2010-cu ilin dövlət büdcəsi haqqında qanun layihəsi parlamentin müzakirəsinə çıxarıldı

Noyabrın 10-da keçirilən Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin plenar iclasında "Azərbaycan Respublikasının 2010-cu il dövlət büdcəsi haqqında" qanun layihəsi müzakirə edildi. Qeyd edək ki, gündəliyə növbəti ilin dövlət büdcəsinin layihəsi ilə bərabər büdcə zərfinə daxil olan digər məsələlər də salınmışdır.

Parlamentin Sədri Oqtay Əsədov bildirdi ki, ümummilli lider Heydər Əliyev tərəfindən əsası qoyulmuş və Azərbaycan iqtisadiyyatının uzunmüddətli inkişafını təmin edən strategiya bu gün Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi altında uğurla həyata keçirilir. Azərbaycanın sosial-iqtisadi inkişafı onun makroiqtisadi göstəricilərində özünün hərtərəfli təzahürünü tapmışdır. Son dövrdə dünya iqtisadiyyatında və maliyyə bazarlarında yaranmış böhrana baxmayaraq, Azərbaycan iqtisadiyyatı öz dayanıqlığını, mənfi proseslərə müqavimət qabiliyyətini qoruyub saxlayır. Cari ilin 9 ayının iqtisadi göstəriciləri bunu əyani surətdə təsdiqləyir. Ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə ümumi daxili məhsul istehsalının həcmi 6 faizdən yüksək olmuşdur və bu, dünya ölkələri arasında ən yüksək göstəricilərdən biri, MDB məkanında isə birincidir. Ümumi daxili məhsulun 85 faizi özəl bölmədə istehsal edilmişdir. Azərbaycanın tarixində ilk dəfə olaraq strateji valyuta ehtiyatları 19 milyard ABŞ dollarını ötmüşdür.

Milli Məclisin Sədri Oqtay Əsədov qeyd etdi ki, 2010-cu ilin dövlət büdcəsi zərfinə daxil olan sənədlər "Büdcə sistemi haqqında" qanunun tələblərinə uyğun hazırlanaraq parlamentin müzakirəsinə təqdim edilib. Növbəti ilin büdcə zərfi 2008-ci ildən dünya iqtisadiyyatında başlanan böhranın fəsadları nəzərə alınmaqla tərtib edilmişdir. Neftin qiyməti dövrün reallıqları, enerji resursları bazarlarında gözlənilən dəyişikliklər əsas götürülməklə hesablanmışdır.

Spiker onu da bildirdi ki, son dövrlərdə Azərbaycan hökuməti büdcə xərclərini başlıca olaraq iki-üç istiqamətdə cəmləşdirir. Bu mənada 2010-cu ilin dövlət büdcəsi də sosial yönümlü, investisiya tutumlu və müdafiə xarakterlidir. Göstərilən istiqamətlərdən yalnız birinə üstünlük verilərsə, cəmiyyətdə formalaşmış sosial-iqtisadi tarazlıq pozula bilər.

Parlamentin plenar iclaslarında aparılacaq müzakirələrin səmərəli olacağını deyən spiker Oqtay Əsədov deputatları müzakirələrdə fəallıq göstərməyə dəvət etdi.

Sonra çıxış edən Milli Məclisin İqtisadi siyasət komitəsinin sədri Ziyad Səmədzadə bildirdi ki, ölkəmizin 2010-ci il dövlət büdcəsi haqqında qanun layihəsi Milli Məclisin komitələrində geniş müzakirə edilmişdir. Komitələrin iclaslarında deputatlar təqdim edilmiş qanun layihəsinin metodoloji əsaslarının ildən-ilə təkmilləşməsini qeyd etmişlər.

