Kitab, yoxsa TV

Son vaxtlar efir-ekran ab-havasında buna bənzər bir vəziyyət yaranmışdı - hamı bilirdi yağacaq. Yağdı daE

Vaxtilə İsrailin ilk baş nazirlərindən biri uzun müddət ölkədə televiziyanın yaradılmasına mane oldu (onlarda televiziya bizdən xeyli sonra - 60-cı illərin ortalarında fəaliyyətə başlayıb). Səbəb də bu idi ki, insanlar kitab oxumalıdır, həm də televiziya insanların mənəviyyatını dəyişir, əxlaqını korlayır. İllər keçdi - İsraildə televiziyalar fəaliyyət göstərməyə başladı. Ölkə vətəndaşları həm kitab oxuyur, həm də televiziyaya baxırlar.

Bizdə isə vəziyyət tamam başqadır. Bizdə demək olar ki, hamı radioya qulaq asır, televiziyaya baxır.

Bəs televiziya nə göstərir?

Hamı televiziyadan necə danışmağı, necə geyinməyi, özünü evdə, işdə, müxtəlif yerlərdə necə aparmağı öyrənmək istəyir. Hamı televiziyadan yaxşı maarifləndirici verilişlər, tariximizə, torpağımıza, mədəniyyətimizə aid proqramlar, uşaqlar, qadınlar və cəmiyyətimizin digər zümrələri haqda maraqlı söhbətlər gözləyir.

Amma təəssüflər olsun ki, bunların əvəzində əksər hallarda dini və cinsi mənsubiyyəti bilinməyən proqramlar (proqram demək mümkünsə) az qala ekrandan seyrçilərin üstünə atlanır. Böyüyə-kiçiyə, qadına-uşağa məhəl qoymadan ağzına gələni danışırE

Məni qınamayın, bir çoxları kimi mən də öz evimdə ailəmi, yaxınlarımı TV-nin təcavüzündən necə qorumağı bacarmıram və uzun müddət bu sahədə çalışan bir insan kimi müxtəlif yerlərdə mənə ünvanlanan bir çox suala cavab tapa bilmirəm.

Hərdən bizdən doğru-dürüst bir söz eşitməyən tamaşaçıya bəzi "çoxbilmişlərin" cavabı təqdim olunur ki, bu, "yuxarıdan" gələn bir tapşırıqdır. Yəni, qoy çalıb-oxusunlar, yorulunca oynasınlar, ətrafdakı problemləri düşünməsinlər. Guya ki, düşünsələr, başımız ağrıyar və s.

Akademik Ramiz Mehdiyevin "Azərbaycanın efir məkanı: problemlər və vəzifələr" məqaləsi bütün bu deyilənlərin əksini göstərdi. Göstərdi ki, bu təşəbbüs "yuxarı"dan deyil, elə "aşağı"dan gəlirE

Vaxtilə Türkiyə iqtisadiyyatının yenicə güc topladığı bir dönəmdə ölkədə çoxlu kanallar fəaliyyətə başlamışdı. Mərhum Prezident Turqut Özalın anası hansısa efirdə gördüyü açıq-saçıq səhnələrdən əsəbiləşib oğluna: "Bu ölkənin başçısısan, niyə bunlara bir qadağa qoymursan" - demişdi. Əvəzində Turqut bəy anasına bu məsləhəti vermişdi: "Sənin əlində pult var, xoşlamırsansa, başqa kanalı çevir".

Hər ikisi haqlı idi - Turqut bəy də, anası da. Yaşlı qadın min illərdən süzülüb gələn adət-ənənəni, milli xüsusiyyətləri qorumağa çalışırdı. Turqut bəy isə ölkədə başladığı böyük, demokratik dəyişikliklərin nəticələrini gözləyirdi. Yəni, böyük Sabir demişkən:

Qarışıqdır hələlik millətin istedadı,

Ələnirsə, tozu bir yan, unu bir

yanlıq olur.

