Veteran qadının dedikləri...

İkinci dünya müharibəsi iştirakçılarının qəhrəmanlığı bir çox kitablarda, filmlərdə öz əksini tapmış, heykəllərdə, abidələrdə və mərmər lövhələrdə həkk olunmuşdur. Amma faşizmlə mübarizədə canından keçmiş soydaşlarımızın uyuduğu məzarların heç də hamısının yeri indiyədək məlum deyil. Son illər keçmiş SSRİ-nin bir sıra ölkəsində Böyük Vətən müharibəsində həlak olmuş və itkin düşmüş hesab edilən qəhrəmanların xatirəsinin bərpası üzrə fəal iş aparılır. Bu cür qədirbilən fəaliyyət Ukraynada da həyata keçirilir. Müharibədə böyük qurbanlar vermiş hər bir xalq üçün müqəddəs olan belə bir işdə dövlətin, ictimai təşkilatların və bir çox könüllünün səyləri birləşdirilib.

Bu yaxınlarda Ukraynanın Jitomir vilayətinin Krasnoarmeysk rayonunun Sokolovo kəndində Böyük Vətən müharibəsi qəhrəmanı, azərbaycanlı Qonaqbəy Novruzəliyevin adını daşıyan Yaddaş meydanında (qeyd edək ki, yaxınlıqdakı Oçeretyanka kənd məktəbi də soydaşımızın adını daşıyır - R.H.) alman qəsbkarları ilə döyüşdə şücaət göstərərək həlak olmuş daha bir soydaşımızın məzarı tapılmışdır.

1920-ci ildə Siyəzənin Saadan kəndində anadan olmuş Ziyafəddin Ağateymur oğlu Məlikov müharibənin ilk günlərində V ordunun 41-ci tank diviziyasının 22-ci mexanikləşdirilmiş korpusu tərkibində faşistlərin hücumunu dəf edərkən qəhrəmancasına həlak olub. 68 ildən sonra həmin meydanda axtarış aparan könüllülər xırda bir kapsul tapırlar. Kapsulun içində saralmış, kiçicik kağız parçasında Z.Məlikov barədə anket məlumatları var idi...

Jitomir vilayətində daha bir qəhrəman soydaşımızın məzarının tapılmasına həsr edilmiş matəm mitinqində ölkəmizin Ukraynadakı səfirliyinin əməkdaşları, Ukrayna Prezidenti katibliyinin nümayəndələri, yerli rəhbərlik, müharibə veteranları iştirak etmişlər. Azərbaycanın Ukraynadakı hərbi attaşesi Tofiq Qasımov mərasimdə çıxış edərək bildirmişdir ki, son əsgərimiz torpağa tapşırılmayana kimi müharibəni bitmiş hesab etmək olmaz. Polkovnik Qasımov Böyük Vətən müharibəsinin döyüş meydanlarında atalarını və 3 oğlunu itirmiş Məlikovlar ailəsinin faciəsindən söhbət açmışdır. Qeyd etmişdir ki, ümummilli liderimiz Heydər Əliyev hər vaxt müharibə veteranlarına diqqət və qayğı ilə yanaşmış, onlara və həlak olmuş qəhərəmanların ailələrinə kömək göstərmiş, gənclər arasında şöhrətli döyüş irsimizin təbliğinə xüsusi diqqət ayırmışdır. Hazırda müharibə veteranlarının və onların ailələrinin sosial müdafiəsi siyasətini Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev, Heydər Əliyev Fondunun prezidenti, YUNESKO və İSESKO-nun xoşməramlı səfiri, Milli Məclisin deputatı Mehriban xanım Əliyeva uğurla davam etdirir.

Ölkəmizin Ukraynadakı səfiri Tələt Əliyev qəhrəman döyüşçünün cəsədini tapmış insanlara minnətdarlığını bildirmiş, İkinci dünya müharibəsində faşizm üzərində qazanılmış qələbədə Azərbaycanın böyük pay sahibi olduğundan söhbət açmışdır. Səfir xatırlatmışdır ki, 650 minə yaxın azərbaycanlı müharibəyə yollanmış, bunlardan az qala yarısı canını qurban vermişdir. T.Əliyev həmçinin qeyd etmişdir ki, Ukraynanın azad edilməsi uğrunda döyüşlərdə 22 azərbaycanlı döyüşçü Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına layiq görülmüşdür.