Ziyad Səmədzadənin sözlərinə görə, 2010-cu ilin büdcə layihəsi hazırlanarkən əvvəlki illərdən fərqli olaraq bir sıra amillərin təsiri daha ciddi şəkildə nəzərə alınmışdır. Söhbət ilk növbədə dünyada baş verən maliyyə böhranı və onun nəticələrindən gedir. Azərbaycan hökuməti bu reallığı nəzərə alıb və ona görə də baş verə biləcək risklərin təsirini azaltmaq üçün büdcə layihəsinin tərtibinə təmkinlə yanaşıb, ölkənin kifayət qədər valyuta ehtiyatları olmasına baxmayaraq, xərclərin bütövlükdə artmasını yox, daha səmərəli istifadəsini ön plana çəkib. Aparılan araşdırmalar göstərir ki, bir çox ölkələrdə büdcə gəlirləri və xərclərinin azalması daha sürətlə gedir. Amma Azərbaycanın 2010-cu ilin dövlət büdcəsi 2003-cü ilin büdcəsindən 10 dəfəyə yaxın çoxdur. Nə Avropada, nə Amerikada, nə də Asiyada belə bir dinamika yoxdur.

Komitə sədri gələn ilin dövlət büdcəsində neftin bir barelinin qiymətinin 45 ABŞ dolları səviyyəsində müəyyənləşdirilməsi ilə əlaqədar dedi ki, hökumət asan yol da seçə bilərdi. Yəni büdcədə neftin qiymətini 45 deyil, daha yüksək götürərdi. Amma hökumət dünya iqtisadiyyatında, neft bazarında baş verə biləcək risklərdən qorunmaq, iqtisadi, sosial həyatda uğursuzluqlar yaratmamaq üçün tamamilə düzgün istiqamət seçmişdir. Büdcənin tərtibi zamanı real amillərin obyektiv qiymətləndirilməsi hökuməti büdcə xərclərinin strukturunun təkmilləşməsi üçün daha konkret tədbirlər görməyə səfərbər etmişdir. İlk növbədə investisiya layihələri aktuallığına görə bir daha nəzərdən keçirilmiş, həlli bu gün üçün taleyüklü əhəmiyyət kəsb etməyən layihələrin gələcəkdə baxılması məqsədəuyğun sayılmışdır. Bu gün dünyanın bir çox ölkələrində, hətta inkişaf etmiş dövlətlərdə belə mühafizəkar büdcələr tərtib olunur. Buna səbəb isə əlbəttə ki, dünya maliyyə-iqtisadi böhranıdır. Dünyanın aparıcı ekspertlərinin böhranın qurtardığı barədə verdikləri proqnozlara baxmayaraq, hökumətlər bu məsələdə ehtiyatlı davranmağa üstünlük verirlər.

2010-cu ilin büdcə layihəsinə görə ÜDM-də büdcə gəlirləri 31,5 faiz, büdcə xərcləri isə 35,4 faiz təşkil edəcəkdir. Bu dövlətin cəmiyyətin inkişafında, vətəndaş cəmiyyətinin qurulmasında rolunun artması və öz vacib funksiyalarını yerinə yetirmək imkanlarının genişlənməsi deməkdir.

Ziyad Səmədzadənin sözlərinə görə, növbəti ilin büdcə layihəsinin prinsipial fərqli cəhətlərindən biri də xərclərin məqsədli proqramlar, adambaşına maliyyələşdirilmə prinsipləri əsasında proqnozlaşdırılmasına üstünlük verilməsidir ki, bu da sosial-iqtisadi inkişafa dair hədəflərin yerinə yetirilməsi üzərində nəzarətin gücləndirilməsinə imkan verəcək. Gələn il üçün dövlət büdcəsi xərclərinin 39 faizi məqsədli proqramların və tədbirlərin maliyyələşdirilməsi üçün nəzərdə tutulmuşdur.