Qayıdaq bizim reallığa: əvvəla, bizdə kanalların sayı o qədər deyil ki, nəyisə seçmək imkanı olsun. İkinci reallıq bundan ibarətdir ki, normal, düşündürücü, maarifləndirici bir proqram tapmaq hamı üçün müşkülə çevrilib. Halbuki akademik Ramiz Mehdiyevin qeyd etdiyi kimi, "balanslaşdırılmış proqram siyasəti, həmçinin yüksək efir mədəniyyəti, həmçinin ictimai maraqlara xidmət edən, maarifləndirmə, operativ, obyektiv, hərtərəfli məlumatlandırma teleradio yayımı həyata keçirən qurumun müvəffəqiyyətinin əsas şərtləridir" prinsipinə kim riayət edərsə, tamaşaçı rəğbətini qazanıb daim öz sözünü deyə biləcəkdir.

Bir kanalı çevirirsən - axşamkı əcaib şou (bu, şoudursa), qiymətdən düşmüş, çeynənmiş söz. Böyük Füzulinin, Çingiz Aytmatovun "Tanrım" dediyi Söz indi də səhər-səhər efir boyu o baş-bu başa sürülür, ayaqlanır, tapdanır. Sonra elə yıxıldığı yerdə də qoyub gedirlər. Çünki aparmağa nə hacət? Axşam yenə həmin yerə, həmin məkana, həmin məclisə qayıdacaqlarE

O biri kanalda elə bil yerdən pırtlayıb çıxmış bir "aparıcı" gah talışın başqalarından fərqini araşdırmağa, gah da 120 yaşlı bir qocanı evləndirməyə çalışır. Yazığım gəlir qocaya, yazığım gəlir oğluna-qızına, nəvələrinə-nəticələrinə. Onu bu günə salanlara yazığım gəlir. Akademik Ramiz Mehdiyevin fikri yada düşür: "Televiziya kanallarında aparıcı problemi kəskindir. Bir çox hallarda aparıcının peşəkarlıq səviyyəsi, nitqi standartlara uyğun gəlmir. Bəzi proqramların, əsasən də əyləncə xarakterli verilişlərin aparıcıları jurnalistikadan uzaq, efir mədəniyyəti, peşəkarlığı aşağı olan şəxslərdir. Bir sıra "aparıcıların" telejurnalistika sahəsindəki təcrübəsizliyi, qeyri-peşəkarlığı haqlı olaraq cəmiyyətdə narazılıq doğuran məsələlərdir".

Bəzi proqramlara baxanda adamı ağlamaq tutur - vaxtın-zamanın necə öldürüldüyünü görürsən. Öldürürlər - heç nə deyə bilmirsən, heç nə əlindən gəlmir. Biri mətbəxdə qazan başında, biri kiminsə qarderobunda eşələnməklə, biri eldən-elə gəzib səsləndirdiyi mənasız söhbətlərlə öldürür. Hamilə müğənnilər dünyaya uşaq gətirmək anlarında belə, efirdən düşmək istəmirlər. Doğrusu, bilmirəm, heyvanlar arasında abır-həya anlayışı necədir? Amma eşitdiklərimdən, bildiklərimdən bu qənaətə gəlmişəm ki, hətta onların da bir qismi təbii ehtiyaclarını ödəmək istəyəndə, eləcə də qarnında balaları qışqırışıb bu dünyaya gəlmək istəyəndə xəlvətə çəkilir, hamıdan gizlənməyə çalışırlar. Bizdə isə əksinə. Son vaxtlar milli-mənəvi dəyərlərimizdə, adət-ənənələrimizdə hansı aşınmalar gedir ki, hamilə müğənnilər, aktrisalar ekrandan düşmürlər, yarış gedir, rəqabət gedir: kim birinci olacaq dünyaya uşaq gətirməkdə - harda və necə? Haydı, hamilə qadınlar, irəli!!! Beləliklə, orasıyla-burasıyla öyünməyə hər cür şərait yaradan kanallara baxanda adam onların yerinə xəcalət çəkir.

Prezident Administrasiyasının rəhbəri, akademik Ramiz Mehdiyevin efir məkanında baş verənlərə belə kəskin reaksiyası düşünürəm ki, ən yüksək səviyyədə dövlət başında duran birinci şəxsin reaksiyasıdır. Bu reaksiya olmalı idi. Bəzi xəstəliklərdə cərrahi müdaxilə qaçılmaz olduğu kimi.

