Məhkəmə-hüquq islahatlarının keyfiyyətcə yeni mərhələsi

Müasir dünya xalqın iradəsi əsasında dövlət idarəçiliyi missiyasını üzərinə götürmüş liderlər qarşısında yeni şərtlər müəyyənləşdirir. Bu şərtlərin hansı səviyyədə yerinə yetirilməsi, çağdaş dünyamızda gedən inkişaf proseslərinin ölkənin milli tərəqqisinə doğru istiqamətləndirilməsi hər bir dövlət rəhbərinin siyasi səriştəsindən uzaqgörənliyindən, xalqına və vətəninə bağlılığından asılıdır. 2008-ci ilin 15 oktyabr seçkilərində xalqın böyük etimadını qazanaraq ikinci dəfə dövlət başçısı seçilən cənab İlham Əliyevin ölkəyə rəhbərlik fəaliyyətini diqqətlə nəzərdən keçirdikdə, onun bu şərtlərə necə dəqiqliklə əməl etdiyinin bir daha şahidi oluruq.

Dövlət başçısı İlham Əliyev hələ 2008-ci il oktyabrın 24-də keçirilmiş andiçmə mərasimində xüsusi vurğulamışdır ki, demokratik proseslərin davamlı şəkildə aparılmadığı hansısa dövlətin iqtisadi sahədə davamlı və yüksək nəticələr əldə etməsi, beynəlxalq arenada layiqli yerini tutması, insan hüquqlarının təminatı sahəsində mühüm irəliləyişlərə nail olması mümkün deyildir. Azərbaycan Prezidenti bu vədini də praktik fəaliyyəti ilə doğruldaraq məhkəmə-hüquq və ədliyyə sistemində islahatları davam etdirmiş, eyni zamanda, məhkəmə orqanlarının maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsi istiqamətində bir sıra sərəncamlar imzalamışdır. Cənab İlham Əliyevin 21 noyabr 2008-ci il tarixli sərəncamı ilə bir qrup hakim, o cümlədən Məhkəmə-Hüquq Şurasının bəzi üzvləri yüksək dövlət təltiflərinə və fəxri adlara layiq görülmüşlər.

Azərbaycan Prezidentinin son bir ildə məhkəmə və ədliyyə sisteminin fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsi məqsədilə imzaladığı ən mühüm sənədlərdən biri 2009-cu il 6 fevral tarixli "Azərbaycan ədliyyəsinin inkişafına dair 2009-2013-cü illər üçün Dövlət Proqramı" olmuşdur. Dövlət proqramının preamblua hissəsində vurğulandığı kimi, ölkəmizdə hüquq sisteminin müasirləşdirilməsi, məhkəmə-hüquq islahatlarının davam etdirilməsi ədliyyə orqanlarının və məhkəmələrin fəaliyyətinin son dövrün tələbləri səviyyəsində qurulmasını, ədalət mühakiməsinin səmərəliliyinin artırılmasını, vətəndaşların məhkəmələrə və ədliyyə orqanlarına müraciət imkanlarının asanlaşdırılmasını, regionlarda hüquq infrastrukturunun genişləndirilməsini, yeni nəsil hüquqşünaslarının formalaşdırılmasını, cəza-icra siyasətinin humanistləşdirilməsini zəruri edir. Dövlət proqramının imzalanması da məhz ədliyyə orqanlarının və məhkəmələrin dinamik inkişafının təmin edilməsi, yeni informasiya və kommunikasiya texnologiyalarının tətbiqi, normativ-hüquqi və maddi-texniki təminatın yaxşılaşdırılması, kadr potensialının, ədliyyə orqanlarının sosial müdafiəsinin gücləndirilməsi məqsədi daşıyır.