Büdcənin kəsiri ilə əlaqədar komitə sədri dedi ki, bu xüsusda narahat olmağa əsas yoxdur. Belə ki, büdcə kəsirinin minimal səviyyədə mövcudluğu özlüyündə inkişaf üçün əsas yaradır. Dünya iqtisadiyyatında baş verən proseslərlə əlaqədar istər MDB ölkələrində, istərsə də inkişaf etmiş dövlətlərdə büdcələr daha yüksək kəsirlə tərtib olunmuşdur. Belə ki, 2010-cu ilin dövlət büdcəsi Rusiyada 6-7,5 faiz arasında, Rumıniyada 6,5 faiz, İrlandiyada 7 faiz, Böyük Britaniya və ABŞ kimi inkişaf etmiş ölkələrdə isə müvafiq olaraq 10 və 12,5 faiz civarında proqnozlaşdırıldığı halda, bizdə bu rəqəm 3,9% həddində nəzərdə tutulur. Bu göstərici daha optimaldır və reallığa söykənir. Digər tərəfdən, hökumət büdcə kəsirinin maliyyələşdirilməsi üçün daxili imkanlardan, yəni daxili borclanmadan geniş surətdə istifadə etməyi nəzərdə tutur.

Maliyyə naziri Samir Şərifov 2010-cu ilin dövlət büdcəsinin layihəsi ilə bağlı geniş izahat verdi. Bildirdi ki, gələn ilin dövlət büdcəsinin layihəsi ölkənin iqtisadi və sosial inkişaf konsepsiyasına uyğun olaraq, qlobal maliyyə-iqtisadi böhranın dünya iqtisadiyyatında yaratdığı mənfi təsirlər nəzərə alınmaqla tərtib edilmişdir. Layihə hazırlanarkən ölkəmizin əsas makroiqtisadi proqnoz göstəriciləri, mövcud sosial-iqtisadi vəziyyəti və ortamüddətli inkişafına təsir göstərən daxili və xarici amillər, o cümlədən 2009-cu ilin ötən dövrü ərzində qlobal maliyyə-iqtisadi böhranının Azərbaycan iqtisadiyyatına təsirləri qiymətləndirilmiş, bunlarla bağlı yaranmış və yarana biləcək risklərin neytralllaşdırılması imkanları təhlil edilmişdir. Eyni zamanda büdcə layihəsi hazırlanarkən zənn edilmişdir ki, növbəti ildə dünya iqtisadiyyatının tənəzzüldən çıxaraq yenidən artıma qədəm qoyması, beynəlxalq maliyyə bazarlarının canlanması və kreditləşmə imkanlarının artması zəminində proqnozlaşdırılan meyillər gələn il Azərbaycan iqtisadiyyatının da inkişafı üçün münbit şərait yaradacaqdır.

Bu fikirlər beynəlxalq maliyyə kredit təşkilatlarının proqnozlarında da öz əksini tapmışdır. Belə ki, beynəlxalq ekspertlər 2010-cu ildən dünyada baş verən maliyyə-iqtisadi böhranın sönmə fazasına keçəcəyini və iqtisadi vəziyyətin tədricən yaxşılaşacağını, o cümlədən Dünya Bankı 2010-cu ildən dünyada ÜDM-in orta hesabla 2,9 faiz, Beynəlxalq Valyuta Fondu isə 1,4 faiz artacağını proqnozlaşdırırlar.

Samir Şərifovun sözlərinə görə, büdcə layihəsi hazırlanarkən onun sosial və investisiya yönümlülüyünün təmin edilməsinə, əhalinin aztəminatlı təbəqəsinin sosial müdafiəsinin gücləndirilməsinə, ölkəmizin müdafiə potensialının, iqtisadi, enerji və ərzaq təhlükəsizliyinin möhkəmləndirilməsinə, qəbul olunmuş məqsədli dövlət proqramlarının maliyyələşdirilməsinə xüsusi diqqət yetirilmişdir.

