrindən
götürülmüş maraqlı mövzularda xeyli rəssamlıq
əsərləri tapılmışdır.
Şumer rəssamlığında
qəhrəmanlıq mövzusu xüsusilə geniş yer
tutur. Bu da təsadüfi deyil. İndiyə qədər doqquz
qəhrəmanlıq dastanı tapılmışdır.
Bunların hər biri ədəbi hadisədir. Şumerlər
qəhrəmanlığı həmişə yüksək dəyərləndirmiş
və öz qəhrəmanlarının adlarını əbədiləşdirmək
üçün çoxlu dastanlar, himn-öygülər,
atalar sözləri və s. qoşmuşlar. Şumer rəssamları
da şairlərdən geri qalmamış, qəhrəmanların
adlarını öz rəsm əsərləri ilə əbədiləşdirməyə
çalışmışlar.
Şumer rəssamları
müxtəlif rənglərdən istifadə etmişlər.
Onların yaradıcılığında qara rəngin
müxtəlif çalarlarından istifadə olunduğu
aydın görünür. Bu rəngin bolluğu həyatın
özündən gəlir. Çünki həyatda ən
çox gözəçarpan ağ və qara rənglərdir.
Bu iki rəngin kontrastı çox mənalar verir.
Mütəxəssislər
belə düşünürlər ki, Şumer rəssamları
qara rəngli boyanı qurumdan, yaxud bitumdan
hazırlayırdılar. Deməli, nədən hazırlanmasından
asılı olmayaraq, qara rəngin istehsalı
texnologiyasını bilirdilər.
Qara rəng
həmişə ağla kontrastda olur. Ağ və qara rəngləri
bir-birinin yanına qoyanda ağın ağlığı,
qaranın qaralığı daha yaxşı
görünür. Bunu Şumer
rəssamları da bilirdilər, onlar ağ və qara rənglərlə
öz əsərlərində zəngin süjet və məzmun
kontrastları yaratmağa müvəffəq olmuşlar. Şumer rəssamlarının
ağ rəngli boyanı gips və ya əhəngdən
hazırladıqları güman edilir. Ancaq bu materiallardan
alınmış boyalar asanlıqla yuyulduğuna görə
demək olar ki, onlara digər maddələr də
qatılmışdır.
Şumer rəssamlarının
əsərlərində qara və ağ rənglərdən
sonra qırmızı rəng üstünlük təşkil
edir. Bəzi mülahizələrə görə, Şumer rəssamları
qırmızı boyanı dəmir-oksiddən, yaxud civə-oksiddən
alırlarmış. Ancaq bizim araşdırmalar göstərir
ki, qırmızı rəng insanlara dəmirdən və
qurğuşundan daha əvvəl tanış olmuşdur. Məhz bu
fakta söykənib demək olar ki, şumerlər dəmir-oksid
və qurğuşun-oksid onlara tanış
olmadığı dövrlərdə başqa materiallardan
qırmızı boya almağı bacarırlarmış.
Şumer rəssamlarının
sevdikləri rənglərdən biri də mavi olmuşdur. Bu rəng
ən qədim dövrlərdə ab adlanmışdır.
Abı rəng çaları bu gün dilimizdə
qalmışdır. Göy rəng və göy sözü
sonradan abının (mavinin) bir çaları kimi
yaranmışdır. Yaşıl rəngin yaşı da
azdır. Onu da göy rəngin bir törəməsi
adlandırmaq olar. Şumer
rəssamlarının əsərlərində sarı rəngə
daha az rast gəlinir.
Şumerlər
rənglərin keyfiyyətini artırmaq, ömrünü
uzatmaq üçün boya hazırladıqları materiallara rəngli
mineralları suda həll edərək onların məhlullarını,
yumurta sarısı və süd qatmışlar. Bu deyilənlər
alınmış boyaların möhkəmliyini
artırmış, onlara parlaqlıq vermiş və
uzunömürlülüyünü təmin etmişdir.
Hamıya bəllidir ki, qədim türk memarlığında
yumurta sarısından yapışdırıcı material kimi
geniş istifadə olunmuşdur. Ümumiyyətlə, Şumer rəssamlarının
boyaalma üsulları və texnologiyaları hələlik yetərincə
öyrənilməmişdir.
Şumer rəssamlarının istifadə
etdikləri rənglərin yuxarıda
sadaladığımız ardıcıllığında
onların etnik və kosmoqonik dünyagörüşləri
ilə sıx bağlılıq var. Dünya
başlanğıcda yalnız xaosdan - sudan ibarət olmuşdur.
Ağ rəng həmin xaosu - suyu göstərir. Sonra dünya
yarandı, yer və göy bir-birindən ayrıldı. Yer,
torpaq qara rəngin həm yaranma qaynağı, həm də təmsilçisi
oldu. Dilimizdə bu gün də işlənən
"ayıbını qara yer örtsün", "səni
qara yerə soxum", "üzü torpaqdan da qaradır"
ifadələri qara rəngin torpaqla, yerlə
bağlılığını göstərir. Yerlə
göy bir-birindən ayrılanda üçüncü rəng
- abı (mavi, göy) yarandı. Bu, havanın rəngi idi.
Qırmızı rəng odun, alovun rəmzidir. Bu rəng
Günəşin adıyla bağlıdır. Günəş
yerlə göydən sonra yaranmışdır.
Qırmızı rəngin dördüncü sırada yer
alması da təsadüfi deyil.
Şumer
qaynaqlarının hərtərəfli təhlili dörd rəngin
dörd həyat ünsürü ilə bağlı olduğunu
söyləməyə əsas verir. Şumer rəssamlarının
əsərlərinin öyrənilməsi bu baxımdan da
böyük önəm daşıyır.
Bir sözlə,
Şumer
rəssamlarından bizə çoxlu sayda gözəl əsərlər
gəlib çatmışdır. Dünya rəssamlığının tarixi məhz
Şumerdən qaynaqlanır.
İslam SADIQ,
filologiya elmləri namizədi
Azərbaycan.- 2009.- 10 noyabr.- S. 11.