Dövlət proqramının imzalanması ədliyyə orqanlarının və məhkəmələrin dinamik inkişafının təmin edilməsi, yeni informasiya və kommunikasiya texnologiyalarının tətbiqi, normativ-hüquqi və maddi-texniki təminatın yaxşılaşdırılması, kadr potensialının gücləndirilməsi məqsədi daşıyır. Dövlət proqramının 6-cı hissəsində məhkəmə fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsi və infrastrukturunun yaxşılaşdırılması sahəsində bir sıra tədbirlər nəzərdə tutulmuşdur. Proqrama əsasən, 2009-2013-cü illərdə məhkəmələrin fəaliyyətini tənzimləyən normativ hüquqi aktlar külliyatının və onların şərhinə dair vəsaitlərin hazırlanması, "Ədliyyə sisteminin müasirləşdirilməsi" layihəsi çərçivəsində məhkəmə fəaliyyətində, o cümlədən işlərin qeydiyyatı və hərəkətində, məhkəmə proseslərinin aparılmasında yeni texnologiyaların tətbiqi, habelə məhkəmələrin maddi-texniki bazasının yaxşılaşdırılması və onlar üçün lazımi iş şəraitinin təmin edilməsi, yeni yaradılmış Bakı, Gəncə, Sumqayıt, Şirvan və Şəki apellyasiya məhkəmələrinin inzibati binalarla təmin edilməsi nəzərdə tutulur. Ümumilikdə, dövlət proqramı ədliyyə orqanları ilə yanaşı, məhkəmələrin də fəaliyyətinin müasirləşdirilməsinə və təkmilləşdirilməsinə yeni imkanlar açır.

Xüsusi vurğulamaq lazımdır ki, 2009-cu ilin 18 mart referendumunun nəticəsi kimi Konstitusiyaya edilən əlavə və dəyişikliklərin bir qismi məhkəmələrin fəaliyyəti ilə bağlı olmaqla, ədalət mühakiməsinin keyfiyyətinin yüksəldilməsinə, vətəndaşların qanuni mənafeyinin daha etibarlı müdafiəsinə xidmət edir. 125-ci maddəyə edilən əlavəyə görə məhkəmə icraatı həqiqətin müəyyən edilməsini təmin etməlidir. Yəni, həqiqətin müəyyən edilməsi bir konstitusion öhdəlik kimi məhkəmələrin üzərinə qoyulur. 129-cu maddənin (Məhkəmə qərarları və onların icrası) II hissəsinə edilən əlavədə isə qeyd olunur ki, məhkəmə qərarının icra olunmaması qanunla müəyyən edilmiş məsuliyyətə səbəb olur. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 129-cu maddəsində məhkəmənin qəbul etdiyi qərarların dövlət adından çıxarılması və məcburi icra olunması təsbit edilmişdir. Təcrübə göstərir ki, insan hüquq və azadlıqlarının etibarlı təmini baxımından məhkəmələrin çıxardığı qərar və qətnamələrin qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş vaxtda və qaydada icrası vacib məsələlərdən biridir. Qanunvericiliyə əsasən, məhkəmə icraçılarının və ya məhkəmə nəzarətçilərinin səlahiyyətləri hüdudunda irəli sürdükləri tələblər Azərbaycan Respublikası ərazisində bütün fiziki və hüquqi şəxslər üçün məcburidir. Təklif olunan əlavə isə məhkəmə qərarlarının icrasının məcburiliyi ilə bağlı müddəaya konstitusion təminatı gücləndirir.

Məhkəmə-hüquq sektorunda bir ilin ən mühüm hadisələrindən biri də Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin ən müasir standartlara cavab verən yeni binasının istifadəyə verilməsi olmuşdur. Dövlət başçısı İlham Əliyevin iştirakı ilə hələ 2006-cı ilin avqustunda əsası qoyulmuş Ali Məhkəmənin yeni binasının bu ilin may ayında təntənəli açılış mərasiminin keçirilməsi məhkəmələrin müasirləşdirilməsi istiqamətində tədbirlər sisteminin ardıcıl xarakter daşıdığını bir daha təsdiqləyir. Ali Məhkəmənin yeni binası möhtəşəm görünüşü ilə paytaxtın yaraşıqlı, müasir tikililəri sırasında xüsusi yer tutur. Bina memarlıq baxımından mütəxəssislər tərəfindən yüksək qiymətləndirilmiş, Azərbaycan Memarlar İttifaqının "Müstəqillik dövrünün ən yaxşı layihəsi" nominasiyası üzrə mükafata layiq görülmüşdür. Etiraf etmək lazımdır ki, Ali Məhkəmənin yeni binası yüksək iş şəraitinə, maddi-texniki bazaya, informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının səviyyəsinə görə hətta Avropanın analoji məhkəmələrini də üstələyir.