2010-cu il dövlət büdcəsinin gəlirləri 10 milyard 15 milyon manat müəyyənləşdirilmişdir. Vergilər Nazirliyi üzrə dövlət büdcəsinə 3 milyard 980 milyon manat daxilolma nəzərdə tutulur. Dövlət Gömrük Komitəsinin xətti ilə daxil olan vəsaitin dövlət büdcəsində xüsusi çəkisi 11 faiz, toplanacaq vergi və rüsumlar üzrə daxilolmanın 1 milyard 100 milyon manat olacağı nəzərdə tutulur.

2010-cu il ərzində icmal büdcənin tərkib hissəsi olan Dövlət Neft Fondundan dövlət büdcəsinə birbaşa transfert 4 milyard 915 milyon manat proqnozlaşdırılır. Bu 2009-cu il səviyyəsindədir.

Maliyyə naziri gələn ilin dövlət büdcəsinin xərcləri barədə də ətraflı məlumat verdi. Bildirdi ki, 2010-cu il dövlət büdcəsinin xərcləri 11 milyard 264 milyon manat proqnozlaşdırılır. 2010-cu ilin dövlət büdcəsinin xərclərinin strukturuna daxil olan cari xərclər 6 milyard 590 milyon manat, əsaslı xərclər 4 milyard 387 milyon manat təşkil edəcəkdir. 287 milyon manat isə dövlət borcuna xidmətlə bağlı xərclərə yönəldiləcəkdir.

Gələn ilin dövlət büdcəsi xərclərinin 4 milyard 436 milyon manatı və ya 39,4 faizi məqsədli dövlət proqramlarının və tədbirlərin maliyyələşdirilməsi üçün nəzərdə tutulmuşdur.

Dövlət büdcəsinin xərclərində sosialyönümlü xərclərin xüsusi çəkisi 34,4 faiz olmaqla 3 milyard 877,6 milyon manat proqnozlaşdırılır. 2010-cu ildə müdafiə, məhkəmə hakimiyyəti, hüquq-mühafizə orqanlarının və prokurorluğun saxlanılması xərclərinə dövlət büdcəsi xərclərinin 17 faizi həcmində və yaxud 2009-cu ilə nisbətən 1,2 faiz çox, o cümlədən müdafiə xərclərinə dövlət büdcəsi xərclərinin 10,7 faizi həcmində və yaxud 2009-cu ilə nisbətən 0,9 faiz çox vəsait nəzərdə tutulmuşdur.

Növbəti ildə təhsil xərcləri üçün 1 milyard 276,7 milyon manat ayrılması nəzərdə tutulur. Bu vəsaitin dövlət büdcəsi xərclərinin tərkibində xüsusi çəkisi 11,3 faizdir. Növbəti ildə elm xərclərinə 98,2 milyon manat ayrılmışdır ki, bu da büdcə xərclərinin 0,9 faizi həcmindədir.

Maliyyə naziri Samir Şərifov daha sonra bildirdi ki, 2010-cu il icmal büdcəsinin gəlirləri 11 milyard 885 milyon manat, xərcləri 12 milyard 616 milyon manat nəzərdə tutulmuşdur. İcmal büdcənin tərkib hissəsi olan Dövlət Sosial Müdafiə Fondunun büdcəsinin xərclərinin 1 milyard 757,2 milyon manat, Dövlət Neft Fondunun büdcəsinin xərcləri 5 milyard 445 milyon manat proqnozlaşdırılır.

İqtisadi inkişaf nazirinin müavini Sevinc Həsənova bildirdi ki, 2008-ci ilin ikinci yarısından başlamış qlobal iqtisadi böhran nəticəsində ayrı-ayrı ölkələrin iqtisadi göstəricilərində mənfi dinamika müşahidə olunmuş, məcmu tələb azalmış, investisiya qoyuluşları və kreditlərin cəlb edilməsi məhdudlaşmışdır. Bir çox dövlətlərin milli pul vahidləri devalvasiyaya məruz qalmışdır. Həmin ölkələrdən fərqli olaraq və dünya bazarlarında neftin qiymətinin iki dəfə azalmasına baxmayaraq, Azərbaycanda yaradılmış iqtisadi potensial davamlı inkişafı və makroiqtisadi sabitliyi təmin etmişdir.