Matəm mərasimindən sonra Ziyafəddin Məlikovun nəşi ailəsinə təhvil verilmiş və o, doğma diyarda torpağa tapşırılmışdır.

Müharibə illərində itkin düşmüş əsgər və zabitlərimizin axtarışı ilə fəal məşğul olan qurumlardan biri Ümumukrayna İctimai "Zakonçim voynu" ("Müharibəni bitirək") təşkilatı idarə heyətinin üzvü Svetlana Kuşnirovanın başçılıq etdiyi Sosial Təhlükəsizlik Agentliyidir. Bu yaxınlarda Svetlana Aleksandrovna, habelə Böyük Vətən müharibəsi veteranı polkovnik Yevdokiya Nikolayevna Zavaliy, Krasnoarmeysk rayon administrasiyası sədrinin birinci müavini Leonid Vitalyeviç Fesenko, Kiyev şəhər tarixi vətənpərvərlik "Poisk" ("Axtarış") klubunun idarə heyətinin üzvü Mariya Vasilyevna Osipenko və "Zakonçim voynu" təşkilatının fəalı Vitali Bernadoviç Dubinski Azərbaycana səfər etmişlər. Qonaqlar Siyəzəndə Ziyafəddin Məlikovun məzarını ziyarət etmiş, onun təhsil aldığı orta məktəbdə olmuş, şagirdlərlə və təhsil ocağının pedaqoji kollektivi ilə görüş keçirmiş, onlara cəsur soydaşlarının şanlı döyüş yolundan söhbət açmışlar.

Ukrayna təmsilçiləri Bakıya qayıtdıqdan sonra redaksiyamızın qonağı oldular. Biz onlarla görüşdə əfsanəvi döyüşçü, İkinci dünya müharibəsi zamanı cəbhənin ön xəttində mübarizə aparan dəniz piyadalarının kəşfiyyat taqımının yeganə qadın komandiri polkovnik Yevdokiya Zavaliylə söhbət etmək imkanı qazandıq. Qanlı müharibə illərini xatırlayan Yevdokiya Nikolayevna dəhşətli tarixə ekskurs edərkən göz yaşlarını saxlaya bilmir, Rumıniya, Avstriya, Bolqarıstan, Macarıstan, Belarusiya, Çexoslovakiya, Yuqoslaviya, Moldaviya və digər ölkələrin azadlığı uğrunda iştirak etdiyi döyüşlərdən, cəsur əsgərləri ilə birlikdə həyata keçirdiyi məxfi əməliyyatlardan danışır. Tabeliyində həm də dörd azərbaycanlının olduğunu bildirən Zavaliy bunlardan biri - onun müavini, igid soydaşımız Həsən Hüseynovun qəhrəmanlığı sayəsində sağ qaldığını dilə gətirir...

Həsən Məhərrəm oğlu Hüseynov 1925-ci ildə Tovuz rayonunun Çataq kəndində anadan olmuşdur. Böyük Vətən müharibəsində göstərdiyi şücaətə görə "Şöhrət", "Vətən müharibəsi" ordenləri, 14 medalla təltif olunmuşdur.

Macarıstanın paytaxtı Budapeştin azad olunması uğrunda döyüşlər zamanı almanların qərargahının məhv edilməsi və qərargah rəisi olan generalın əsir götürülməsi barədə tapşırıq verilmişdi. Zavaliy avtomatçılar qrupu ilə birlikdə əməliyyata hazırlaşırdı...