Toylarımızdan, yas mərasimlərimizdən, oradakı dəbdəbədən, artıq xərclərdən, israfçılıqdan çox deyilib, çox yazılıb. Dəyişən nə isə varmı? Efirin, ekranın bugünkü davamı (bəlkə də əvvəli) axtarsan, elə həmin ölçüsüz-biçisiz, heç bir əndazəyə sığmayan toy və yas mərasimlərimizdən başlayıb. Toyu da, yası da olan bir şəxs kimi bunların nə olduğunu gözəl bilirəm. Amma gəlin görək mən, ya qeyrisi fərdi qaydada nəyisə dəyişə bilirikmi? Əfsus! Ancaq eşidəndə ki Naxçıvan Muxtar Respublikasında toy və yas mərasimləri zamanı əndazənin aşılmasına son qoyulub - bir vətəndaş kimi sevinirəm. Yaxşıya yaxşı deməyi bacarmaq lazımdır! Eləcə də akademik Ramiz Mehdiyevin efir məkanına bugünkü müdaxiləsi yerindədir, vaxtındadır, lazımlıdır!

Akademik Ramiz Mehdiyevin məqaləsində vacib məqamlardan biri də televiziyalarla müstəqil studiyaların, prodakşnların münasibəti məsələsidir. Gizli deyil ki, televiziyalardan kənarda kifayət qədər yaradıcılıq təcrübəsi və potensialı olan insanlar var. Sovet dönəmində bu gün cəmiyyətdə yaxşı tanınan bir çox ziyalılar ştatdankənar müəlliflər kimi Azərbaycan Radio və Televiziyasında çalışıb, proqramlar hazırlayıb, bunun üçün ştatda olan əməkdaşlardan daha çox qonorar alırdılar. Kənar müəlliflər adlanan bu şəxslər efirə yeni yazı və düşüncə tərzi gətirərdilər. Zaman dəyişdi - şərtlər də dəyişdi. Kənar müəlliflər artıq televiziyalara hazır verilişlərlə, layihələrlə gəlirlər. Televiziya onları cəlb etməyi, həvəsləndirməyi bacarmalıdır. Televiziyanı keyfiyyətli məhsul və bu məhsulda öz reklamını görmək istəyən sponsorlar maraqlandırmalıdır. Hazır məhsulları qəbul edən televiziya əlavə xərclərdən qorunmuş olur və efirə yeni ab-havanın gəlməsinə şərait yaradır. Təəssüf ki, əksər televiziyalarda prodakşnlarla işləməyi, onun xeyrini ziyanından ayırmağı bacaran insanlar yoxdur!

Son olaraq bir əhvalatı xatırlatmaq istərdim. Vaxtilə məşhur italyan rejissoru F.Fellini televiziya və cəmiyyət münasibətlərindən bəhs edən, insanları bir-birindən təcrid edən bu sehrli qutular haqqında film çəkdi, insanları bir-biri ilə ünsiyyətə çağırdı. İtalyan cəmiyyətində böyük səs-küyə səbəb olan bu film ölkənin ən mötəbər mükafatlarından birinə layiq görüldü. Mükafatın təqdimetmə mərasiminə hazırlaşan F.Fellini film və onun mahiyyəti haqqında çıxışa hazırlaşmışdı. Lakin mərasimi canlı yayımla təqdim edən kanal rəhbərliyi ona danışmağa imkan vermədi, "vaxtımız yoxdur" - dedi. O fikrə görə ki, ona mükafat verilmişdi - o barədə danışmağa qoymadılar. Belədir televiziya! Bəlkə bütün bunlardansa gedək kitab oxumağa. Əxlaqın, mənəviyyatın, mədəniyyətin daşıyıcısı olan kitabları oxumağaE Axı orada hər şey deyilib, orada hər şey var - insanlığın da, televiziyanvn da əsası, əlifbasıE Bir də köhnə kişilər əbəs yerə "bax, adam ol" - demirdilər, "oxu, adam ol" deyirdilərE

Bəxtiyar QARACA,

yazıçı-publisist

Azərbaycan.- 2009.- 14 oktyabr.- S. 3.