Baltik ölkələri ilə əməkdaşlıq strateji tərəfdaşlıq səviyyəsinə yüksəlməkdədir

 

Ötən ay Litvanın paytaxtı Vilnüs şəhərində Baltik Assambleyasının (BA) təşkil etdiyi "Baltikyanı dövlətlərin gələcəyi: 2030. Cəmiyyətlər və Ölkələr üçün Keçmiş Təhdidlər və Yeni Çağırışlar" adlı konfrans keçirilib. Tədbirdə BA-dakı Litva, Latviya və Estoniya nümayəndə heyətləri ilə yanaşı, Benelüks (Belçika, Niderland, Lüksemburq) Parlamentlərarası Məşvərətçi Şuranın və Şimal Şurasının (Skandinav ölkələri) nümayəndələri, o cümlədən iştirakçı dövlətlərin Litvada akkreditə olunmuş səfirliklərin və yerli qeyri-hökumət təşkilatların nümayəndələri iştirak ediblər. GUAM Parlament Assambleyası təmsilçiləri də Vilnüsdə keçirilmiş konfransa dəvət olunmuşdu.

Xatırladaq ki, BA Latviya, Litva və Estoniyanın parlamentləri arasındakı əməkdaşlığın inkişaf etdirilməsi məqsədilə 1991-ci il noyabr ayının 8-də Tallinn şəhərində beynəlxalq təşkilat kimi təsis edilib. NATO-ya və Avropa İttifaqına üzv olduqdan sonra Baltikyanı ölkələr müxtəlif beynəlxalq qurumlar və təşkilatlarla sıx əməkdaşlığın qurulmasına səy göstərirlər. Belə beynəlxalq təşkilatlardan biri də tərkibinə Azərbaycanın da daxil olduğu Demokratiya və İqtisadi İnkişaf naminə təşkilat - GUAM-dır.

Konfransda Azərbaycanı GUAM PA-dakı Azərbaycan nümayəndə heyətinin üzvü, Milli Məclisin deputatı Əli Məsimli və Azərbaycan nümayəndə heyətinin katibi Rüstəm Mahmudov təmsil edib. Əli Məsimli "GUAM Parlament Assambleyası və Baltik Assambleyası arasında əməkdaşlığın əhəmiyyəti və perspektivləri" mövzusunda çıxış edib. Onunla müsahibəmiz də bu barədədir.

- Azərbaycanın Litva və digər Baltik ölkələri ilə parlamentlərarası əlaqələri barədə nə deyə bilərsiniz?

- Son illər Azərbaycanın Baltik ölkələri ilə, xüsusən də Azərbaycan-Litva parlamentləri arasında əlaqələr sürətlə inkişaf edir. İki ölkənin parlamentlərinin rəhbər şəxslərinin, eləcə də dostluq qruplarının qarşılıqlı səfərlərinin həyata keçirilməsi bu əlaqələrin genişlənməsində mühüm rol oynayır. Litva Seyminin sədrinin dəvəti ilə Milli Məclisin Sədri Oqtay Əsədov bu ilin mayında Litvada rəsmi səfərdə olub və iki ölkənin əlaqələrinin inkişafına xidmət edən ən yüksək səviyyədə zəruri görüşlər keçirib. Ötən ilin iyununda Azərbaycan Parlamentinin 90 illiyi ilə əlaqədar Bakıda keçirilən tədbirlərdə Litva Seyminin Sədr müavini Qintaras Stepanoviçius iştirak edib. Litva Seymi Avropa İttifaqının İtaliya, Macarıstan, Polşa, Slovakiya və digər dövlətləri ilə birlikdə Milli Məclis ilə "Azərbaycan Respublikası Parlamentinin dəstəklənməsi" adlı "Twinnig" layihəsi çərçivəsində əməkdaşlıq edir. Litva Seyminin vitse-spikeri cənab Çeslovas Stankyaviçusun Azərbaycana rəsmi səfəri çərçivəsində sentyabrın 25-də Milli Məclisdə Azərbaycanda demokratiyanın möhkəmlənməsinə və hüququn aliliyinə, xüsusən də milli qanunvericiliyimizin Avropa İttifaqının qanunlarına yaxınlaşmasına töhfəsini verə biləcək "Twinnig" layihəsinin təqdimetmə mərasimi keçirilib. Baltik Assambleyasının prezidenti cənab Mantas Adomenas ilə görüşümüz zamanı məlum oldu ki, oktyabr ayında onun da Azərbaycana səfəri gözlənilir. Belə birgə işin nəticəsi GUAM ölkələrinin avrointeqrasiyasının sürətlənməsinə yaxşı təminat verə bilən müvafiq hüquqi bazanın yaradılması olardı.

