Nəyi necə hazırlamaq və nə vaxt efirə vermək

Əslində, hər şey yaddaşa bağlıdır. Yaxşı, pis nə varsa, yaddaşın süzgəcindən keçir - itəni itir, qalanı qalır. Göz yaddaşı, səs yaddaşı, hiss-duyğu yaddaşı zaman-zaman insanın yaşam tərzinin formalaşmasında, üzvü olduğumuz cəmiyyətə, doğulduğumuz torpağa, havasını udduğumuz, suyunu içdiyimiz məmləkətə münasibətdə əhəmiyyətli rol oynayır. Günümüz-güzəranımızın necəliyindən asılı olmayaraq, həmişə qulağımız səsdə, gözümüz yoldadır. Elə həyatımızı stumullaşdıran amillərdən biri də məhz budur.

Radio, televiziya yaranandan sonra adi həyatdan fərqli şəkildə eşitmək və görmək istəyimizin istiqaməti bir az konkretləşdi - bu "sehrli qutular" bizi özünə, öz cazibə qüvvəsinə elə bağladı ki, həyatımızı bu "qutular"sız təsəvvür edə bilmədik. İllər ötdükcə, bu "qutular"ın sayı çoxaldıqca yaxamız daha çox onların əlində qaldı. Bu münasibətdən isə "qutular"ın içindən danışanlar və ya onları danışmağa buraxanlar sui-istifadə edərək əsəb tellərimizin üstündə kəndirbaz kimi fırlanmağa başladılar. Son vaxtlar əsəblərimizi o qədər tarıma çəkib, günümüzü-güzəranımızı, gecəmizi-gündüzümüzü o qədər bir-birinə qarışdırdılar ki, akademik Ramiz Mehdiyev "Azərbaycanın efir məkanı: problemlər və vəzifələr" adlı məqaləsi ilə onları durdurmaq vaxtının çatdığını bəyan etdi. Hörmətli akademikimizin "Azərbaycan" qəzetində dərc edilmiş həmin məqaləsini mən də böyük minnətdarlıq hissi ilə oxudum. Uzun illər televiziyada çalışdığıma, redaktorluqdan baş redaktorluğa qədər bir televiziyaçı yolu keçdiyimə görə məqalədəki milli təəssübkeşlik duyğuları, milli-mənəvi dəyərlərin qorunması ilə bağlı həyəcan siqnalı, ziyalı narahatlığı, vətəndaş ağrısı məni çox mütəəssir etdi. Bəlli həqiqətdir ki, teleradio işçisi (hətta sabiq olsa belə) heç vaxt mavi ekrana adi tamaşaçı kimi baxmır, istər-istəməz bir rəyçi mövqeyi ilə yanaşır. Nə gizlədim, son dövrlər televiziyaya az qala, məcburi şəkildə baxmalı oluram. Axı, nə qədər kanal dəyişmək, nə qədər əsəbiləşmək olar!

Akademik Ramiz Mehdiyevin "Azərbaycanın efir məkanı: problemlər və vəzifələr" məqaləsinin "Azərbaycan" qəzetində dərcindən sonra geniş müzakirələr başladı, ziyalılar, ayrı-ayrı sənət sahibləri, adi vətəndaşlar telebiabrçılıqlarla bağlı öz münasibətlərini bildirərək, efiri hörmətdən salanlara qarşı etiraz səslərini ucaltdılar. Şit, bayağı verilişlərin və onların əttökən aparıcılarının adları həm hörmətli akademikin məqaləsində, həm də müxtəlif müzakirə materiallarında kifayət qədər çəkildiyindən, mən onları öz adları ilə yada salıb bir daha xoşbəxt etmək istəmirəm, sadəcə, bəzi məqamlara toxunmağa ehtiyac duyuram.

Akademik Ramiz Mehdiyev məqaləsində hərbi vətənpərvərlik mövzusunda verilişlərin səviyyəsizliyinə də toxunub. Torpaqlarının 20 faizi işğal altında inləyən, bir milyondan artıq qaçqını-köçkünü olan bir məmləkətin televiziya kanallarının (özəl olsa belə) hərbi vətənpərvərlik mövzusu ilə bağlı konsepsiyası olmalıdır. Nəyi necə hazırlamaq və nə vaxt efirə vermək! Bu baxımdan çox təəssüf ki, televiziya məkanında ciddi problemlər yaşanır. Həftənin bazar günləri təxminən eyni efir vaxtında hər kanal hərbi proqram adı ilə candərdi bir şey ekrana ötürür. Adidən adi kadrarxası mətn, sönük çıxışlar, bəsit musiqi yozumu tamaşaçını bezdirir, kanalı dəyişirsən, o birilərdə də təxminən eyni mənzərə. "Xəzər" kanalının aparıcısının "R" səsini "Y" kimi tələffüz etməyini də bu ovqata əlavə etsək və ya "Lider"dəki aparıcının əsgər paltarındakı şit hərəkətləri, yersiz ibarələri istər-istəməz "pult" deyilən "xilaskarı" yada salır.

Müharibə dövrü ilə atəşkəs dövrünün hərbi vətənpərvərlik təbliğatını fərqləndirmək mütləqdir. Yadıma müharibənin qızğın vaxtı müğənni Məhəbbət Kazımovla Könül Kərimovanın Novruz bayramı axşamı düşmənin beş addımlığında verdiyi konsert düşür. Elə mahnılar oxuyurdular ki, əsgərlərin gözlərindən od yağırdı.

İndi də bəzi kanallarda hərdən əsgərlər qarşısında konsertlər göstərilir. Baxan kimi hiss edirsən ki, söhbət burada müğənninin efirə verilməyindən gedir, əsgərləri isə sadəcə, əl çalmağa, necə deyərlər, müğənniyə "züy" tutmaq üçün çəkilişə yığıblar. Adı da olur hərbi veriliş.

