Mənəviyyata güllə atanlara sərt mesaj

Azərbaycan teleməkanında baş verən xoşagəlməz olaylar tamaşaçıların haqlı narazılığına, əsəb gərginliyinə, giley-güzarların baş alıb getməsinə səbəb olub. Dilimizə, mənəviyyatımıza balta çalmaq cəhdində olan bəzi aparıcı və müğənnilərin şit, bayağı danışıqları, etik normalardan uzaq düşmələri teleməkanda cansıxıcı bir mühit yaradıb. Özəl televiziya kanallarında hazırlanan verilişlərin bəzən məqsəd və məramı belə bəlli olmur. Televiziyalar milli-mənəvi dəyərləri təbliğ və mühafizə etmək əvəzinə, onların sıradan çıxmasına, cəmiyyətə etik normalardan uzaq, yad və biyabırçı bir əxlaq "kodeksi" sırıyırlar. Keyfiyyətcə yeni inkişaf dövrünü yaşayan Azərbaycan dövləti və cəmiyyəti dünya standartlarına cavab verən teleməkana da sahib olmalıdır. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Administrasiyasının rəhbəri, akademik Ramiz Mehdiyevin "Azərbaycan" qəzetinin 2 oktyabr 2009-cu il tarixli sayında dərc edilmiş "Azərbaycanın efir məkanı: problemlər və vəzifələr" adlı məqaləsində kütləvi informasiya vasitələrinin, xüsusilə də televiziya və radio kanallarının işinə güzgü tutulur, bu sahədəki müəyyən uğurlardan, eləcə də bəzi telekanallarda baş alıb gedən nöqsanlardan, həlli vacib problemlərdən, intellektual inkişaf üçün gərəkli olan maarifləndirmə proqramlarından danışılır. Akademik Ramiz Mehdiyev televiziya və radio kanallarının fəaliyyətindəki qüsurları göstərməklə bərabər, onların aradan qaldırılması üçün hansı tədbirlərin həyata keçirilməsindən də söz açır. Məqalədə oxuyuruq: "Hal-hazırda bu məsələ cəmiyyətimizdə müzakirə mövzusudur, həm mətbuat, həm də ayrı-ayrı ictimaiyyət nümayəndələri mövcud problemlərlə bağlı müəyyən fikir səsləndirmişlər. Lakin görünür, məsələnin daha geniş ictimaiyyətin müzakirəsinə çıxarılmasına, nəinki nöqsanların müəyyənləşdirilməsi, həmçinin onların aradan qaldırılması, yeniliklərin tətbiqi barədə konkret təkliflərin irəli sürülməsinə ehtiyac vardır". Müəllif çox haqlı olaraq qeyd edir ki, bu gün tamaşaçıları narahat edən ümdə məsələlərdən biri televiziya kanallarında aşağı səviyyəli, keyfiyyətsiz, əyləncə və şou-biznes xarakterli verilişlərin çoxalmasıdır. Bu gün Azərbaycan teleməkanında həqiqətən peşəkar kadrların azlığı hiss edilir. Teletəcrübəyə malik olan, vaxtilə peşəkarlığı və səriştəli verilişləri ilə diqqət çəkən Azərbaycan efirində bəs nədən belə problemlər və nöqsanlar yarandı? Doğrudur, bunun səbəbləri çoxdur. Ən başlıcası, demokratiya ilə anarxiyanın dəyişik salınmasıdır. Amma müəllifin fikrincə, bütün nöqsanların, efir məkanında cəmiyyətin mənəvi inkişafına mənfi təsir edən verilişlərin çoxalmasının səbəbi biznes maraqlarının üstünlük təşkil etməsidir. Bunun da nəticəsində nəinki Azərbaycan, eləcə də ölkənin xaricində yaşayan tamaşaçılar da bizim telekanallara baxdıqca zövqləri korlayan, şit, bayağı verilişlərdən hansı təəssüratları alacaqlar?

