"Əsrin müqaviləsi" yeni layihələrə yol açdı

"Əsrin müqaviləsi" imzalandıqdan cəmi üç il sonra - 1997-ci il noyabrın əvvəllərində İlkin Neft Layihəsi (İNL) çərçivəsində "Çıraq" platformasından hasilata başlandı. Bu hadisə göstərdi ki, "Azəri-Çıraq-Günəşli" (AÇG) yataqlarından dünya bazarına neft ixrac etmək mümkün olacaq. Qarşıda "Azəri", "Dərinsulu Günəşli" yataqlarının üç mərhələdə işlənməsi dururdu. Odur ki, AÇG-dən hasilatın getdikcə artacağı şəksiz idi. Bu isə çıxarılan karbohidrogenlərin dənizdən sahilə nəql olunması, ilkin emalı, yerləşdirilməsi və nəhayət, alıcıya, sifarişçiyə çatdırılması üçün yeni infrastrukturun yaradılmasını tələb edirdi. Beləliklə, istər "Əsrin müqaviləsi" çərçivəsində, istərsə də bilavasitə ona bağlı olan yeni-yeni layihələrin həyata keçirilməsi zərurətə çevrilirdi. "Əsrin müqaviləsi"nin 15-ci ildönümünə həsr olunmuş təntənəli mərasimdə ölkə Prezidenti cənab İlham Əliyevin dediyi kimi, kontraktın icrası nəticəsində Azərbaycana milyardlarla, on milyardlarla xarici investisiya qoyulmağa başlamışdı. Bizim bütün neft-qaz infrastrukturumuz yeniləşdi.

Xəzərdə sualtı kəmərlər çəkildi

İlk növbədə Xəzərin Azərbaycan bölməsindəki sualtı xətlərin şəbəkəsi genişləndirilməyə başladı. "Azəri" yatağının neftini və səmt qazını sahilə nəql etmək üçün ayrıca kəmərlər inşa olundu. Dənizdən Səngəçaladək hərəsinin uzunluğu 187 kilometr olan 30 düymlük iki neft və 28 düymlük bir qaz kəməri çəkildi.

İşlər çox mürəkkəb şəraitdə gedirdi. Dənizin dibi ilə kəmər çəkmək o qədər də asan məsələ deyil. Təkcə "Mərkəzi Azəri" yatağında boru xətləri keçən sahədə suyun dərinliyi bəzən 180 metrə çatırdı. Lakin mütəxəssislər və fəhlələr "İsrafil Hüseynov" borudüzən barjının, "Akademik Tofiq İsmayılov" dalğıc gəmisinin və digər su nəqliyyatının qoynunda əsl hünər göstərərək bu vəzifənin öhdəsindən layiqincə gəlirdilər. Dənizdə havaların tez-tez dəyişməsinə baxmayaraq, gün ərzində bəzən 2,5 kilometr boru düzülürdü.

Xatırladaq ki, "Azəri" yatağının özü üç hissədən - mərkəzi, qərb və şərq hissələrindən ibarətdir. Ona görə də hərəsi ayrılıqda bir yataq olan bu hissələr arasında çoxsaylı daxili kəmərlər inşa edildi və sonra qaynaq vasitəsilə bir-birinə calandı. Bir sözlə, təkcə "Azəri" yatağı üçün çəkilən sualtı boru xətlərinin ümumi uzunluğu 600 kilometrə çatdı.

Daha sonra "Dərinsulu Günəşli"dən də sualtı borular çəkildi və onlar mövcud neft və qaz kəmərlərinə birləşdirildi. Beləliklə, "Azəri" yatağı işlənməyə başlandığı dövrdən Xəzərin Azərbaycan bölməsində çəkilən kəmərlərin ümumi uzunluğu 1000 kilometri ötdü (Buraya "Şahdəniz"dən çəkilən və ümumi uzunluğu 274 kilometr təşkil edən qaz, kondensat və monoetil-qlikol kəmərləri də daxildir).

Sualtı kəmərlərin sayı 21-ə çatdı. Bu kəmərləri çəkmək üçün ümumi çəkisi yarım milyon tondan çox olan borulardan istifadə edildi.

Səhrada möhtəşəm terminal tikildi

Sualtı borular nefti və qazı Səngəçal terminalına gətirir. Saysız-hesabsız qurğular karbohidrogenləri texnoloji emal edir. Neftin və lay sularının saxlandığı nəhəng çənlər uzaqdan diqqəti cəlb edir. Bu gün terminal həm də regionumuzun neft-qaz ixracı mərkəzinə çevrilib.

Terminal Bakıdan 55 kilometr cənubda yerləşir. Cəmi on il qabaq yarımsəhra zonada belə bir möhtəşəm obyektin yaranacağını bəlkə də çoxları heç gözü önünə gətirə bilməzdi. Lakin "Əsrin müqaviləsi" çərçivəsində görülən bir sıra misilsiz işlər sırasında bu da mümkün oldu.

Terminalın genişləndirilməsinə 2002-ci ilin əvvəlində başlandı. Proqram, az qala, yeddi illik bir dövrü əhatə etdi və bunun müqabilində görülən işlərin miqyası da ölçüyəgəlməzdir.

Azərbaycan neftinin və qazının dünyaya yolu buradan başlanır. Başqa sözlə, bir neçə neft və qaz ixracı kəməri öz başlanğıcını buradan götürür. Heydər Əliyev adına Bakı-Tbilisi-Ceyhan əsas ixrac neft kəmərinin birinci və ən böyük nasos stansiyası məhz terminalın ərazisində yerləşir. BTC-nin keçdiyi yol nə qədər uzun olsa da, onun fəaliyyətinə nəzarət buradan, Səngəçaldan həyata keçirilir.