Azərbaycanın əməkdar jurnalisti Əhməd İsayevin 1979-cu ildə işıq üzü görmüş "Dağlar da baş əyir" kitabında Həsən Hüseynovla bağlı məqalədə yazılır: "...Lakin əsgərlərdə çox az sayda patron və qumbara qalmışdı. Bunu görən Həsən Hüseynov iki döyüşçü ilə hitlerçilərin gizləndiyi binaya hücum etdi və bir azdan özü ilə xeyli patron və qumbara gətirdi... Günün ikinci yarısında taqım kanalizasiya boyunca hərəkət etməli oldu. Ona görə ki, düşmən qərargahının yerləşdiyi binaya bundan qısa və gizli yol yox idi. Kanalizasiya boruları çox dar idi. Üfunətdən nəfəs almaq mümkün deyildi. Nəhayət, quyudan çıxan kimi döyüşçülər cəld dağılışdılar. Gözlənilmədən hücuma keçən dənizçi avtomatçıların görünməsi düşmənləri çaşdırdı. Hüseynov faşist gözətçisini öldürdükdən sonra binanın pəncərələrindən pulemyot atəşi açıldı... Taqım binaya daxil oldu. Sovet döyüşçüləri mərtəbə-mərtəbə binanı faşistlərdən təmizləməyə başladılar. Hitlerçilərin sağ qalanları təslim olurdu, onların arasında general da vardı..."

Müharibə bitdikdən sonra müəllimlik fəaliyyəti ilə məşğul olan Həsən Hüseynov uzun illər Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin təhsil qanunvericiliyinin icrasına və təhsilin dövlət standartlarına nəzarət idarəsinin baş müfəttişi vəzifəsində çalışmışdı.

1970-ci ildə Yevdokiya Zavaliy "Bakinski raboçi" qəzeti vasitəsilə Həsən Hüseynovu tapmış və onlar uzun illik fasilədən sonra görüşmüşdülər. 1977-ci ildə isə ümummilli liderimiz Heydər Əliyev Kiyevdə 18-ci ordunun döyüş muzeyində olarkən Yevdokiya Nikolayevna onunla görüşmüş və azərbaycanlı Həsən Hüseynovun ona verdiyi qanı hesabına sağ qaldığını söyləmişdi. Bundan bir il sonra - mayın 9-da Y.Zavaliy və H.Hüseynov Bakıda, Mərkəzi Komitədə Heydər Əliyev tərəfindən qəbul olunmuşdular. Ulu öndərlə görüşdən böyük təəssüratla ayrılmış Həsən Hüseynov həyatının son günlərinədək bir fikri tez-tez səsləndirirdi: "Heydər Əliyev Allah-Taalanın bəşəriyyət üçün göndərdiyi bir töhfədir".

Müharibədə aldığı çoxsaylı yaralardan daim əziyyət çəkən Həsən Hüseynov 1998-ci ildə vəfat etmişdir...

8 şəhərin fəxri vətəndaşı Yevdokiya Zavaliy müharibə illərində 3 dəfə "dəfn" olunduğunu, aldığı yaralardan "vəfat etdiyi" barədə evinə "qara kağız" göndərildiyini deyir. Ancaq hər dəfə Tanrı onu xilas edib: "Bütün almanlar mənim ovuma çıxmışdılar. Lakin hər dəfə Tanrının köməyi ilə döyüşçülərim məni qoruyurdu. 55 döyüşçümdən hər biri indi də gözümün qarşısındadır. Halbuki onların heç biri sağ deyil. Budur, "Ardımca!" qışqırıb onları döyüşə qaldırıram..."

Göz yaşlarını saxlaya bilməyən 86 yaşlı döyüşçünü sakitləşdirmək üçün söz tapmaq çətindir. Dünya xalqları üçün böyük faciəyə çevrilmiş müharibə onun qəlbində sağalmaz yaralar qoyub. "Heç nə yaddan çıxmayacaq, heç kəs unudulmayacaq!" - söyləyən Yevdokiya Nikolayevna Zavaliy ölkəmizə səfərinin baş tutmasına görə Azərbaycan Respublikasının Prezident Aparatının məsul əməkdaşı Qafar Əliyev və Ərəstun Mehdiyevə, Nazirlər Kabinetinin işçilərinə, Respublika Veteranlar Şurasının sədri Əlövsət Baxışova, onun birinci müavini Surxay Qənizadəyə, şuranın məsul əməkdaşı Kamal Əliyevə, Ukraynanın Azərbaycandakı səfirliyinə, ölkəmizdəki Ukrayna İcmasının rəhbəri Aleksandr Zareçnıya, habelə azərbaycanlı könüllülərə minnətdarlığını bildirdi.

Rizvan HİLALOĞLU

Azərbaycan.- 2009.- 18 oktyabr.- S. 5.