O, həyatını dənizə həsr etmişdi...

İki il əvvəl "Azərbaycan" qəzetində sənətşünaslıq doktoru, professor, AMEA-nın müxbir üzvü Zemfira Səfərovanın "Xəzərin neft korifeyi" adlı məqaləsi dərc olunmuşdu. Əsas mətləbə keçməzdən əvvəl müəllif 2004-cü ildən ABŞ-da, Hyuston şəhərinin 30-40 kilometrliyində "Okeanın ulduzları" adlı muzeyin fəaliyyət göstərdiyini bildirirdi. Bir də, qədim neft diyarı Azərbaycanda, bu qədər şanlı neftçi yetişdirmiş bir ölkədə neft muzeyinin olmamasından təəssüflənirdiE

Prezident İlham Əliyev Azərbaycanda "Neft muzeyi"nin yaranması haqqında qərar verərkən tariximizin bu sahəsinin daha dolğun əks olunmasını təmin etdi. Bu, çoxlarımızın qəlbində gəzdirdiyi bir arzunun çin olması demək idi. Bakıda, Bibiheybət ərazisində yaranacaq "Neft muzeyi", əlbəttə, Hyustondakı "Okean ulduzları"ndan çox maraqlı və məzmunlu olacaq. Şübhəsiz ki, burada neft sənayemizin tarixinin ən şanlı səhifələrini yazanlardan biri - Yusif Səfərovun mənalı həyat yolu da öz əksini tapacaq. Elə yuxarıda adıçəkilən məqalə də ona həsr olunmuşdu. Zemfira xanım atası haqqında yazmışdı.

Çətin ki, kimsə ata haqqında onun övladından daha dəqiq və dolğun danışsın. Bununla belə, biz də Yusif Səfərovu anmağı, onun bir mühəndis və alim, təşkilatçı və istehsalat rəhbəri kimi ağlı və istedadı, gücü və hünəri ilə Azərbaycanın neft sənayesinin inkişafındakı xidmətlərini xatırlamağı özümüzə borc bilirik. İndi, onun "cığır açdığı" Neft daşlarının 60 illiyinin tamam olduğu bir vaxtda bu, xüsusi önəm daşıyır.

"1948-ci ildə 23 nəfərdən ibarət ilk dəniz neftçiləri dəstəsi birinci quyunun kəşfiyyatına başladı. Böyük neft təşkilatçısı Sabit Orucovun, tanınmış geoloq Ağaqurban Əliyevin və qazma sahəsində zəngin təcrübəyə malik Yusif Səfərovun təklifi ilə Bakının gəmi təmiri zavodlarında istifadədən silinmiş 7 iritonnajlı gəmi gələcəkdə tarixə Neft daşları adı ilə düşəcək yatağın ərazisinə gətirildi. Bununla əlavə xərclərin qarşısı alındı və işçi qüvvəsinə qənaət edildi. Gəmilər Qara daşların yanında basdırıldı. Beləliklə, süni buxta yaradıldı. Qəhrəmanlıq mücəssəməsi olan "7 gəmi adası" Xəzərin fatehlərini fırtınalardan qoruyan bir sığınacağa və onların dənizin dərin qatlarına nüfuz etməsi üçün istinad nöqtəsinə çevrildi".

"Neft daşları"na gələn "yol" tarixin yaddaşında belə həkk olunub. Bu çətin yolun yolçuları - "Möcüzələr adası"nın fatehləri, təbii ki, bu ana qədər sınaqlardan keçmiş, bərkimiş, mətinləşmiş insanlar idi. Onda Yusif Səfəroun 41 yaşı vardı və ona ayrılmış ömür payının bitməsinə isə vur-tut 15 il qalırdı.

İndi tərcümeyi-halını vərəqlədikcə və gördüyü işlərin miqyasını göz önünə gətirdikcə, bütün bunların cəmi 56 illik bir insan ömrünə necə "sığışdığına" məəttəl qalırsan. Qısaca desək, Yusif Səfərov Azərbaycanın neft sənayesinin kompleks inkişafına dəyərli töhfələr vermişdi. O, bir çox neft-qaz yataqlarının kəşfində və işlənməsində fəal iştirak etmiş, Neft daşlarının əsasını qoyanlardan biri, dənizdə estakadaların, iribloklu özüllərin mühəndis-konstruktoru olmuşdu.

Azərbaycan Sənaye İnstitutunun (indi Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyası) məzunu olan gənc mühəndisə qazandığı biliklərdən əlavə tale tərəfindən fitri istedad da verilmişdi. Odur ki, 24 yaşında ikən Puta qəsəbəsində kəşfiyyat aparan qrupun müdirinin köməkçisi işləmiş, bir neçə aydan sonra baş mühəndis vəzifəsinə irəli çəkilmişdi. Bir il sonra isə Lökbatan Qazma Kəşfiyyat İdarəsinə rəhbərlik etməyə başlamışdı. Onun rəis olduğu dövrdə Lökbatanda gündəlik hasilatı 20 min tondan çox təşkil edən 45 və 62 saylı quyular istismara verilmişdi. Bununla da Lökbatanda zəngin neft yatağının olduğu təsdiqlənmişdi.

Sonralar Y.Səfərova daha bir neçə rəhbər vəzifə etibar edilir. Ensiklopedik bilik və yüksək erudisiya göstərilən etimadı doğrultmağa imkan verir. Böyük Vətən müharibəsi illərində o, ikiqat səylə çalışır. Bu dövrdə kəşf olunan yataqlar və tətbiq edilən yeni qazma üsulları sayəsində cəbhəyə göndərilən yanacağın həcmi artır.