- Konfransdakı çıxışınızda daha çox hansı məsələləri qabartdıniz?

- Birincisi, əsaslandırmağa çalışdım ki, müasir dünyanın sabitlikdən qeyri-müəyyənliyə doğru hərəkət etdiyi bir şəraitdə "XXI əsrdə Avropada Təhlükəsizlik, Əməkdaşlıq və İnkişaf Konsepsiyası"na böyük ehtiyac yaranıb. Bu konsepsiyanın özəyini "Şərq tərəfdaşlığı"nı əhatə edən genişlənmiş Avropanın optimal inkişaf modeli təşkil etməlidir.

İkincisi, məruzədə Avropanın "Şərq tərəfdaşlığı" təşəbbüsünü yüksək dəyərləndirməklə yanaşı, həm də göstərdim ki, bunu lazımi səviyyədə həyata keçirməkdən ötrü yeni, qeyri-standart və praqmatik təfəkkürə əsaslanan reallaşma mexanizmi olmalıdır.

Üçüncüsü, Qarabağ məsələsinə Azərbaycanın mövqeyini açıqladım. Biz Avropanın milli təhkükəsizliyi səviyyəsinə qalxmış enerji probleminin həllinə nə dərəcədə səy göstəririksə, Avropa strukturları da təkcə Azərbaycanın deyil, bütövlükdə regionun inkişaf və təhlükəsizliyi üçün ciddi maneəyə çevrilmiş Qarabağ məsələsinin ədalətli həllinə o dərəcədə yanaşmalıdır. Cənubi Qafqazdakı münaqişələrlə bağlı öz qətiyyətli mövqeyini bildirən Baltik Assambleyasından bu təşkilatın Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə də bağlı mövqeyini əks etdirən müvafiq sənədin qəbuluna ümid etdiyimizi bildirdikdə bizim bu təşəbbüsümüz BA-nın prezidenti cənab Mantas Adomenas tərəfindən müsbət qarşılandı. M.Adomenas münaqişələrin yalnız sülh yolu ilə, beynəlxalq hüquq çərçivəsində həll olunmasının vacibliyini vurğulayaraq cari il noyabr ayında Vilnüsdə keçiriləcək BA-nın plenar iclası zamanı sözügedən məsələ ilə əlaqədar təşkilatın mövqeyinin müvafiq formada bəyan ediləcəyini diqqətə çatdırdı.

Dördüncüsü, "Azərbaycanın Avropadan gözlənti və istəkləri" ilə bağlı suala birmənalı cavab verdim: Azərbaycan üçün Avropa strukturlarının ayırdığı maliyyə dəstəyi yox, qarşılıqlı faydalı, bərabərhüquqlu və səmimi əməkdalıq önəmlidir.

Beşincisi, əməkdaşlığımızın hazırkı səviyyəsindən, imkan və perspektivlərindən danışdim.

- "Şərq tərəfdaşlığı" layihəsi barədə nə fikirdəsiniz?

