Şərqlə Qərbi yaxınlaşdıran qlobal böhran

"Böyük iyirmiliy"in üçüncü sammiti dövlətlərin qlobal böhranın araşdırılmasında qarşılıqlı ittihamlarla müşayiət olunan əvvəlki görüşlərindən fərqli olaraq praqmatik müzakirələrlə keçdi və dünyanın siyasi səhnəsində qeyri-adi yenilik kimi yaddaşlarda qaldı.

Liderlər ötən həftə bir neçə gün davam edəcək forumun keçirilməsi üçün ABŞ-ın Pensilvaniya ştatında qədim bir şəhəri seçmişdilər. Bu, Pittsburq Allageyni, Oqaya və Momonqaxela adlı 3 çayın kəsişməsində yerləşən gözəl bir şəhərdir. Əhalisi 300 mindən artıqdır. Avropalılara qədər bu yerlərin sakinləri Alleqavic, Adena və Delavar adlı hindu qəbilələri və irokezlərin oturaq tayfaları olub. Sonra bu ərazilər uğrunda fransızlar və ingilislər çəkişiblər. Şəhərin yaranma tarixi 1758-ci ildən İngiltərənin o zamankı baş naziri Uilyam Pittin şərəfinə tikilən istehkamdan başlanır.

"Böyük iyirmiliy"in Pittsburq sammitinin nəticələrinin təhlil olunması, hələ ki, şərhçilər tərəfindən davam edir, lakin elə ilk baxışdan aydın görünəni odur ki, sonuncu tədbir dünya liderlərinin əvvəlki iki toplantısına nisbətən sakit və qarşılıqlı anlaşma ruhunda keçdi. Ötən sammitlərdə az qala böhranın səbəbkarı kimi ittiham edilən ABŞ da bu dəfə tamamilə başqa bir qiyafədə göründü. Ağ Evin rəhbəri təşəbbüsü ələ keçirərək "Böyük iyirmiliy"in qlobal iqtisadi əməkdaşlıqda daimi şura kimi fəaliyyət göstərəcəyini, "Böyük səkkizliy"in isə bundan sonra da tarixin arxivinə silinmədən iqtisadi problemlərdən uzaqlaşaraq milli təhlükəsizlik məsələləri ətrafında birləşəcəyini bəyan etdi. Dünya ictimaiyyətinin gözündə ABŞ bir neçə günün içində son zamanlar böhranın ağırlaşması ilə bağlı itirdiyi siyasi xalların bir qismini geri qaytara bildi. "Böyük iyirmilik" daim tənqid hədəfinə çevrilmiş müşavirələrindən dövlət başçılarının nüfuzlu forumu səviyyəsinədək yüksəldi.

Dünya hələ resessiyadan çıxmadığı üçün ABŞ Prezidenti və İngiltərənin Baş naziri bütün dövlətləri bank dərəcələrini artırmamağa və iqtisadiyyatın müxtəlif sektorlarını dəstəkləməməyə səslədilər. ABŞ, həmçinin, ixracatçı ölkələrdən Çin, Hindistan və Braziliyanı digər ixracatçı ölkələrlə balansı gözləmək üçün daxili istehlakı fəallaşdırmağa çağırdı. Hindistan, Braziliya və Çinin Beynəlxalq Valyuta Fondu və Dünya Bankı şuralarında hüquqlarının artırılması tələbi də, Avropanın etirazlarına baxmayaraq, ABŞ tərəfindən dəstəkləndi və əldə edilən razılığa görə, səslər inkişaf etmiş və inkişafda olan ölkələr arasında bərabər - əlli-əlliyə nisbətində bölündü. Lakin maliyyə bazarları üzərində beynəlxalq nəzarətin miqyasları ilə bağlı razılıq əldə olunmadı. Bir sözlə, Ağ Ev bu sammitin Barak Obamanın qələbəsi ilə başa çatdığını bəyan etməkdən çəkinmədi. Maraqlısı odur ki, Rusiya mətbuatı da eyni mövqedən çıxış edərək öz liderlərinin qələbəsini qeyd edir.

Bir sözlə, Pittsburq sammitini "iyirmiliy"in bütün iştirakçıları uğurlu saydı, dövlətlər belə qərara gəldilər ki, onlar bir-birlərinin iqtisadiyyatlarını zəruri hallarda təftiş edə bilərlər. Rusiya Prezidenti D.Medvedevin bu yaxınlarda Yaroslavl sammitində dediyi kimi, bu, bütün dövlətlərə hər hansı bir ölkədə baş verən böhranın qurbanına çevrilməmək imkanı verəcək. Davosda istehza ilə qarşılanan rusların Pittsburqda bütün təkliflərinə dəstək verildi.

Pittsburqda qəbul edilən yekun bəyanat bu sözlərlə başlanır: "İqtisadi məsuliyyətsizlik dövrünə son qoyaq". Dünya maliyyə sektorunun islahatları başa çatmasa da, "Böyük iyirmiliy"i təmsil edən prezidentlər iqtisadi səylərin birləşdirilməsi nəticəsində artıq bu ilin sonuna kimi 7 milyon iş yerinin açılmasının mümkünlüyünü də vurğuladılar.

Eyni zamanda, hərbi müstəvidə əldə edilən razılıqlar bu sammitin nüfuzunu bir az da qaldırdı. Barak Obamanın Avropada raketdən müdafiə sistemini yerləşdirmək niyyətindən daşınmasını D.Medvedev çox mərd və cəsarətli qərar kimi qiymətləndirərək Kalininqrad vilayətində yaradılacaq raket əleyhinə müdafiə kompleksindən imtina edəcəyini bəyan etdi. Bu sammitdə ən vacibi iştirakçıların konstruktiv münasibətləri və dünyanı yaxşıya dəyişmək maraqlarının üst-üstə düşməsi idi.