1946-cı ilin əvvəlindən Yusif Səfərov təzəcə təşkil olunmuş Turbin Qazma Trestinin rəisi təyin olunur. Trestin səmərəli fəaliyyəti nəticəsində turbin qazması Azərbaycanın neft mədənlərində yayılmağa başlayır. Hövsanda qazılan 1308 saylı quyunun dərinliyi 4000 metrə çatır. O zaman bu, Avropada ən dərin quyu idi.

1947-ci ilin əvvəlində Y.Səfərov "Azneft" Birliyinin Dəniz Qazma Trestinin müdiri vəzifəsinə irəli çəkilir. 1948-ci ilin noyabrından isə sahildən 100 kilometr aralıda yerləşən Qara daşlara, indiki Neft daşlarına gəlir və burada "cığıraçanlar"dan biri olur. 1949-cu il noyabrın 7-də qazma işləri başa çatır və gündəlik hasilatı 100 tondan çox olan ilk quyu istismara verilir. Bu kəşf Azərbaycanı dünyada açıq dənizdə ilk neft istehsalçısı kimi tanıdır. Neft daşları ilə birgə onun fatehlərinin şöhrəti hər tərəfə yayılır.

Yusif Səfərovun qızı Zemfira xanım o illəri belə xatırlayır: "Atam evdə az-az olardı. Ailəmiz buna öyrəncəli idi. O, özünü işinə, dənizə həsr etmişdi. İndi fikirləşirəm ki, atam nə nəqər ağır həyat sürmüşdür... Gecənin müxtəlif saatlarında onu buruqlarda baş verən hadisələrlə əlaqədar çağırardılar. Nə gecəsi, nə gündüzü olardı".

Yusif Səfərov 1946-cı ildə dəniz qazması üçün stasionar özüllərin hazırlanması və 1951-ci ildə dəniz neft yataqlarının kəşfinə və mənimsənilməsinə görə SSRİ dövlət mükafatlarına layiq görülmüş, müxtəlif illərdə orden və medallarla təltif olunmuşdu. Azərbaycanın əməkdar mühəndisi idi.

Lakin sovet hakimiyyətinin keşməkeşli və təzadlı dövrləri hətta Vətəni və xalqı qarşısında belə böyük xidmətləri olan bu insandan da yan keçmədi. Zemfira xanım deyir: "1952-ci ildə atam "Azərdənizneft" Birliyinin baş direktorunun qazma işləri üzrə müavini işlədiyi vaxt vəzifəsindən kənarlaşdırılaraq Sibirə sürgün edildi. Yalnız ona görə ki, nahar edən vaxt (köhnə "İnturist"in restoranında) M.C.Bağırovun şərəfinə deyilən sağlığa içməmiş, badəni qırağa qoymuşdu. Maraqlıdır ki, Sibirdə də neft kəşfiyyat idarəsinin rəisi vəzifəsində işlərkən atam bir neçə neft yatağının kəşf edilməsinə nail olmuşdu".

Yaxşı deyiblər ki, haqq nazilər, üzülməz. Ədalət bərpa olunur, Y.Səfərov tezliklə Bakıya qayıdır və yenidən öz səmərəli fəaliyyətini davam etdirir.

Uzun illər neft sənayesində müxtəlif vəzifələrdə çalışmış Bayram Bayramov yazır: "Yusif Səfərov 1953-1963-cü illərdə Eksperimental Elektroqazma İdarəsinin rəisi, Azərbaycan Neft-Qazma Elmi-Tədqiqat İnstitutunda yeni qazma üsulu laboratoriyasının müdiri işləmişdir. Onun yeni turbin qazmasının, maili və elektroqazma üsullarının tətbiq edilməsində böyük xidmətləri olmuşdur. İxtira etdiyi yeni üsullar müxtəlif illərdə həyata keçirilərək respublikanın neft sənayesini xeyli zənginləşdirmişdir. O, özünün fəal istehsalat təcrübəsini elmi-tədqiqat və pedaqoji işi ilə üzvi surətdə birləşdirə bilmişdir. "Dənizdə dərin qazma" mövzusunda dissertasiya müdafiə edərək elmlər namizədi alimlik dərəcəsi almışdır".

İşinə, peşəsinə olan məhəbbəti qanına, iliyinə hopmuş Yusif Səfərov həm ağlı ilə, həm intuisiyası ilə Azərbaycan neftinin gələcəyini neçə-neçə illər əvvəlcədən görürdü: "Azərbaycan neft respublikasıdır və burada yaşayan hər kəs peşəsindən və vəzifəsindən asılı olmayaraq, neftçidir (ruhən neftçidir). Azərbaycanın xoşbəxt gələcəyi, rifahı da məhz neftlə bağlıdır".

Azərbaycanın neft və qaz ixrac edən ölkə kimi bütün dünyada şöhrəti getdikcə artmaqdadır. Ümummilli lider Heydər Əliyevin müəllifi olduğu "Əsrin müqaviləsi" ilə ölkəmizin neft sənayesi qarşısında daha geniş üfüqlər açılıb. Ulu öndər "Əsrin müqaviləsi"nə gələn yolun məhz Neft daşlarından başladığını vurğulayır, Neft daşlarının XX əsrdən XXI əsrə atılan körpü olduğunu deyirdi. Bu körpünü salanlar Yusif Səfərov kimi igidlər idi...

Flora SADIQLI

Azərbaycan.- 2009.- 24 oktyabr.- S. 7.