Sevinc Həsənova 2009-cu ilin arxada qalan dövrünün iqtisadi yekunları və növbəti il üçün proqnozlaşdırılan makroiqtisadi göstəricilər barədə məlumat verdi.

Mərkəzi Bankın İdarə Heyətinin sədri Elman Rüstəmov bildirdi ki, Azərbaycan iqtisadiyyatı böhrana olduqca güclü immunitet nümayiş etdirir. Beynəlxalq ekspertlərin qiymətlənləndirmələrinə görə böhranın təsirinə ən az məruz qalan ölkələrdən biri Azərbaycandır. Bunun əsas səbəblərindən biri Azərbaycanın böhrana hazır olması idi. Son altı ildə həyata keçirilən uğurlu iqtisadi siyasət, digər tərəfdən böyük həcmdə valyuta ehtiyatlarının yaradılması ölkəmizin böhranın neqativ təsirlərinə məruz qalmasının qarşısını almışdır.

Elman Rüstəmov dedi ki, böhran dövründə Mərkəzi Bank çox aktiv pul-kredit siyasəti həyata keçirmişdir. Bu gün ölkəmizdə inflyasiyanın səviyyəsi çox aşağıdır. Böhranın təsiri altında bir çox ölkələrdə yüksək inflyasiya baş vermişdir. Azərbaycanda isə orta illik inflyasiya təxminən 2 faizdir.

Böhran şəraitində bir çox ölkələrin milli valyutaları devalvasiyaya uğrasalar da, Azərbaycan manatı bütün ticarət tərəfdaşlarımızın valyutalarına nisbətən bir faiz möhkəmlənmişdir. Bu onu göstərir ki, manat bir çox valyutalara nisbətən sabitdir. Böhrana baxmayaraq, Azərbaycan ilin əvvəlindən valyuta ehtiyatlarını da 1 milyard dollardan çox artırıb. İlin sonunadək valyuta ehtiyatlarımızın 20 milyard dolları keçəcəyi gözlənilir.

Elman Rüstəmov ipoteka kreditləşməsinin bərpa edildiyini də xatırlatdı. Bu il 61 milyon miqdarında 1400-dən artıq, o cümlədən 150-dən çox güzəştli ipoteka krediti verilib. Onun sözlərinə görə, ilin sonunadək ipoteka kreditləşməsi davam edəcəkdir.

Növbəti ilin büdcə layihəsinin olduqca dəqiq hazırlandığını deyən Elman Rüstəmov neftin qiymətinin yaxşı mənada konservativ olduğunu qeyd etdi. Onun qənaətincə, büdcə kəsirinə də konservativ yanaşmaq lazımdır. Çünki ölkəmizin kifayət qədər maliyyə mənbələri var.

İclasda Azərbaycan Respublikası Hesablama Palatasının gələn ilin dövlət büdcəsi layihəsinə dair rəyi də dinlənildi. Hesablama Palatasının sədri Heydər Əsədov bildirdi ki, bu qurum "Azərbaycan Respublikasının 2010-cu il dövlət büdcəsi haqqında" qanun layihəsinin qanunvericilik aktlarının tələblərinə uyğun hazırlanması və təqdim edilməsi qənaətinə gəlmişdir. Hesablama Palatası hesab edir ki, növbəti ildə daha çox büdcə xərclərinin intensiv istifadəsinə ciddi fikir verilməli, nəzarət tədbirlərinin əhatəsi genişləndirilməlidir. Heydər Əsədov onu da bildirdi ki, 2010-cu ilin büdcə layihəsi dünyanın iqtisadi tələblərinə cavab verir və əsaslandırılmamış optimizmdən uzaqdır. Dövlətimizin bu ali iqtisadi sənədi növbəti ildə makroiqtisadi və sosial sabitliyi saxlamağa xidmət edəcəkdir.