Televiziyada nitq, səs və görünüş aparıcı üçün vacib amillərdir. Etiraf edək ki, bu komponentlərin tələbinə ən çox Az.TV-nin "Xəbərlər" proqramında əməl olunur. Bu kanalda təcrübəli aparıcıların (Rafiq Həşimov, Dilarə Səlim) gənclərlə çiyin-çiyinə efirə çıxmağı da təqdirəlayiqdir.

Özəl kanalların əksəriyyətinin aparıcılarının ya efir səsi yoxdur, ya da görünüşü zəifdir. Səs demişkən, əksər proqramlarda aparıcı ilə çıxışçıların səsi efirdə alçaqlı-hündürlü çıxır. Çıxışçı pıçıldayır, aparıcı isə az qala qışqırır. Televiziyada səs rejissoru deyilən bir kəs var - o, məhz belə şeylərə də baxmalıdır.

Televiziya məkanında yaşanan bir çox problemlər kadr seçiminin düzgün aparılmaması ilə də bağlıdır. Televiziya işçisinin, xüsusilə də, telejurnalistin, teleaparıcının, teleoperatorun yetişməsi, televiziya rejissorunun hazırlığı üçün illər lazımdır. Ona vaxt ayrılır, zəhmət çəkilir, vəsait sərf edilir və günlərin bir günü çox təəssüf ki, belə hazırlıqlı kadrlar kanal rəhbərinin baxış bucağından kənarda qaldığına görə, işini tərk etməli olur. Əvəzində isə, istedadsızın, "başıaşağının" mətn oxumaq, efirə çıxmaq, müsahibə almaq kimi adi telejurnalistə məxsus keyfiyyətlərdən və yaradıcı iddiadan uzaq "buqələmun"un birisi ştatı "zəbt edir". Məhz həmin istedadsızların da efiri dolduran biabrçılıqların hazırlanmasında xidmətləri az olmur. Heç bir üzdəniraq, mənəviyyatsız çıxışçı istedadlı, işini bilən telejurnalistin, teleaparıcının qarşısında at oynadıb, özünü efirə sırıya bilməz!

Hörmətli kanal rəhbərləri istedaddan, layiq olandan gərək qorxmasınlar. Problemin həlli yollarından biri də budur. Əks halda, bu "boz-bulanlıq", bir-birinə bənzəyən "yiyəsiz" (aparıcısı və ssenarisi zəif) verilişlər və bu verilişlərin yan-yörəsində fırlanan "şou işbazları" problemləri sürdürməkdə, beləliklə də, tamaşaçıları itirməkdə davam edəcək.

Efir çox qüdrətli təbliğat vasitəsidir. Ondan maksimum dərəcədə xalqın, millətin, dövlətin mənafeyi naminə istifadə etmək lazımdır. Ötən illərlə bağlı bir məqamı xatırlatmaq istəyirəm. Ulu öndər Heydər Əliyev 1993-cü il noyabrın 2-də dövlət televiziyası və radiosu ilə xalqa müraciət etdi. Ümummilli lider torpaqlarımıza düşmən hücumunun mahiyyətini psixoloji aspektdən şərh edərək Azərbaycan xalqını, Azərbaycan əsgərini inandırdı ki, düşmən mənəvi-psixoloji cəhətdən bizdən çox zəifdir. Ulu öndər öz möhtəşəm çıxışı ilə, qüdrətli sərkərdə səsi ilə xalqın, əsgərin itmiş inamını özünə qaytardı! Bir daha efirdən xatırlatdı ki, Azərbaycan əsgəri yenilməz bir xalqın övladıdır! Ulu öndərin həmin tarixi televiziya və radio müraciətindən sonra Füzuli rayonunun 22 kəndi erməni işğalından azad edildi. Budur, efirin qüdrəti!

Bəli, bu qürur dolu tarixi məqam yaddaşımıza efir vasitəsilə həkk olunub - səsi ilə, görüntüsü ilə!

Bir daha qeyd edək ki, yaddaşın formalaşmasında efirin, ekranın rolu müstəsnadır. Efiri, ekranı yabançı ünsürlərdən qorumalıyıq ki, yaddaşımıza da yiyəlik edə bilək. Başqa sözlə, güclü və milli yaddaşa malik insanın, vətəndaşın ömrü, həyatı və fəaliyyəti milli mənafe, milli təəssübkeşlik duyğuları və prinsipləri ilə istiqamətlənir. Məmləkəti hürr edən də bu şərtlərdir.

Akademik Ramiz Mehdiyevin "Azərbaycanın efir məkanı: problemlər və vəzifələr" məqaləsinin leytmotivini əslində, bir xətt təşkil edir: ekran və efirdə milli-mənəvi dəyərlər qorunmalıdır - hər çıxışçının, hər aparıcının, hər televiziya kanalının timsalında! Unutmayaq ki, xalqımızın min illərin sınağından keçirərək qoruyub yaşatdığı milli-mənəvi dəyərlər vətənpərvər övlad tərbiyəsində mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Efirdə qəhrəmanlıqdan, vətən sevgisindən, torpaq müqəddəsliyindən, xeyirxah əməllərdən daha çox söz açaq, daha çox danışaq. Bu gün nələrəsə biganə olan varsa, sabah o biganəlik, o yad nəfəsin "əlamətləri" yerində və düzgün verilən öyüd-nəsihətin, istiqamətin istisindən yazda əriyən qar kimi əriyib gedəcək. Yazda əriyən qarın altından boy göstərən bənövşələr bilirsinizmi mavi ekrana necə yaraşır?!

Telman NƏZƏRLİ

Azərbaycan.- 2009.- 27 oktyabr.- S. 4.