Televiziya adətən üç prinsipi həyata keçirməlidir: informasiya vermək, maarifləndirmək və əyləndirmək. Televiziyaların müxtəlif adlarla efirə çıxan xəbərlər proqramında bu məsələ müəyyən mənada həll olunur. Maarifləndirmə isə az qala tamamilə yaddan çıxarılıb. Halbuki müharibə vəziyyətində olan ölkəmizdə həm vətənpərvərlik, həm də maarifləndirmək məqsədilə sanballı verilişlər müntəzəm hazırlanmalıdır. Azərbaycan efir məkanında qarşıya qoyulan əsas vəzifələr də məhz bu şərtlər üzərində qurulmalıdır. Bunun üçün də hər bir televiziyada "Maarifləndirmə xarakterli proqramlarda biznes maraqları üstünlük təşkil etməməli, daha çox maraqlı verilişlərlə tamaşaçı auditoriyasının rəğbətinin qazanılması qarşıya məqsəd qoyulmalıdır. Televiziya təkcə informasiya vermək və yaxud əyləndirməklə işini bitmiş hesab etməməlidir. O, həmçinin tamaşaçını düşündürməyi və istiqamətləndirməyi bacarmalıdır". Əgər bugünkü teleməkanın istiqamət verdiyi yolun axarına düşən olsa, görün hansı uçurumlara qədər gedib çıxa bilər. Doğrudur, bəzi kanallarda milli vətənpərvərlik mövzusunu həll etmək istəyirlər. Amma bunu "yalnız ordu haqqında verilişlə məhdudlaşdırırlar". Halbuki vətənpərvərlik vətənə sevgi, doğma yurdun inkişafı, çiçəklənməsi, əsrlərcə formalaşmış ideyaların qorunması təbliğ edilməlidir. Bu gün Azərbaycan telekanalında ciddi proqramların, jurnalist araşdırmalarının məhsulu olan səviyyəli verilişlər çatışmır.

Yenə də həmin məqalədə oxuyuruq: "Televiziya kanallarında aparıcı problemi kəskindir. Bir çox hallarda aparıcıların peşəkarlıq səviyyəsi, nitqi standartlara uyğun gəlmir. Bəzi proqramların, əsasən də əyləncə xarakterli verilişlərin aparıcıları jurnalistikadan uzaq, efir mədəniyyəti, peşəkarlığı aşağı olan şəxslərdir. Bir sıra "aparıcıların" telejurnalistika sahəsində təcrübəsizliyi, qeyri-peşəkarlığı haqlı olaraq cəmiyyətdə narazılıq doğuran məsələlərdir".

Müəllifin toxunduğu problem çox ciddidir. Həqiqətən də əksər telekanallarda nümayiş etdirilən verilişlərin aparıcısı ya müğənnidir, ya aktyor. Azərbaycanda alayarımçılıq müğənnilik fəaliyyəti ilə məşğul olanlardan başqa kimsə yoxdur ki, verilişlərin əksəriyyətinin taleyi onlara etibar edilir? Hansı kanalı açırsan gözləri döyənək etmiş müğənninin şit, bayağı, səviyyəsiz söz-söhbətləri eşidilir. Kanallar müxtəlif olsa da, verilişlərin çoxu bir-birinin surəti, qonaqlar da demək olar ki, eyni adamlardır. Vaxtilə ayrı-ayrı telekanallarda "səyahət"ə çıxan, küçədə, mağazada, kafedə şit, əttökən, baxdıqca utancaqlıq keçirdiyin, eşitdiyin sözlərdən xəcalət çəkdiyin Turan İbrahimov adlı birisi indi ANS-in "Günəbaxan"ında dayanıb. Sanki ayrı planetdən gətirilmiş bu "aparıcı" qarşısına bir məqsəd qoyub: tərbiyəsizlik, efir etikasına əməl etməmək, ağzına nə gəldi üfülüyüb tökmək, müsahibinə alçaldıcı suallar verməklə onu efir məkanında gülünc vəziyyətə qoymaq, ələ salmaq. Bəzən elə ifadələr işlədir, elə suallar verir ki, insan adlanan varlıq bu sözləri pünhan da deməyə xəcalət çəkir. Bu aparıcının söhbətlərində nəinki səviyyəsizlik, duzsuzluq baş alıb gedir, həm də bəzən mənəviyyatımıza birbaşa ağır zərbə olan fikirlər açıq-aşkar səslənir.