Dövlət başçısı İlham Əliyev Ali Məhkəmənin yeni binasının açılış mərasimində bu sahədə islahatların davam etdiriləcəyini bildirmişdir: "Son illər ərzində Azərbaycanda məhkəmə-hüquq sistemində aparılmış köklü islahatlar öz bəhrəsini verir. İnsanların məhkəmə orqanlarının qərarlarına inamı artır. Biz bunu görürük, bilirik və yerlərdən bu məsələ ilə əlaqədar gələn şikayətlərin sayı azalır, məhkəmə qərarları ədalətli çıxarılır. Düzdür, hər bir yerdə olduğu kimi, biz ədalətsizlikləri də görürük. Bizim vəzifəmiz ondan ibarətdir ki, bu ədalətsizlikləri aradan götürək. Həyatımızın bütün sahələrində ədalət olmalıdır və bu, hər bir cəmiyyətin inkişafı üçün çox vacibdir".

Son illərdə yeni mütərəqqi qaydalara uyğun, çoxmərhələli seçim prosedurları nəticəsində 157 nəfər yüksək hazırlıqlı hüquqşünas yazılı və şifahi imtahanları, habelə uzunmüddətli tədris kurslarını müvəffəqiyyətlə başa vuraraq müvafiq hakim vəzifələrinə təyin edilmişlər. Ədalət mühakiməsinin səmərəliliyinin artırılmasına xidmət edən bu tədbirlər son bir ildə də davam etdirilmiş, hakim vəzifəsinə namizədlərin tam şəffaf şəraitdə, ən müasir beynəlxalq tələblər səviyyəsində seçimi həyata keçirilmişdir. Hakim kadrlarına olan ehtiyacla bağlı hakim vəzifəsinə namizədlərin sənədlərinin ötən il qəbuluna yenidən başlanılmış və 440 nəfər öz namizədliyini irəli sürmüşdür. 2009-cu ilin mayında hakimliyə namizədlər üçün test imtahanı keçirilmişdir. İmtahanın hər bir mərhələsi, o cümlədən sualların seçimi və cavabların yoxlanılması bilavasitə imtahan keçirilən zalda, namizədlərin, habelə 30-dək beynəlxalq təşkilat və yerli QHT təmsilçilərinin, televiziya və mətbuat nümayəndələrinin qarşısında həyata keçirilmişdir.

Dörd saat davam edən imtahanın nəticələri xüsusi dəqiq avadanlıqla imtahan başa çatan kimi dərhal yoxlanılaraq nəticələr yerindəcə elan olunmuş və internetdə yerləşdirilmişdir. Test imtahanında müvəffəqiyyət qazanmış 213 nəfər hakimliyə namizədlə şəffaf prosedurlar əsasında yazılı imtahan keçirilmiş, imtahanın nəticələrinə görə 111 nəfər növbəti mərhələyə - şifahi imtahana vəsiqə qazanmışdır. Test üsulu ilə və yazılı imtahanlarda uğur qazanmış hakimliyə namizədlərlə bu il sentyabrın 14-dən şifahi imtahanlar başlamışdır. Müşahidəçilərin iştirakı ilə açıq şəkildə keçirilən imtahanlar zamanı namizədlərə hüquq sahəsinə aid suallar verilmiş, onların bilik səviyyəsi ilə yanaşı, məntiqi nəticələr çıxarmaq qabiliyyəti, ümumi dünya görüşü müəyyən edilmişdir.

Ümumilikdə, 2008-ci ilin 15 oktyabr seçkiləri Azərbaycanın bütün sahələrində olduğu kimi, məhkəmə-hüquq islahatlarının daha geniş miqyasda həyata keçirilməsinə təkan vermişdir. Son bir ildə həyata keçirilən tədbirlər deməyə əsas verir ki, insan hüquq və azadlıqlarının müdafiəsinin yüksək səviyyədə təşkili, peşəkar hakim korpusunun formalaşdırılması, məhkəmələrin fəaliyyətində şəffaflığın təmin edilməsi və digər konseptual məsələlərin həlli dövlət başçısının xüsusi diqqət mərkəzindədir. İnanırıq ki, bu siyasət qarşıdakı illərdə də davam etdiriləcək, məhkəmələrin müasirləşdirilməsi və təkmilləşdirilməsi ölkədə insan hüquq və azadlıqlarının daha etibarlı təminatına geniş imkanlar yaradacaqdır.

Hikmət MİRZƏYEV,

Ali Məhkəmənin iqtisadi

mübahisələrə dair işlər üzrə

Məhkəmə Kollegiyasının sədri

Azərbaycan.- 2009.- 8 oktyabr.- S. 6.