Sonra 2009-cu ilin büdcə layihəsinin müzakirəsi başladı. Deputat Rafael Cəbrayılov bildirdi ki, növbəti ilin büdcəsinin əsas vəzifəsi ölkəmizin əldə etdiyi sosial-iqtisadi uğurları qoruyub saxlamaqdır. Büdcə layihəsinin konservativ tərtib edilməsi bu işin xeyrinədir. Rafael Cəbrayılov gələn ilin büdcə layihəsində əvvəlki priortetlərin qorunub saxlanmasını da müsbət dəyərləndirərək dedi ki, sosialyönümlülük və investisiyatutumluluq 2010-cu ilin büdcəsini xarakterizə edən əsas cəhətlər kimi təqdirəlayiqdir.

Büdcə layihəsini yüksək qiymətləndirən deputat Gövhər Baxşəliyeva elm sahəsinə göstərilən diqqətdən söz açdı. Bildirdi ki, dövlət büdcəsindən elm sahəsinə 98,2 milyon manat vəsaitin ayrılması, o cümlədən elmi-tədqiqat layihələrinin Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Elmin İnkişaf Fondu vasitəsilə həyata keçirilməsi üçün 7 milyon manatın ayrılması elm sahəsində əldə edilən uğurların davamlı olacağını göstərir.

Bununla yanaşı, Gövhər Baxşəliyeva elm sahəsində çalışan, amma az əməkhaqqı alan işçilərin məvacibindən tutulan vergi dərəcələrinin mümkün olarsa azaldılmasını təklif etdi.

Deputat Zahid Oruc dünyadakı qlobal iqtisadi böhran şəraitində Azərbaycanın iqtisadi müstəqilliyini saxlamasını, siyasətində sosial məsələlərin prioritet olaraq önə çəkməsini və manatın öz möhkəmliyini qorumasını ölkəmizdə həyata keçirilən iqtisadi və büdcə siyasətinin uğurları kimi dəyərləndirdi. Zahid Oruc bəzi zavodların Bakıdan kənara köçürülməsi, hərbi qulluqçuların mənzil təminatının daha da yaxşılaşdırılması ilə bağlı təkliflərini də verdi.

Milli Məclisin Sosial siyasət komitəsinin sədri Hadi Rəcəblinin sözlərinə görə isə, 2010-cu ilin büdcə layihəsi ilk növbədə balanslaşdırılmış formada hazırlanıb. Layihədə dövlətin prioritet hesab etdiyi bütün məsələlər öz əksini tapıb. Komitə sədrinin fikrincə, gələn ilin büdcə layihəsi ehtiyatlı iqtisadi davranış prinsipinə əsaslanır. Bütün bunlara baxmayaraq, eyni zamanda layihə konservativdir. Ən əsası isə ondan ibarətdir ki, 2010-cu ilin büdcəsi əvvəlki illərdə olduğu kimi sosialyönümlüdür.

Hadi Rəcəbli Lənkəran rayonu ilə bağlı bəzi təkliflərini də diqqətə çatdırdı.

Deputat Xanhüseyn Kazımlı bildirdi ki, büdcə layihəsi olduqca mükəmməldir. Onun sözlərinə görə, bu sənəd növbəti ildə də ölkəmizin inkişafına və əhalinin rifahının yüksəlməsinə xidmət edəcəkdir. Xanhüseyn Kazımlı onu da əlavə etdi ki, büdcə layihəsindəki bütün rəqəmlər reallığı əks etdirir.

Deputatlardan Fazil Mustafa, Cəmil Həsənli, Vahid Əhmədov, Astan Şahverdiyev, İltizam Əkbərli, Aydın Həsənov 2010-cu ilin dövlət büdcəsinin layihəsi ilə bağlı fikirlərini bildirdilər.

2010-cu ilin dövlət büdcəsinin layihəsi Milli Məclisin bugünkü iclasında davam etdiriləcəkdir.

Azərbaycan.- 2009.- 11 noyabr.- S. 4.