Mətbuatda dəfələrlə "Xəzər" telekanalında "Ay Zaur", ATV-də "Yağ kimi" verilişlərinin eyni adlı aparıcıları tənqid edilib. Ən ağrılısı da odur ki, onlara necəliklərini də başa salmaq olmur. Belələrinin bircə çarəsi var: birdəfəlik ekrana, efirə buraxmamaq! Ümummilli lider Heydər Əliyev milli-mənəvi dəyərlərin qorunması ilə bağlı demişdir: "Biz heç cür yol verə bilmərik ki, mənəviyyatsızlıq mənəvi dəyərlərimizi məhv etsin". Təəssüf ki, bu gün Azərbaycan teleməkanında məhz mənəvi dəyərlərin sıradan çıxması üçün cəhd göstərilir. Bəs nə etməli? Akademik Ramiz Mehdiyevin "Azərbaycanın efir məkanı: problemlər və vəzifələr" adlı məqaləsində bu məsələ qətiyyətlə qoyulur: "Televiziya kanalları öz fəaliyyətlərində ciddi dönüş etməli və tamaşaçının, cəmiyyətin maraqlarına xidmət edən efir siyasəti həyata keçirməlidirlər. İlk növbədə televiziya kanallarının konsepsiyası, strateji hədəfləri, onların siması müəyyənləşməli, bir-birini təkrarlamaq meyillərindən imtina olunmalıdır. Məsələn, xəbərlərin, süjetlərin təqdimatında dünyada mövcud standartlar (BBC və SNN standartları əsas kimi götürülə bilər) öyrənilməli, proqressiv yeniliklər tətbiq olunmalıdır".

Bu gün teleməkandakı ciddi nöqsanlardan biri də peşəkar kadrların hazırlanması və seçilməsidir. Müəllif göstərir ki, "Ali məktəblərin jurnalistika fakültələri jurnalistika sahəsində təhsil verir, nəzəri cəhətdən jurnalistikanın əsaslarını öyrədir. Lakin praktikada, jurnalist konkret iş yerinə gələndə onu təzədən öyrətmək zərurəti yaranır". Bəllidir ki, sovet dövründə Azərbaycanda yalnız Bakı Dövlət Universitetində jurnalistika fakültəsi var idi. Burada da, sözün həqiqi mənasında, jurnalist kadrları hazırlanırdı. Gözəl ənənəsi və təcrübəsi olan bu fakültəyə qəbul zamanı abituriyentlərdən onun yaradıcılıq qabiliyyətini əks etdirən mətbu yazıları tələb edilirdi. İndi isə vəziyyət tamam başqa cürdür. Jurnalistikaya başqa fakültələrə keçid balı çatmayan abituriyentlər gəlirlər. Bundan başqa, ölkədə fəaliyyət göstərən bir sıra özəl ali məktəblərdə jurnalistika fakültəsi var. Adından başqa heç bir bazası olmayan, sözün əsl mənasında, jurnalist yetişdirməyən, amma sonda onlara bu sahə üzrə diplom verən bu cür ali məktəblər də peşəkar kadrların yetişməsində yardımçı deyil. Bunun da sayəsində istedadsız, təcrübəsiz, diplomlu savadsızların teleməkana sürətli axını başlayır. Nəticə də göz qabağındadır. Peşəkarlığı olmayanlar da ekranı, efiri bərbad vəziyyətə salırlar. Açıq-saçıq danışıq və geyim tərzi Azərbaycan teleməkanının abır pərdəsini çoxdan endirib. Müəllif yazır: "...Efirdə ictimai tələbat olmayan keyfiyyətsiz şou-biznes verilişlərinin sayı artır". Zövqlərin korlanmasına xidmət edən, əxlaqi dəyərlərə zidd olan bayağı proqramların çoxalmasının zərbəsi isə tamaşaçının mənəviyyatına dəyir.

Fərəhli bir məqamdır ki, akademik Ramiz Mehdiyev bütün telekanal rəhbərlərinin bu proqram xarakterli elmi məqalədən öyrənə biləcəyi ciddi məsələləri və konsepsiyanı araşdırıb təqdim etdi. Ümid edirik ki, teleradio şirkətlərinin rəhbərləri qurumlarının işini dövrün tələblərinə uyğunlaşdırmaq üçün göstərilən nöqsanları tezliklə aradan qaldıraraq fəaliyyətlərində ciddi dönüş yaradacaqlar.

Flora XƏLİLZADƏ

Azərbaycan.- 2009.- 4 oktyabr.- S. 4.