- "Şərq tərəfdaşlığı" layihəsi çərçivəsində çoxtərəfli əməkdaşlıq dörd platformaya əsaslanır: demokratiya, yaxşı idarəçilik və sabitlik, iqtisadi inteqrasiya və Avropa İttifaqı ilə tərəfdaş ölkələrin qanunvericiliyinin yaxınlaşması, enerji təhlükəsizliyi, humanitar əlaqələr. "Şərq tərəfdaşlığı"nın əsas məqsədlərindən biri Avropa İttifaqının iştirakçı ölkələrə daxili islahatların keçirilməsində kömək etməkdir. Avropa İttifaqı "Şərq tərəfdaşlarına" daha asan viza rejimi tətbiq etməyi nəzərdə tutur. Bütün bunlar iştirakçı ölkələrin Avropa strukturlarına inteqrasiyasına və suverenliyinə xidmət edə biləcək məsələlərdir. Bu baxımdan Azərbaycanın Avropa İttifaqının "Şərq tərəfdaşlığı" proqramı çərçivəsində əməkdaşlığını yüksək qiymətləndirdiyimizi bildirdim. Bununla belə, hələlik layihədə qarşıya qoyulan məqsədlərin konkret nəticəsi məsələsinə tam aydınlıq gətirilməyib. Yəni, "Şərq tərəfdaşlığı"na cəlb olunan ölkələr zamanı yetişəndə Avropa İttifaqına üzv ola biləcəklərmi sualı açıq qalır. Əgər layihədə bu sualdan yayınma "Şərq tərəfdaşlığı" layihəsinə qarşı olanları daha da qıcıqlandırmamaq məqsədilə edilibsə, başa düşüləndir. Digər tərəfdən, hələlik layihədə nəzərdə tutulanların səmərəli reallaşma mexanizmi mövcud deyildir. Ona görə də regional və geosiyasi koordinatların dəyişməsindən irəli gələn obyektiv reallıq tələb edir ki, GUAM ölkələrinin Avropaya inteqrasiyasının sürətlənməsi üçün daha aydın, dərinləşdirilmiş, səmərəli və işlək reallaşma mexanizmi olan ardıcıl strategiya hazırlanıb həyata keçirilsin. Əgər Avropa İttifaqı sabit, demokratik, çiçəklənən qonşular qazanmaq və enerji asılılığından xilas olmaq istəyirsə, onda "Şərq əməkdaşlığı" layihəsi formal deyil, bərabərhüquqlu tərəflərin həm ticarət və enerji təhlükəsizliyi, həm də bu ölkələrin real suverenliyini əldə etmələri sahəsində, həmçinin onların modernizasiyası, demokratiyanın coğrafiyasının genişlənməsi, GUAM ərazisində dondurulmuş münaqişələrin həlli vasitəsi olmalıdır.

- "Avropa strukturlarından siz nə istəyirsiniz və gözləntiləriniz nədir?" sualına Azərbaycanın mövqeyini necə təqdim etdiniz?

- "Şərq tərəfdaşlığı" layihəsi üzrə Avropanın altı yeni qonşusuna 2008-ci ildə ayrılan 450 milyon avroluq maliyyə dəstəyinin 2013-cü ilə qədər 785 milyon avroya çatdırılması nəzərdə tutulur. Ona görə də bu sual qaldırılarkən cavab variantları nə qədər müxtəlif olsa da, əslində, hər şey həmin maliyyədən maksimum pay götürmək məqsədinin üzərində cərəyan edir. Azərbaycan tərəfi isə məsələyə bu cür yanaşmır. Ona görə də "Sizin Avropa sturukturlarından gözləntiləriniz nədir?" sualını cavablandırarkən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin 2009-cu il yanvar ayının 29-da Macarıstanın paytaxtı Budapeşt şəhərində Nabukko layihəsi üzrə keçirilmiş sammitdə söylədiyi nitqində yer almış "Biz maliyyə dəstəyinə ehtiyac duymuruq və özümüzü təmin edən ölkəyik. Bizə sıx inteqrasiya, Avropa İttifaqı ilə daha çox proqramlar, birgə səylər nəticəsində həll olunan məsələlər və səmərəli tərəfdaşlıq lazımdır" fikrinə istinad edərək bu məsələyə münasibətdə Azərbaycanın mövqeyini bildirdim

- GUAM Parlament Assambleyası ilə Baltik Assambleyası arasında imzalanmış bəyannamə nə vəd edir?