"Böyük iyirmiliy"in qəbul etdiyi yekun bəyanat böhranla bağlı bu vaxtadək qəbul edilən bütün qərarlardan öz kamilliyi və həlli vacib, təcili həll olunması planlaşdırılan problemlərin geniş spektri ilə seçildi. Ən başlıcası onu qeyd etmək yerinə düşərdi ki, artıq "Böyük iyirmilik" dünyanın birqütblü olmasının tərəfdarı deyil və onun vahid güc mərkəzi tərəfindən idarə olunmasını uğurlu siyasi addım kimi qəbul etmir.

Pittsburq bəşəriyyətin yaddaşında güclü və zəif dövlətləri birləşdirən məkan kimi qala bilər. "Böyük iyirmiliy"in liderləri Pittsburqda beynəlxalq iqtisadi əməkdaşlıq üzrə daim fəaliyyət göstərən foruma çevrildiyini elan etdilər. Bu haqda təşkilatın yaydığı sənəddə deyilir. Ən vacibi, milli iqtisadiyyatlarda baş verə bilən böhranları müntəzəm izləmək və vaxtında lazımi iqtisadi tədbirləri həyata keçirməkdir. Nəzərə almaq lazımdır ki, dünya iqtisadiyyatı yalnız 20 dövlətdən ibarət deyil, Rusiya Prezidenti belə hesab edir ki, bu məqsədlə BMT-nin potensialından istifadə etmək ən düzgün çıxış yoludur.

"Böyük iyirmilik" dünya iqtisadiyyatının sabitliyini qorumaq məqsədilə maliyyə sektorunun işçilərinə pul mükafatlarının verilməsini tənzimləmək qərarına gəlib. Etiraf olundu ki, böyük məbləğdə mükafatların verilməsi yüksək risklə bağlı qərarların qəbul edilməsinə gətirib çıxardı. Dünyanın maliyyə sisteminin möhkəmlənməsi üçün bu sistemin islahatlardan keçməsi "böyük iyirmiliy"in iqtisadi siyasətinin özülünü təşkil edəcək. Ona görə də "iyirmilər" "Maliyyə sabitliyi komitəsi"nin yüksək risklərə səbəb ola bilən qərarlardan imtina edən standartların tətbiqini tam müdafiə etdilər. Sənəddə qeyd olunur ki, nəzarət-təftiş orqanları şirkətlərdə pul mükafatlarının verilmə prosedurlarını və mükafatların strukturlarını öyrənməlidir.

"Böyük iyirmiliy"in üzvləri "çirkli" pulların yuyulmasına və terrorist qrupların fəaliyyətinin maliyyələşdirilməsinə qarşı mübarizə aparmağı öhdələrinə götürdülər, şəffaflığın gözlənilməsi, təcrübə və məlumat mübadiləsi ilə bağlı vahid mövqedən çıxış etdilər.

Qərara alınıb ki, Almaniya kansleri Angela Merkelin təklif etdiyi çərçivədə "İqtisadiyyatın dayanıqlı inkişafı xartiyası" ilə əməkdaşlıq davam etdirilsin. Beynəlxalq maliyyə institutlarında islahatların aparılması və yeni maliyyə memarlığının inkişafı planetdə maliyyə sabitliyinin bərqərar olmasında əsas rol oynayacaq.

"Böyük iyirmilik" inkişaf edən və keçid mərhələsini yaşayan ölkələrdə böhranın qarşısını almaq üçün BVF-in maliyyələşdirilməsini bundan sonra da gücləndirəcək.

Eyni zamanda, əhalinin yoxsul təbəqələrinin ekoloji baxımdan təmiz enerji ilə təmin olunması qərara alınmışdır.

Bəyanatda xüsusi vurğulanır ki, əgər işsizliyin aradan qaldırılması üçün davamlı addımlar atılmasa, iqtisadi böhran sabitləşdikdən sonra belə əksər ölkələrdə işsizlik artacaq. Dünya iqtisadiyyatı sabitləşən kimi hər bir ölkə işçi bazarının tənzimlənməsinə başlamalıdır. Bunlardan savayı iş yerlərini itirmiş və ya itirmək qorxusu güclü olan təbəqələr üçün sosial müdafiə və kadrların professional hazırlıqlarını artıran layihələr həyata keçiriləcək.

Sammit iştirakçıları 2009-cu ilin noyabrına planetin güclü, dayanıqlı və balanslaşdırılmış inkişafını təmin edən çərçivə proqramını hərəkətə gətirmək niyyətindədirlər. "Böyük iyirmilik" Dünya Bankının gələcəkdə iqlim dəyişikliyi, ərzaq təhlükəsizliyi kimi problemlərin həllində əsas rol oynaması, vacib iqtisadi qərarların qəbul edilməsi üçün bu təşkilatda islahatlar aparılmasının zəruriliyini vurğuladı.

Yer kürəsində 4 milyard əhali azsavadlıdır, maliyyə vasitələrinə və yeni texnologiyalara malik deyil və həmçinin dünya iqtisadiyyatına lazımi səviyyədə inteqrasiya olunmayıb. "Böyük iyirmilik" bəyan etdi ki, həyat səviyyəsinin və əmək məhsuldarlığının başqa ölkələrdə də inkişaf etmiş dövlətlərin səviyyəsinə qaldırılması üçün fundamental islahatların aparılması və birgə tədbirlər planının həyata keçirilməsi vacibdir.

Bahadur İMANQULİYEV

Azərbaycan.- 2009.- 7 oktyabr.- S. 4.