Səngəçalda ayrıca "Şahdəniz" sahəsi var. Yataqdan daxil olan qaz burada texnoloji emaldan keçirilir. Sonra "Şahdəniz" qazı Cənubi Qafqaz Boru Kəmərinə vurulur. Bunlarla yanaşı, Səngəçalda elə kəmərlər də var ki, AÇG-nin səmt qazını və "Şahdəniz"dən çıxarılan qazı Azərbaycandakı istehlakçılara çatdırır.

Terminalın böyüklüyünü və möhtəşəmliyini təsəvvür etmək üçün digər faktlar və rəqəmlər də dəstəkçimiz ola bilər. Məsələn, onun ərazisi 542 hektar sahəni əhatə edir. Layihənin əməliyyatçısı olan bp şirkətində müqayisələri çox sevirlər. Odur ki, terminalın ərazisinin 600-dən çox futbol meydançasının sahəsinə bərabər olduğunu hesablayıblar.

Səngəçal terminalında Bakıdakı "Qız qalası"ndan iki dəfə hündür olan bir yüksəklik də var. Bu, "Şahdəniz" qaynar neft qızdırıcısının çatdığı ən hündür nöqtədir.

Daha bir maraqlı fakt. Hesablanıb ki, təkcə 2007-ci ildə terminalda emaldan keçmiş neft Azərbaycan ərazisini ən azı 1,5 metr qalınlığında örtməyə kifayət edər. Bir sözlə, terminalın ərazisi o qədər böyükdür ki, bp-nin və podratçılarının işçiləri bir ay ərzində burada 75 min kilometr məsafə qət edirlər. Bu, ekvator xəttinin uzunluğunu göstərən rəqəmdən, az qala, iki dəfə çoxdur.

Üçüncü minilliyin nəhəng mühəndis qurğusu yaradıldı

İldən-ilə artan neft həcmlərini nəql etmək üçün Bakı-Supsa və Bakı-Novorossiysk kəmərlərinin gücü, təbii ki, kifayət deyildi. Bu səbəbdən də yeni, qlobal bir ixrac marşrutunun yaradılması zərurəti ortaya çıxdı. Beləliklə, müəllifi ümummilli lider Heydər Əliyev olan Bakı-Tbilisi-Ceyhan kəmərinin çəkilməsi reallaşmağa başladı.

BTC bir çox sınaqlardan keçdi və ulu öndər Heydər Əliyevin səyi, mübarizəsi, dünyada olan nüfuzu sayəsində qalib gəldi. Bədxahlarımız deyirdilər ki, bu kəmər çəkilsə də, rentabelli olmayacaq. Guya Azərbaycanın onu doldurmaq üçün yetərincə nefti yoxdur. Lakin 2005-ci ilin fevral ayında "Azəri" yatağının mərkəzi hissəsindən neft alındı. Növbəti ilin əvvəlində "Qərbi Azəri", sonunda isə "Şərqi Azəri" neft verdi. 2005-ci ilin may ayından AÇG nefti BTC-yə vurulmağa başladı.

Keçən ilin aprel ayından "Dərinsulu Günəşli" yatağından da neft hasil olunur. Hazırda AÇG-dən gün ərzində 900 min bareldən çox neft çıxarılır və əsasən BTC kəməri ilə dünya bazarlarına göndərilir. "Əsrin müqaviləsi"nin 15 illik yubileyində Prezident İlham Əliyev bu boru xəttinin əhəmiyyətini bir daha vurğulamışdır: "Azərbaycan dövlətinin iradəsi, xarici neft şirkətlərinin uğurlu fəaliyyəti, beynəlxalq dəstək nəticəsində Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft kəməri müvəffəqiyyətlə tikildi, istismara verildi və bu gün Azərbaycan neftinin dünya bazarlarına çatdırılmasında mühüm rol oynayır".

Bir ilə yaxındır ki, kəmərə Qazaxıstanın "Tengiz" yatağından çıxarılan müəyyən qədər neft də vurulur. Yaxın gələcəkdə bu ölkə BTC-yə, həmçinin, "Kaşaqan" dəniz yatağından çıxardığı neftin bir hissəsini də qoşacaq.

BTC Azərbaycanın, Gürcüstanın və Türkiyənin ərazisində 1768 kilometr məsafə qət edir. Hazırda onun gündəlik ötürücülük gücü 1,2 milyon barelə çatdırılıb. AÇG yataqlarında yeni quyular qazıldıqca və hasilat artdıqca kəmərlə hər gün bu qədər nefti nəql etmək də mümkün olacaq.

Dövlətimizin başçısı neft-qaz layihələrinin son 15 ildə Azərbaycana gətirdiyi iqtisadi qüdrət və siyasi nüfuzdan bəhs edərək demişdir: "Böyük investisiya layihələri Azərbaycanı dünya birliyinə tanıtdı. Ondan sonrakı dövrdə xarici neft şirkətləri ilə imzalanmış digər layihələr də Azərbaycana böyük uğurlar gətirdi".

Xəzərin Azərbaycan sektorunda yeni yataqlar kəşf edilir. Ölkəmiz yeni neft və qaz layihələrinə imza atır. "Əsrin müqaviləsi"ndən başlanan yol uğurla irəlilədikcə, Azərbaycan təkcə neft deyil, həm də qaz ixrac edən ölkə kimi şöhrətini artırır. Bütün bunlar ölkəmizə öz zəngin karbohidrogen ehtiyatlarının nəql marşrutlarını diversifikasiya etməyə, şaxələndirməyə imkan yaradır.

Flora SADIQLI

Azərbaycan.- 2009.- 20 sentyabr.- S. 7.