- Bu il iyun ayının 18-də Litvanın paytaxtı Vilnüs şəhərində Baltik Assambleyası və GUAM Parlament Assambleyası arasında əməkdaşlıq barədə bəyannamə imzalandı. Biz də həmin tədbirin iştirakçısı olduq və parlamentlərarası əməkdaşlığın imkanları barədə çıxış etdim. Baltik Assambleyası və GUAM Parlament Assambleyası arasında parlament əməkdaşlığının ümumi məqsədi Baltikyanı və GUAM ölkələrinin demokratik, sosial-iqtisadi və mədəni inkişafını təşviq etmək və daha geniş Avropa perspektivləri kontekstindən regional əməkdaşlığa siyasi dəstəyi təmin etməkdir. Bəyannamədə təhlükəsizlik, siyasi, iqtisadi, hüquqi, humanitar və digər sahələrdə əməkdaşlığımızın genişləndirilməsi və dərinləşdirilməsi nəzərdə tutulur. Azərbaycan tərəfinin təklifi ilə GUAM ərazisindəki dondurulmuş münaqişələrin həllinin sürətlənməsinə GUAM- Baltik ölkələrinin əməkdaşlıq mexanizmi vasitəsilə təsir göstərərək töhfə vermək məsələsi də bəyannamədə öz əksini tapıb. Bunlarla yanaşı, bəyannamədə Baltikyanı dövlətlərin NATO və Avropa Birliyinə inteqrasiyası sahəsində əldə etdiyi təcrübə ilə bölüşmə, Avropa Birliyinin irəli sürdüyü "Sərq tərəfdaşlığı" layihəsi üzrə əməkdaşlıq məsələləri xüsusi yer tutur. Baltik Assambleyasının iyunda təşkil etdiyi tədbirlərə və Baltik Assambleyası ilə GUAM Parlament Assambleyası arasında əməkdaşlıq barədə bəyannaməyə həsr olunmuş "Deputat Bülleteni"nin 6-cı nömrəsini Baltik Assambleyasının rəhbərliyinə təqdim etdim. Üç dildə tərtib olunmuş sənəd çox maraqla qarşılandı.

- Azərbaycanın Baltik ölkələri ilə iqtisadi əməkdaşlıq perspektivlərini necə görürsünüz?

- Son illər Azərbaycanla Baltik ölkələri arasında əmtəə dövriyyəsinin artım templəri xeyli yüksəlmişdir və faizlə yox, dəfə ilə ölçülür. Bununla belə, hələlik əməkdaşlığın səviyyəsi mövcud potensial imkanlardan xeyli geri qalır. Təkcə onu demək kifayətdir ki, 2008-ci ildə Azərbaycan və üç Baltik ölkəsinin əmtəə dövriyyəsi cəmi 40 milyon dollar və ya ümumilikdə Azərbaycanın əmtəə dövriyyəsinin (55 milyard dollar) 0,1 faizdən azını, Litva ilə isə 26 milyon dollar və ya Litvanın əmtəə dövriyyəsinin (54 milyard dollar) 0,05 faizdən azını təşkil edib. Azərbaycanın importunda Litvanın payı 0,3, Latviyanın payı 0,05, Estoniyanın payı isə 0,07 faizdir. Litva və Latviyanın Azərbaycanın eksportunda payı orta hesabla 0,01 faiz, Estoniyanınkı isə daha azdır. Azərbaycanla Litva arasında ticarət-iqtisadi əməkdaşlığın səviyyəsi Latviya və Estoniyadan yüksək olsa da, bu, iki ölkənin mövcud potensialından xeyli geri qalır. İqtisadi əməkdaşlıqdan danışarkən bildirdim ki, yeyinti sənayesi, xidmət sahəsi, yüksək texnologiyalar, kimya sənayesi Azərbaycan və Baltik ölkələri biznesmenləri arasında əməkdaşlığın potensial sahələri hesab edilə bilər. Görüşlər zamanı məlum oldu ki, Baltik ölkələrinin nümayəndələri bizim iş adamları ilə birgə iş qurmaqda maraqlıdırlar.

 

 

Rəşad CƏFƏRLİ

 

Azərbaycan.- 2009.- 13 oktyabr.- S. 6.